V ROSJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ I ABSOLUTNEJ :
od 1480 r.- monarchia stanowa ; XVII-XIX w.- monarchia absolutna; umacnianie władzy monarszej , 1589 r.- ekumeniczny patriarchat prawos3awny w Moskwie (dygnitarz kościelny uprawniony do koronowania cesarza); 1598 r. -wygaśnięcie dynastii Rurykowiczów na synu Groźnego - Fiodorze ; okres bezcarewia (wzrost znaczenia społeczeństwa feudalnego , elekcje władców przez sobory , ruchy społeczne , ingerencja obcych państw), 1613 r. - rządy Romanowów
- władza monarsza - wielki książę Moskwy , od 1547 r.- cesarz (car - Iwan IV Groźny), następstwo tronu nieuregulowane ustawowo (sukcesja przez 1 osobę - syn lub córka- starszeństwo urodzenia , następnie ostatecznie wyznaczał ojciec), w bezkrólewiu elekcje soborów ziemskich , 1613 r.- Michał Romanow- likwidacja soborów , ustąpienie elekcyjności; 1797 r.- Paweł I - sukcesja w porządku kognatycznym;
władza monarsza silna , samodzierżawna , prawo życia i śmierci nad poddanymi, obsadzanie urzędów, ustawodawstwo, wykonawstwo, sądownictwo, polityka zagraniczna i rządy krajem bez odpowiedzialności; car Iwan IV Groźny - faworyzował szlachtę średnią (dworian), tępił
magnackich bojarów; 1556-1572 (opricznina- wywłaszczenie dóbr bojarskich dworianom; zjemszczina- bojarzy osiedleni w gorszych strefach
- organa pomocnicze - Duma Bojarska - rada monarsza , charakter doradczy , skład z bojarów dumnych (30, XVII w.-150), dopuszczenie dworian za Groźnego, wszelkie sprawy przedłożone przez monarchę; wykształcenie zespołów dla określonych spraw : Rasprawnaja Pałata: izba sądowa dumy , pierwsza instancja dla najwyższych zbrodni ; ściślejsza duma (Bliżnaja Duma - najbardziej zaufani doradcy);
sobór ziemski - organ centralny o charakterze stanowym , przedstawiciele wszystkich stanów (nawet chłopi z dóbr carskich), tworzyli osobne kolegia , stanowisko soboru jako całości uzgadniano po otrzymaniu opinii jego części składowych , uchwały nie wliczały cara,
1598-1645 - okres wielkiej smuty - wybieraly carów , uchwalały ustawy (1649 r. - Sobornoje ułożenije - kodyfikacja prawa rosyjskiego),
likwidacja soboru po wielkiej smucie
- aparat urzedniczy -
prikazy (quasiministerstwa , kierownictwo bojarów z Dumy , podlegały im zespoły urzędników- diacy , poddiacy; nadzór Tajnego Prikazu; 40 prikazów , szerokie resorty , wąskie pole działania); puti ( podobne do prikazów , na czele bojarzy putni)
- zarząd terytorialny - podstawową jednostką powiat - (ujezd , guba , ziemia), na czele namiestnicy carscy , potem wojewodowie , zadania sądowe i zarządzające; pod przewodnictwem starostów; samorząd ziemski (sprawy skarbowe i policyjne)
- sądownictwo - car (najwyższy sędzia); Rasprawnaja Pałata Dumy Bojarskiej (najcięższe przestępstwa , apelacja); prikazy (dla szlachty w/g popełnionych czynów); sądownictwo kościelne (duchowieństwo); samorząd miejski (mieszczanie z miast carskich)
- koociół - prawosławny , supremacja i opieka cara , rozbudowana sieć diecezji i parafii , wiele klasztorów , ogromne dobra ziemskie i przywileje , 1589 r - patriarchat ekumeniczny w Moskwie; Święty Synod Soboru Ziemskiego (skład : patriarcha, władycy , archimandryci ,
ihumeni- wpływ na sprawy państwa); car głową ekumeniczną , obsadzał biskupstwa ; 1580 r. zakaz darowizn dla Koocioła
Cesarstwo rosyjskie
II CESARSTWO SAMODZIERZAWNE I JEGO REFORMY W XIX W :
1. reformy aleksandra i :
Aleksander I - reformy okresu przedkonstytucyjnego w ustawodawstwie :
Rada Państwa (powołana 1810 z inspiracji Michała Speranskiego; komisja legislacyjna, ciało doradcze, opiniująca projekty ustaw cesarskich; 90 członków spośród ministrów i urzędników, podział na departamenty);
kancelaria (sprawy biurowe Rady , na czele sekretarz stanu);
egzekutywa : monarcha (rządzenie krajem) likwidacja kolegialnych kierownictw ministerstw;
1802 - ministerstwa z ministrami jako szefami poszczególnych resortów, podział na departamenty;
Komitet Ministrów (1812 r- szerszy od zespołu ministrów, także przewodniczący departamentów Rady Państwa; przewodniczącym cesarz, organ doradczy);
reorganizacja Senatu (nadzór nad ministerstwami, uprawnienia trybunału konstytucyjnego, ogłaszał ustawy, nie zbierał sie in pleno - departamenty w odległych miejscowościach Petersburg, Moskwa, Warszawa; kon XIX w.- podział na wydziały o charakterze sądów kasacyjnych i administracyjnych);
kancelaria cesarska (po podziale na wydziały tylko I osobistą kancelarią cesarską);
reformy oświaty i szkolnictwa - 4 typy szkół : parafialne (wsi, miasta), powiatowe, gubernialne (gimnazja) i uniwersytety; podział na 6 okręgów szkolnych poddanych kuratorom , poziom zależny od kuratora, w każdym kuratorium uniwersytet (1802- Dorpata, 1803- Wilno, 1804- Kazan, 1905 Charków, 1819 - Petersburg); 1814 - Aleksander I nadał konstytucje Królestwu Polskiemu którego był królem
2. reformy aleksandra ii :
po Mikołaju I (1825-1855) rządy Aleksandra II (1855- 1881); wojna krymska (1853-1856), wrzenie na wsi Yródłem reformy włościanskiej - 1857 - powołanie Tajnego Komitetu (opracowanie odgórnego planu reformy, podobne komitety w guberniach), luty 1861 - Manifest i Ustawa o reformie włościańskiej (dla Rosji europejskiej, Królestwo Polskie dopiero 1864) - ustawa charakter generalny (za nią szereg ustaw lokalnych dostosowanych do warunków miejscowych), przyznanie włościanom i służbie dworskiej statusu wolnych obywateli, zwolnienie z pańszczyzny, przyznanie na własność użytkowanych zagród mieszkalnych i pól (zastrzeżenie odszkodowania dla panów i normalizacji rozmiarów areału) likwidacja sądownictwa patrymonialnego, zwolnienie panów od opieki nad chłopami, poddanie normalnemu prawu i sądownictwu powszechnemu, powołanie samorządów i sądownictwa (gminy wiejskie - wołosti i zgromadzenia gminne - mir);
odszkodowania (zapłata panu 20 % wartości otrzymanej ziemi , resztę wykładało państwo); normalizacja gospodarstw (w oparciu o kryteria glegowe, klimatyczne i liczebne rodziny chłopskiej; jednym gospodarstwom dodawano ziemi innym ujmowano - dodawano
tylko na obszarach NE : Wołogda, Wiatka, Perm, Ufa; na innych ujmowano); reforma rolna aktem kradzieży na chłopach w majestacie
prawa : umniejszenie gospodarstw, wyegzekwowanie odszkodowań, poddanie podatkom jako wolnych obywateli
- ustawa o samorządzie wiejskim (1861), ziemskim (1864) i miejskim (1870) - w prawie wyborczym do samorządu cenzus majątkowy i kurialny system wyborczy); Zgromadzenia chłopskie (miry : w ramach gmin - wołosti, i wspólnot włościańskich - oobszcziny; zarząd
sprawami publicznymi); powiaty i gubernie (samorządowe zgromadzenia i zarządy, przewodnictwo marszałków szlachty); miasta (rada miejska i zarząd z prezydentem na czele)
- sądownictwo - do 1864 - charakter stanowy, niefachowy, skomplikowany, zależny od administracji; 1864 - 3 ustawy o ustroju sądów i procedurach karnej i cywilnej: wprowadzenie sądownictwa powszechnego; wykroczenia i drobne sprawy cywilne : sądy pokoju (I instancja) i zjazdy sędziów pokoju (II instancja); poważniejsze sprawy : sądy okręgowe z ławą przysięgłych (I) i izby sądowe (II); Senat (skargi kasacyjne w sprawach karnych i cywilnych); prokuratura (organ ścigania przestępców, prokuratorem generalnym minister sprawiedliwości)
II ANGLIA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ I ABSOLUTNEJ :
monarchia stanowa (1265-1485), monarchia absolutna (1485-1641), 1534 r.- reformacja Henryka VIII ; kryzys absolutyzmu - za pierwszych Stuartów Jakuba I i Karola I (1603-1649); próby restauracji absolutyzmu za Karola II i Jakuba II (1660-1689)
monarchia stanowa - klęska Henryka III i zwycięstwo opozycji antykrólewskiej Szymona de Montfort w bitwie pod Lewis ; 1265 r.-
zwołanie Parlamentu Wzorcowego (instytucja społeczna współdecydująca z królem ); powstanie państwa stanowego , petryfikacja sądownictwa w : 1295 r.- Statut westminsterski , 1297 r. - Statut o nieprzyznawaniu podatków ;
monarchia absolutna - wzmocnienie władzy królewskiej po wojnie dwóch róż (1455-1485 - zmaganie dwóch gałęzi rodu Plantagenetów o tron : Lancasterów- czerwona róża i Yorków - biała róża); 1485 - objęcie tronu przez Henryka VII Tudora ; parlament popiera silną
władzę królewską , popieranie form wczesnokapitalistycznych , 1588 r.- zwycięstwo nad hiszpańską armadą , 1534 r.- reformacja (król głową Kościoła), 1539 r.- parlament zezwala królowi na wydawanie proklamacji (dekrety z mocą ustawy bez konieczności
współdziałania z parlamentem)
centralne organa panstwowe - parlament (najważniejszy , zwoływany w 1265 i 1295), XIV w.- dwuizbowy parlament (bikameralny) :
Izba Lordów (Izba Wyższa , Izba Parów) bezpośredni wasale króla (lordowie ,parowie) dożywotnio i dziedzicznie ;
Izba Gmin przedstawiciele średniej szlachty i miast królewskich (na podstawie przywileju i nakazu wyborczego - writ - 2 przedstawicieli na hrabstwo i na miasto) , przewodnictwo speaker (szlachcic - gentleman), król czynnikiem równowagi (prawo zatwierdzania uchwał); XV w.- cenzus majątkowy , udział w akcie wyborczym wszystkich którzy go posiadali , obniżanie poprzeczki umożliwi demokratyzacje wyborów; parlament - ustanawianie nowych podatków, ustawodawstwo , elementy sądownictwa ;
petycja - uchwała wychodząca od parlamentu (król odpowiadał pisma - bill), ustawa (akt- act), sankcja królewska - zatwierdzanie ustawy przez króla ; uchwalanie uchwały kolejno w pierwszej i drugiej izbie następnie do króla;
zasada odpowiedzialności konstytucyjnej i politycznej rządu ;
posłowie - ochrona miru królewskiego , zasada nietykalności poselskiej ;
zakres sądowy - Izba Lordów (sąd właściwy dla lordów , apelacje), Izba Gmin (impeachment - prawo oskarżania dygnitarzy państwowych ;
act of attainder - ustawa imienna , wyrok dla konkretnej osoby); 1539 r.- parlament zezwala królowi na wydawanie dekretów z mocą ustawy (proklamacji) autoeliminacja parlamentu
centralny zarząd państwa - król przy pomocy Rady Królewskiej i urzędników ministerialnych ; od Henryka VIII rada królewska Radą Tajną : lord kanclerz , kanclerz szachownicy , sekretarze stanu (N i S) ;
Szachownica (sprawy skarbowe) ; rządy fachowe , charakter resortowy , centralizm , realizowały absolutyzm królewski ;
- władza terenowa - władza szeryfa w hrabstwie słabnie - strażnik pokoju , następnie sędzia pokoju : sądownictwo karne , lokalna władza zarządzająca ; miasta - samorządowe uprawnienia (przywileje) , mayor na czele , reprezentacja w parlamencie , sądy miejskie
- sądownictwo - sądownictwo królewskie (Yród3o sprawiedliwości ,stabilizacja od statusu westminsterskiego); Najwyższa instancja (5 sądów) :
Izba Lordów (sąd parów, apelacyjny);
Sąd Spraw Pospolitych (sprawy cywilne),
Sąd Ławy Królewskiej (sprawy karne),
Sąd Eksczekieru (sprawy skarbowe),
Sąd Kanclerski (poza Westminsterem , w/g słuszności, tworzył elity ław); Sąd Izby Gwieździstej (sprawy polityczne),
Sąd Wysokiej Komisji dla Spraw Kościelnych (przez Elżbietę I , zniesiony w 1641 r.) ; podział na 6 okręgów sądowych (ponad hrabstwami) -sędziowie królewscy (koronerzy) ;sądownictwo w sprawach bie¿1cych (szeryf, strażnik pokoju, sędzia pokoju , sędzia miejski ); sądy
duchowne; sady patrymonialne (zredukowane do zera); XIII w.- sądownictwo przysięgłych (udział społeczeństwa w procesie , spośród wolnych posiadaczy ziemskich , nieposzlakowana opinia)
- koŚciół - do 1534 r.- kraj katolicki ; 1534 r.-spór z papieżem Henryka VIII (odmówił unieważnienia małżeństwa z Katarzyną Aragońską)
zerwanie z Kościołem katolickim , ogłoszenie schizmy , król głową Kościoła : obsadzał biskupstwa, likwidacja klasztorów , brak celibatu , pozbawienie dóbr ziemskich ; prześladowanie Kalwinów (1640-1660 i 1688-1689) za Stuartów
III FRANCJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ I ABSOLUTNEJ :
monarchia stanowa (1302-1484), monarchia absolutna (1484- 1789)(zawsze przewaga króla nad organami); 1558 r.- przyłączenie Calais (angielskiej posiadłości na kontynencie);1620 r.- wcielenie Nawarry i Bearnu ; XVI w.- wojny religijne ; XVII w.- wyst1pienie opozycji przeciwko rządom kardynalskim (fronda); 1789 r.- wielka rewolucja
- władza królewska -monarchia stanowa : charakter publicznoprawny , udział wyksztalconych prawników (legistów - urzędnicy); poddaństwo publicznoprawne całego narodu królowi ; przekreślenie zasady „wasal mojego wasala nie jest moim wasalem“ ; zasada „król jest
cesarzem w swoim królestwie“(suwerenność króla , wyeliminowane pretensje cesarskie), cała władza państwowa skoncentrowana w królu: wykonawcza ,sądownicza , ustawodawcza (ordonanse - zatwierdzane przez parlament przez wpisanie do rejestru , ,postanowienia w
radzie królewskiej), polityka zagraniczna ,wojna , pokój, obsadzanie urzędów, ingerowanie w zakres uprawnień urzędów (listy pieczetne i listy łaski), zakaz nakładania podatków bez zgody Stanów Generalnych, przestrzeganie prawa bożego i kanonicznego, rozbudowany
aparat policyjny (charakter państwa policyjnego )
następstwo tronu - art 59 Prawa salickiego (zakaz dziedziczenia ziemi przez kobiety , odrzucenie pretensji angielskich do tronu); 1337-1453 - wojny stuletnia ; 1420 r.-traktat w Troyes - obłąkany król francuski Karol IV naznacza następcą swego zięcia króla Anglii
Henryka V z pominięciem pierworodnego syna - wynikiem ogólnonarodowy ruch ow. Joanny d'Arc i objecie władzy przez prawowitego delfiny Karola VII ; XVIII w.- prawa fundamentalne monarchii - stojące ponad królem , zakaz zmiany zasad następstwa króla , korona publiczna przechodzi z mocy prawa na delfina (pierworodnego , świeckiego , legalnego syna), domena królewska własnością państwa , nakaz wiary katolickiej ,
- organa zbiorowe - przy królu (z kurii): Stany Generalne , Rada Królewska , Izba Obrachunkowa, Parlament Paryski (fachowcy , legiaci);
1302 r.- Stany Generalne - przyznawanie nowych podatków (król w roli petenta), skład z 3 kurii po 300 posłów, obradowały osobno , reprezentowały 3 stany (duchowny, szlachecki , mieszczański), instrukcje od wyborców, głosy liczone stanami (każdy 1 głos : uchwały
podatkowe jednomyślnością , inne większością); 1435 r.- uchwalony stały podatek dla króla (aide royale), 1439r.- zamiana na taille royal ;
Stany Prowincjonalne - w prowincjach (nie zjednoczonych z domen1) , ten sam charakter i kompetencje co Stany Generalne
Rada Królewska - przy boku króla , dygnitarze i bezpośredni wasale króla, później fachowcy: urzędnicy , ministrowie ; podział w/g resortów :
Rade Stanu , Rade Stron Procesowych, Rade Depesz , Rade Finansów ; Rada Stanu (rząd francuski , przewodniczył król , ministrowie :
kanclerz , sekretarze stanu , generalny kontroler finansów, sprawy wewnętrzne i zewnętrzne , głos decydujący monarcha); Rada Stron Procesowych (kierownictwo kanclerz , skład 4 sekretarze stanu i doradcy reprezentuj1cy 3 stany , sąd kasujący prawomocne wyroki ,
pierwowzór sądu administracyjnego); Rada Depesz ( przewodniczył król, sprawy depesz - sprawozdania urzędników terenowych , uczestnictwo wszystkich ministrów , koordynacja terytorialnych sekretariatów stanu); Rada Finansów (przy boku generalnego kontrolera
finansów , sprawy skarbowe , korzystała z pomocy Izby Obrachunkowej )
- ministrowie - aparat wykonawczy pod prezydenturą monarchy, nie mogli podejmować samodzielnej decyzji ,odpowiedzialnością przed królem
kanclerz (straż pieczęci państwa , wgląd w najważniejsze sprawy, nadzór nad funkcjonowaniem rad królewskich i sądów , przewodnictwo w radzie stron procesowych); sekretarze stanu (4-każdy w swojej strefie, sprawy wewnętrzne i zewnętrzne );
generalny kontroler finansów (minister skarbu i gospodarki: podatki, budżet , pożyczki ,polityka ekonomiczna - merkantylizm)
- zarząd terytorialny - latyfundia (immunitety - aparat patrymonialny); domena - okręgi prewotalne i baliwaty z prewotami i baliwami na czele ; XV w.- gubernatorowie w prowincjach (arystokracja , władza administracyjna i wojskowa); XVII w.- intendenci (powoływani na posiedzeniach rady , władza administracyjna w okręgach generalnych , odpowiedzialni przed radą , fachowe biura)
- sądownictwo - sądy duchowne (sprawy kleru i małżeństwa); sądy miejskie (sądzenie wykroczeń); sądy patrymonialne (wymóg fachowego sędziego, możliwość odwołania); sądy prewotalne , baliwalne , prezydialne i parlamentarne (zasada delegacji króla); Parlament Paryski i 16 parlamentów lokalnych (sprawy sądowe w zastępstwie króla, legiaci świeccy i duchowni , dożywotni , nieusuwalni , ostateczna instancja apelacyjna , siedziba na wyspie Cite na Sekwanie w Paryżu ,na straży praw fundamentalnych , uprawnienia do rejestrowania ordonansów królewskich - możliwość odmowy); Rada Stron Procesowych (sądownictwo administracyjne); sądy specjalne : Sąd skarbowy (z Izbą Obrachunków i Podatkową), sąd admiralny (morski) ,leony, konsularny (obrót handlowy),
król -Źródło wszelkiej sprawiedliwości , ograniczenie sądownictwa stanowego, wyroki we wszystkich sadach w imieniu króla , możliwością apelacji ; sposoby realizacji królewskiego sądownictwa zastrzeżonego: ewokacja (ingerencja w każdym stadium procesu), kasacja (na
podstawie skargi , z powodu uchybień prawnych), placeta (działania na podstawie petycji o sprawiedliwość), committimus ( powołanie sądu komisarycznego w konkretnej sprawie), listy pieczetne (skazanie bez sądu , wyrok nawet na bezterminowe wiezienie), listy sądowe
(złagodzenie , darowanie , zaostrzenie kary)
- koociół - ograniczenie privilegium fori i privilegium immunitatis , 1309 r.-kasata zakonu templariuszy; od 1307 r.- niewola awinionska papiestwa (jednocześnie 2 , 3 papieży), kościół pod wpływem monarchii , 1516-1789 - spór o gallikanizm (uprzywilejowanie kościoła
francuskiego w kościele powszechnym), XVI w.- prześladowanie hugonotów (1572 - noc św. Bartłomieja); 1598 r.- edykt nantejski Henryka IV (dostęp hugonotów do urzędów, swoboda wyznawania kalwinizmu prywatnie w domu , wydzielenie twierdzy La Rochelle
(124 miejscowości) wyłącznie dla hugonotów z prawem noszenia broni , zakazem kultu katolickiego ; 1629 r.- kardynał A. Richelieu odebrał hugonotom La Rochelle ; 1685 r.- edykt z Fontainebleau - wypędzenie hugonotów , powrót do katolicyzmu;
Żydzi - brak tolerancji , przyzwolenie życia i działanie na podstawie przywileju (za koncesje trzeba było płacić - regale żydowskie),
zajęcia: operacje kapitałowe , pożyczki na procent (działalność pożyteczna , nie lubiana), 1394 r.- wypędzenie; w miastach getta żydowskie , dopuszczano żydowski samorząd rabinacki
IV KONFEDERACJA RZESZY NIEMIECKIEJ :
1250-1273 - wielkie bezkrólewie , Rzesza Niemiecka (organizacja państw niemieckich , luźny w zależności z cesarzem , charakter publicznoprawny), XIV w.- jednoczenie księstw do monarchii stanowej; XVI w.- państwo absolutne (jednoczenie na szczeblu krajowym , Niemcy jako całość nie zjednoczyły się); 1438-1806 - stabilizacja dynastii Habsburgów; XVI w.- zaniechanie wypraw po koronę cesarską do Rzymu (teraz Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego); XVI w.- reformacja; 1806 r.- patent cesarza Franciszka II - likwidacja Rzeszy pod naciskiem napoleońskiej Francji
- król - godność króla i cesarza niemieckiego ; koronacja w Akwizgranie , cesarska w Rzymie ; od 1562 r.- Frankfurt nad Menem przez arcybiskupa mogunckiego (koronacje połączono); tron elekcyjny, zasady elekcji w Złotej bulli Karola IV (1356); grono elektorów (w
Zwierciadle Saskim) : król czeski , palatyn Renu, książę saski , margrabia brandenburski , arcybiskupi : moguncki , trewirski i kolonski
(XIII w.-władcy Bawarii i Hanoweru ; władza cesarska : niewielka , ograniczana , dożywotnia prezesura związku państw niemieckich, od 1519 r.- kapitulacje wyborcze - przymus przysięgi elekta warunków sprawowania władzy; w okresie bezkrólewia władza w ręku wikariuszy cesarstwa : książę palatyn Renu (teren prawa frankońskiego), książę saski (tereny prawa saskiego)
- organa władzy - Sejm Rzeszy (dawny sejm nadworny)- skład : członkowie rady cesarskiej , książęta feudalni , przedstawiciele miast cesarskich (tzw. stany Rzeszy - w sensie państwa), nie reprezentowali stanów feudalnych (zgromadzenie głów lub pełnomocników państw
niemieckich), składał sie z kolegiów : książąt elektorów , książąt i panów oraz miast ( 2 ławy : reńska i szwabska), zwoływany przez cesarza , ustawodawstwo Rzeszy , wojna i pokój, traktaty międzynarodowe , podatki , wojsko Rzeszy; uchwała sejmu stawała się ustawą : jednomyślne uchwalenie przez 3 kolegia , akceptacja cesarza , ogłoszenie ;
Deputacja - stała komisja sejmowa w okresie przerw miedzy sesjami (sprawy bieżące) ; Rada Nadworna Rzeszy (przewodnictwo prezydenta zastępcy cesarza , uczestnictwo tajnych radców ,bieżące zarządzanie sprawami państwa, sprawy lenn Rzeszy , przywileje cesarskie, sprawy karne przeciwko książętom, XVII w.- zainteresowanie i uprawnienia do spraw austriackich , siedziba w Wiedniu); Kancelaria Rzeszy (przewodniczącym arcykanclerz Rzeszy - książę elektor arcybiskup moguncki , w zastępstwie wicekanclerz )
- podział terytorialny i zarząd lokalny - zanik domeny królewskiej ; 1500 r.- ustawa o rządzie (wprowadzenie w Rzeszy 6 okręgów) :
Frankonia, Bawaria, Szwabia , Nadrenia , Westfalia , Saksonia Dolna ;1512 r.- dalsze 4 : Austria , Burgundia , Palatynat Renu , Saksonia Górna ; podział do 1803 r ; sejmiki okręgowe (w okręgach , repatracja , zbieranie powszechnego feniga na potrzeby Sądu Kameralnego Rzeszy); stany Rzeszy - państwa i wolne miasta (człony Świętego Cesarstwa), 1648 r.- traktat westfalski (3 ograniczenia): zakaz prowadzenia polityki : godzącej w interes cesarza , pokój w Rzeszy, porządek po wojnie 30-letniej ; ogółem 300 państw,1500 włości wolnego rycerstwa, 51 miast; miasta cesarskie - niezależnością porównywalna z księstwami , powstawanie związków (wzajemne zabezpieczenie się w handlu i
działalności gospodarczej) : najważniejsza Hanza - 4 grupy (westfalska, saska , wendyjska , prusko-inflancka), własne siły zbrojne , polityka międzynarodowa , związek luźny , w Lubece sejmy hanzeatyckie ; XV w.- likwidacja związku
- sądownictwo - Sąd Kameralny Rzeszy (1495 r.- reforma Maksymiliana I - sprawy sądowe w zastępstwie cesarza), trybunał dla całej Rzeszy, pierwsza instancja , sprawy między władcami terytorialnymi , skargi cywilne przeciwko władcom terytorialnym , apelacja od
sądów krajowych , cesarz mianował przewodniczącego sądu i przewodniczących 4 stanów sądowych (sędziami książęta, hrabiowie , wolni rycerze), posługiwał sie prawem rzymskim , od 1507 r.- asasorzy w polowie szlachcicami w połowie doktorami prawa , rezydował we
Frankfurcie nad Menem , 1527 r.-Spirze , 1683-1806 - Wetzlar
- koociół - rozstrzygnięcia wormackie uniezależniły w Niemczech hierarchię duchowną od cesarza , XVI w.- reformacja - Marcin Luter:
tezy o władzy państwa nad Kościołem , zwolennik ubogiego duchowieństwa ; sekularyzacja dóbr kościelnych przez władze , 2 obozy :
katolicki (cesarz) i protestancki (palatynat Renu); wojny religijne , pokój augsburski (1555) i westfalski (1648) - zasady współżycia obu wyznań ; zasada „czyj kraj tego religia“ (książęta terytorialni posiadają prawa reformowania wyznania w swoich krajach) ; kraje
protestanckie (władze kościelne - konsystorze - poddane państwu, sekularyzacja dóbr ,książę głową kościoła) ; kraje katolickie (likwidacja przywilejów , podporządkowanie państwu, ograniczenie kontaktu z papieżem , zabrano sprawy małżeńskie sądom duchownym); XVIII w.- tolerancja religijna
PAŃSTWO PUBLICZNOPRAWNE - OKRES MONARCHII PUBLICZNOPRAWNEJ
Król stał na czele państwa. Poważne pęknięcia w systemie sukcesji. Sukcesja patrymonialna ustąpiła dziedziczności w systemie primogenitury w linii męskiej. Źródło wszelkiej sprawiedliwości, najwyższy sędzia, mógł wywołać każdą sprawę, były też sprawy, w których był najwyższym sędzią - o zdradę stanu. Sądził na dworze. Zwoływanie sejmu, przewodnictwo w senacie.
Pacta conventa - zobowiązania własne kandydata, w razie wyboru na króla. Charakter publicznoprawny.
Artykuły henrykowskie - zawierały stałe zasady prawno-ustrojowe RP, które zmieniać się nie mogły. Ograniczały one monarchę, poddawały go prawu i musiały być pod przysięga akceptowane.
Zakaz używania tytułu dziedzicznego władcy Polski
Uznanie przywilejów szlacheckich, liberum veto i wolnej elekcji
Zakaz wydawania nowych praw bez zgody sejmu
Rada królewska - składała się z dygnitarzy nadwornych i centralnych oraz przyjezdnych.
Sejm - 3 stany sejmujące: król, senat, izba poselska. Decyzje na podstawie zgody wszystkich trzech stanów. Uchwały nazywano konstytucjami. Kompetencje sejmu - wszechwładzy i bezwładu, ustawodawstwo, cała polityka wewnętrzna i zewnętrzna, uchwalał nowe podatki, opłaty, cła, monopole oraz nadzorował ich repartycję, zbieranie i wydatkowanie. Nadawał szlachectwo, udzielał indygenatów. Uprawnienia z zakresu wymiaru sprawiedliwości.
Zwyczajne - zwoływane co 2 lata na 6 tygodni
Nadzwyczajne - w miarę potrzeby
Konwokacyjny, elekcyjny, koronacyjny - w przypadku bezkrólewia.
Senat - wywodził się z rady królewskiej, obradował pod przewodnictwem monarchy lub kanclerza nad sprawami, które mu przedkładano. Podejmował decyzje na podstawie zasady większości głosów.
Vota senatorskie - pytania senatorów o zdanie w określonej kolejności. Po czym formułowano konkluzję, idąc za głosem większości.
Izba Poselska - składała się z posłów wybieranych przez sejmiki ziemskie. Zaopatrywanych w instrukcje zasadniczo wiążące. Decyzje zapadały jednomyślnie.
Liberum veto - od 1582 do 1762 tylko 60% sejmów zakończyło się pomyślnie.
Przywileje szlacheckie:
W Cieni - 1228 - Władysław Laskonogi przyrzekł rządzić za Radą Stanów i nie nakładać niesłusznych podatków.
Lutomyśł - 1291 - Wacław II gwarantował urzędy w Polsce dla Polaków.
Buda - 1355 - Ludwik Węgierski przyrzekł, że nie będzie nakładał nowych podatków i zrezygnuje z egzekwowania stanu z dóbr szlacheckich.
W Koszycach - 1374 - Ludwik Węgierski zwolnił szlachtę od podatków z wyjątkiem 2 gr z łanu chłopskiego. Ograniczył obowiązki szlachty w zakresie budowy i utrzymywania zamków królewskich. Obiecał obsadzać urzędy ziemskie spośród szlachty danej ziemi. Starostwa dla Polaków.
Czerwińsk - 1422 - Władysław Jagiełło - zakazał konfiskaty dóbr szlacheckich bez wyroku sądowego.
Jedlnia i Kraków - 1430 - 1433 - Władysław Jagiełło - nietykalność osobista szlachcica
Statuty Nieszawskie, Cerekwica - 1454 - Kazimierz Jagiellończyk - zrzekł się wydawania nowych praw i podatków bez zgody sejmików ziemskich.
Nihil Novi - 1505 - Aleksander I - król nie może wydawać żadnych nowych praw bez zgody sejmu.
Senator rezydent - 1607 - przebywali przy królu w czasie międzysejmowym. ¼ składu przez pół roku. Liczba od 16 do 24. Naznaczał ich król na 2 lata spośród senatorów według sposobu zasiadania w Senacie.
Konfederacja - imienny związek osób stawiających sobie do realizacji określone cele. Instytucja, załatwiająca sprawy, których nie udało się załatwić normalną drogą.
Generalność - złożona z marszałka i konsyliarzy. Organ wykonawczy.
Walna Rada - uchwały i naczelne kierownictwo.
Regimentarze - dowodzili siłą zbrojną konfederacji.
Kanclerz, podkanclerzy - kancelaria królewska
Podskarbi koronny, nadworny - zarządzał skarbem, rachunkowość.
Marszałek Wielki Koronny, nadworny - zarządzał dworem króle, był mistrzem ceremonii, określał ceny zakupu towarów dla dworu i wykonywał sądownictwo marszałkowskie w sprawach karnych w miejscu pobytu króla.
Wchodzili w skład Senatu z wyjątkiem podskarbiego nadwornego.
Hetman - Wielki Koronny, Litewski, dwaj polni - dowodził stałym wojskiem zaciężnym.
Sejmiki - po statutach nieszawskich zyskały znaczne kompetencje, zgoda na podatki, pospolite ruszenie, gromadziły ogół szlachty z ziemi czy województwa, były zwoływane przez króla. Obradowały w Wielkopolsce pod przewodnictwem starosty, Małopolsce - wojewody lub marszałka sejmiku, którego wybierały. Decyzje podejmowano jednomyślnie, w niektórych wypadkach głosowano:
Przedsejmowe - wysłuchanie legacji królewskiej, wybór posła na sejm, ułożenie instrukcji poselskich.
Relacyjne - wysłuchanie relacji posła z obrad sejmu, decyzje w sprawie wykonanie uchwał sejmu.
Elekcyjne - wyznaczenie 4 kandydatów na wakujący urząd sędziowski ziemski, z których król mianował jednego.
Deputackie - coroczny wybór jednego deputata do Trybunału Koronnego.
Kapturowe - organizowane jako konfederacje na czas bezkrólewia dla zarządu i sprawowania sprawiedliwości w tym okresie.
Gospodarcze - uchwalenie tzw. laudów w sprawach ziemi, podatków dla swojego okręgu, repartycja i pobór podatków, wydatkowanie sum ze skarbu wojewódzkiego, wybór komisarzy do Trybunału Konstytucyjnego.
Urzędy dygnitarskie - nominacja potrzebowała uprzedniego konsultowania się króla z panami ziemi. Wojewoda, kasztelan, podkomorzy, sędzia ziemski
Oficja - stanowiska: chorąży, wojski, podsędek, pisarz ziemski + honorowe: łowczy, cześnik, stolnik itp.
Samorząd miejski - na podstawie przywilejów dla miast i prawa miejskiego, sprawowali go wójtowie, rady i zarządy miejskie z burmistrzami na czele.
Samorząd sądownictwa na wsi - ograniczony: sołtysi. Własny aparat sądowo -administracyjny.
Starosta - urzędnik terytorialny króla. Ramię królewskie. Mianowany i odwoływany prze króla, zwoływał na rozkaz króla pospolite ruszenie i nim dowodził. Zwierzchnik burgrabiów. Zarządzał królewszczyznami, nadzorował obrót ziemią, mianował i zatwierdzał wójtów w miastach, sądził szlachtę osiadłą, gdy popełniona została jedna ze zbrodni przewidzianych w 4 artykułach grodzkich. Nie mógł tylko wydawać przywilejów.
Burgrabia - zarządzał zamkiem
Justycjariusz - w Małopolsce powierzono mu sądownictwo.
Wielkorządca - w Małopolsce zarządzał królewszczyznami.
Zasada stanowości
Sądy ziemskie - wywodziły się od sądów nadwornych dzielnicowych książąt. Zasięg terytorialny dawnego województwa i ziemi. Zjazdy nosiły nazwę roczków.
Wielkopolska - skład urzędniczy: starosta, podsędek, wojewoda, podkomorzy, chorąży, pisarz i woźny sądowy.
Małopolska: sędzia, podsędek, 4-6 asesorów, pisarz i woźny sądowy.
Sądy grodzkie - sądziły sprawy szlachty osiadłej i nieosiadłej, ale tylko z zakresu 4 artykułów grodzkich: podpalenie, najazd na dom szlachecki, rozbój na drodze publicznej, gwałt. Sprawny i niezależny od sejmiku sąd, na czele z sędzią grodzkim.
Sądy podkomorskie - przede wszystkim w sprawach granicznych dóbr szlacheckich, sprawowane w miejscu, gdzie wydzielano granicę. Przewodniczył podkomorzy.
Sąd wiecowy - jeden na województwo lub ziemię, 3 razy w roku wymierzał sprawiedliwość na tzw. rokach wielkich. Jego wyższość opierała się na wadze spraw, które rozpatrywał. Proces prowadzili sędziowie ziemscy, uczestniczył podsędek, pisarz ziemski, chorąży.
Wielkopolska - starosta, asesorami byli wojewoda i kasztelanowie.
Małopolska - wojewoda
Sądy marszałkowskie - sądził zawsze w rezydencji króla, najbliższej okolicy. Obliczony na utrzymanie porządku, spokoju i bezpieczeństwa w otoczeniu monarchy
Sąd konfederacki - wyłączający normalne sądownictwo z terenu objętego konfederacją.
Trybunał Koronny - 1578 - Stefan Batory - wiosną i latem dla Małopolski w Lublinie, jesienią i zimą w Wielkopolsce - Piotrków Trybunalski. Skład - deputaci wybierani corocznie przez sejmiki deputackie, liczba 27 szlachty i 6 duchownych. Na czele marszałek, duchownych - prezydent. Rozpatrywał apelacje do sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich. Wyroki zapadały jednomyślnie. Dopiero 3 głosowanie było większościowe.
Sąd sejmowy - przewodniczył król, asesorami byli senatorowie wzmocnieni deputatami wybieranymi przez izbę poselską. Działa w czasie sesji sejmu. Zbrodnie typu: obraza majestatu, zdrada stanu, sprawy o nadużycia skarbowe, gwałty na sejmach, sejmikach, rozbicie trybunału, czyny szlachcica zagrożone karą śmierci, konfiskaty dóbr, wygnania, sprawy cywilne skarbu państwa. Mógł również darować bądź łagodzić karę, kasować wyroki prawomocne z przyczyn formalnych.
Sąd Wyższy Prawa Niemieckiego Na Zamku Krakowskim - sąd lenny dla wójtów albo sołtysów z prawem do wydawania pouczeń. Instancja wyższa - Sąd Sześciu Miast.
Asesoria koronna - ostateczna instancja apelacyjna dla miast królewskich.
Referendaria Koronna - ostateczny sąd dla chłopów z królewszczyzn.