.16.Wymienić i krótko opisać ekonomistów klasycznych w I połowie XIXw. (Anglia, Francja, Polska). Jan Baptysta Say - (1767-1832) Francja - wysoki urzędnik administracji państwowej. Uważał się za

ucznia i komentatora Smitha. Say miał poglądy liberalne, stąd też popadł w pewnym czasie w konflikt z

Napoleonem i zajął się działalnością produkcyjną (założył manufakturę), potem wykładał na College de France.

Dzieło „Traktat o ekonomii politycznej” 1803 rok. Teoria Say'a stworzyła pewien usystematyzowany

wykład prawidłowości produkcji i podziału w ustroju opartym na pracy najemnej i wolnym rynku. Zręby tego

systemu ekonomii zachowały się do dnia dzisiejszego w nauce ekonomii. W zakresie metod badawczych Say

odstępuje od nauki Smitha. Nadaje ekonomii charakter ściśle teoretyczny oddzielając ją od polityki

gospodarczej.

Programowo głosi konieczność oparcia badań ekonomicznych na doświadczeniu i obserwacji faktów,

nie odrzuca jednak również dedukcji. W jego ujęciu ekonomia staje się nauką nomotetyczną, czyli nauką

zajmującą się prawami rządzącymi produkcją, podziałem i konsumpcją bogactw. Say zakłada, że zbadane i

ustalone przez ekonomię polityczną prawa, posiadają charakter naturalny, niezmienny i wieczny. Z tego względu

ekonomia polityczna nie powinna różnić się od nauk przyrodniczych, ponieważ także zajmuje się obiektywnymi

procesami gospodarczymi. Say porównuje naukę ekonomii do fizyki Newtona. Pisze, że również zasady nauki

ekonomii nie są dziełem ludzkim, lecz wynikają z natury rzeczy. Podobnie jak prawo powszechnego ciążenia

Newtona. Prawa nauki ekonomii nie zamykają się w granicach jednego kraju, mają więc charakter uniwersalny.

Say dzieli naukę ekonomii na trzy działy:

- teorię produkcji;

- teorię dystrybucji czyli podziału;

- teorię konsumpcji.

Podstawą teorii produkcji i podziału jest teoria czynników produkcji. Proces produkcji pojmuje Say jako

proces tworzenia i powiększania użyteczności. Odróżnia użyteczność dóbr materialnych i niematerialnych, które

także zaspokajają określone potrzeby (oświata, kultura, lecznictwo, nauka). Say rozszerza, więc smithowskie

pojmowanie pracy produkcyjnej. Każda praca tworząca i powiększająca użyteczność jest praca produkcyjną.

Różnica między tworzącą dobra materialne i pracą tworzącą wartości materialne polega jedynie na tym, że

produkt pierwszy istnieje niezależnie od procesu pracy. Natomiast produkt drugi jest konsumowany w trakcie jej

wykonywania i nic może być magazynowany (np. praca nauczyciela, lekarza, artysty, prawnika).

W przeciwieństwie do Smitha piszącego w okresie dominacji produkcji manufakturowej, Say tworzy w

czasach rewolucji przemysłowej. W uprzemysłowieniu i postępie technicznym widzi główną drogę prowadzącą

do wzrostu bogactwu i upowszechnienia się dobrobytu. Spośród różnych gałęzi produkcji Say na pierwszym

miejscu stawni przemysł. Uwidacznia się to także w przyjętej nomenklaturze. Rolnictwo nazywa przemysłem

rolnym, handel - przemysłem handlowym

Tomasz Robert Malthus (1766-1836) Anglia. Wywodzi się z rodziny arystokratycznej ziemskiej. Na

życzenie ojca został pastorem anglikańskim. Malthus jest autorem pracy „Zasady ekonomii politycznej” - 1820

rok.

W rozważaniach ekonomicznych Malthusa znajdują się ciekawe obserwacje o roli popytu w życiu

gospodarczym. Malthus podkreśla, że dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki konieczny jest dostateczny

efektywny popyt. W ramach czystego kapitalizmu, a więc jeśli występują dwie klasy: przedsiębiorcy i robotnicy,

wytworzona produkcja przemysłowa nie może zostać zrealizowana (sprzedana). Malthus wskazuje, że

pozytywną rolę spełnia w tym względnie warstwa „land — lordów", czyli bogatych właścicieli ziemskich. Jej

luksusowa konsumpcja, zatrudnianie licznej służby domowej, zwiększa efektywny popyt i umożliwia realizację

produkcji, czyli sprzedaż wyrobów.

Malthus jest przeciwnikiem prawa rynków Saya - Ricardo, które głosiło, że produkcja sama sobie

stwarza rynki zbytu, gdyż otrzymywane dochody są przeznaczone na kupno dóbr konsumpcji.

Najbardziej znany jest ze sformułowania teorii ludnościowej, 1798 rok. Wydał pracę „Próba

sformułowania teorii ludnościowe”. Rozbudował ją w 1830 - „Prawo ludnościowe”

Malthus twierdził, że poziom ludności może wzrastać w postępie geometrycznym (1,2,4,8,16), znacznie

szybszym niż przyrost środków żywnościowych, których przyrost postępuje rytmicznie (1,2,3) Na przeszkodzie

wybranemu wzrostowi produkcji rolnej stoi działanie prawa malejących przychodów z ziemi.

Jeśli dotychczas nie doszło do katastrofy na świecie, to tylko dzięki środkom represyjnym (epidemie,

wojny, zwyczaj zabijania starców - starożytna Grecja, chorych, małych dzieci - Sparta).

Malthus opowiada się za kontrolą liczby urodzeń. Ale jego postulaty kontroli urodzeń cechuje wysoki poziom

etyczny, moralny (wierność małżeńska, celibat, wstrzemięźliwość, zawieranie małżeństw w późniejszym wieku).

Sam ożenił się w wieku 37 łat i miał tylko 4 dzieci.

Ricardo (1772-1823) Anglia. Przedstawiciel ekonomii klasycznej. Za główny przedmiot nauki

ekonomii uznał problemy podziału wytworzonych dóbr. Jednakże, ażeby coś podzielić, należy coś uprzednio

wytworzyć, stąd punktem wyjścia teorii podziału Ricarda jest teoria wartości. Podobnie jak Smith, Ricardo

utożsamia wartość z ceną, chociaż pojęcia te już odróżnia. Wartość wymienną dzieli na:

- rynkową;

- naturalną.

Wokół wartości, czyli ceny naturalnej waha się cena rynkowa. Analizując kształtowanie się wartości wymiennej

Ricardo odróżnia dwie klasy dóbr:

 dobra niepomnażalne pracą;

 dobra dowolnie pomnażalne pracą.

W wypadku dóbr niepomnażalnych pracą wartość wymienna zależy od rzadkości ich występowania,

czyli praktycznie od popytu i podaży. Do tego rodzaju dóbr należą rzadkie rzeźby i obrazy, rzadkie książki i

monety, wina szczególnego gatunku. Wartość wymienna tych dóbr zależy od bogactwa i upodobań łudzi

pragnących je nabyć. Zdecydowana większość dóbr można pomnażać pracą. W wypadku istnienia wolnej

konkurencji wartość wymienna dóbr pomnażalnych zależy od ilości pracy potrzebnej do ich wytworzenia. W

związku z tym Ricardo krytykuje i odrzuca tezę Smitha, iż miernikiem wartości towaru jest ilość pracy jaką

można za dane dobro nabyć na rynku, tzw. praca nabyta. Zwraca uwagę, że wbrew poglądom Smitha ilość pracy

potrzebna do wyprodukowania danego dobra oraz ilość pracy, którą można za dane dobro nabyć, to są dwie

różne wielkości. Ricardo podkreśla, że w związku z postępem technicznym ilość pracy wydatkowanej na

wyprodukowanie konkretnego towaru ma tendencje malejące. W oparciu o konkretne wypowiedzi prawo Ricarda, stwierdza, że wartość wymienna towarów jest wprost proporcjonalna do

ilości pracy wydatkowanej na ich wytworzenie, a odwrotnie proporcjonalna do wydajności pracy.

W związku z tym Ricardo rozróżnia pojęcie wartości i bogactwa społecznego. Przy wzroście

wydajności pracy może szybko rosnąć bogactwo społeczne, nie musi jednak rosnąć wartość tego bogactwa, o ile

nie wzrosło w tym okresie zatrudnienie lub nie uległ przedłużeniu czas pracy. Masa wartości zależy tylko od

ilości wydatkowanej przez społeczeństwo pracy. Wartość ta może się jednak ucieleśniać w różnych ilościach

dóbr materialnych, zależnie od osiągniętego poziomu wydajności pracy społecznej. Przy tej samej wartości

bogactwo społeczne może przybierać różne rozmiary fizyczne. Możliwość zaspokojenia potrzeb społeczeństwa

zależy od jego bogactwa. Powyższe rozważania Ricarda miały duże znaczenie dla późniejszego rozwoju teorii

dochodu narodowego i zasad jego liczenia.

W przypadku produkcji tych samych dóbr, za podstawę wartości przyjmuje się ilość pracy

wydatkowanej przy produkcji przeprowadzonej w najgorszych warunkach. W ujęciu Ricarda o wartości dobra

decydować, więc miała faktycznie największa ilość pracy potrzebna do jego wyprodukowania.

W produkcji konieczny jest również współudział kapitału, a w przypadku rolnictwa również i ziemi.

Ricardo pojmuje kapitał jako środki produkcji czyli zasoby rzeczowe.

Kapitał dzieli na:

- stały;

- obrotowy.

Kapitał stały zużywa się stopniowo, czyli służy do wielu aktów produkcji. Kapitał obrotowy zużywa

się szybko, służy do jednego aktu produkcji. Kapitał jest rezultatem pracy, używając do produkcji kapitału,

faktycznie używa się pracy. W związku z tym Ricardo rozróżniał pracę żywą, czyli bieżąco wydatkowaną przez

aktualnie pracujących robotników i pracę uprzedmiotowioną, wydatkowaną wcześniej na wytworzenie środków

produkcji czyli kapitału, przy pomocy których dane dobro jest później wytwarzane.

Wartość towaru równa się więc sumie pracy wydatkowanej bezpośrednio na jego wytworzenie (czyli

pracy żywej) i pracy przeniesionej w toku produkcji na wytworzony produkt (czyli pracy uprzedmiotowionej).

Teorię podziału Ricardo opiera na swojej teorii wartości. W procesie produkcji robotnicy wytwarzają

dochód czysty społeczeństwa. Przez dochód ten Ricardo rozumie zysk i rentę. Jest on przewłaszczany przez

właścicieli zakładów produkcyjnych i właścicieli ziemskich. Zmiany w poziomie jednego z dochodów

pierwiastkowych np. płacy, oddziałują na wysokość dochodów pozostałych, a więc zysku i renty. Jeśli np.

założymy, że wysokość renty gruntowej nie ulega zmianie, a płaca robocza rośnie to zysk musi się zmniejszyć.

Natomiast, gdy płaca spada, przy niezmienionej rencie, zysk rośnie.

W trakcie podziału nowo wytworzonej wartości istnieje wyraźna sprzeczność interesów między

poszczególnymi klasami społecznymi. Płaca robocza może wzrosnąć tylko kosztem zysku i odwrotnie.

Zagadnienie renty gruntowej Ricardo rozpatruje na przykładzie rolnictwa angielskiego początków XIX wieku.

W rolnictwie angielskim wstępowały trzy warstwy społeczne:

- właściciele ziemscy (land - lordowie) zajmowali się polityką, mieszkali w miastach, nie interesowały

ich sprawy przyziemne. Wydzierżawiali swoje ziemie najemnym dzierżawcom;

- dzierżawcy byli to właściwie przedsiębiorcy rolni, którzy organizowali proces produkcji. Dzierżawcy

zatrudniali robotników najemnych;

- robotnicy najemni.

Ricardo definiuje rentę gruntową jako część produktu ziemi, którą płaci się jej właścicielowi za użytkowanie

pierwotnych i niezniszczalnych sił gleby.

Ojcem polskiej ekonomii był hrabia Fryderyk Skarbek XVIII-XIX w. Działalność naukowa - przed

powstaniem listopadowym (1792-1866). Miał katedrę ekonomii na Uniwersytecie Warszawskim, dzieło

„Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego".

Po Powstaniu Listopadowym zamarła jego działalność naukowa - car zamknął Uniwersytet

Warszawski.

Czwarty rozbiór Polski 1816r. Królestwo Polskie i Księstwo Warszawskie, w tych czasach tworzą się

polskie uczelnie.

Przedstawicielami ekonomii klasycznej w Polsce są:

- Wawrzyniec Surowiecki - drobny szlachcic z wielkopolski (1769-1827);

- Dominik Krysiński - (1785-1853);

- Fryderyk Skarbek (1792-1866) - najwybitniejszy polski ekonomista i zawodowy ekonomista.

Ich działalność przypada na rozwój księstwa warszawskiego.

W. Surowiecki, „O upadku przemysłu i miast w Polsce” 1810r. W samym człowieku widzi on istotę

społeczną, której pełny rozwój wymaga przynależności do społeczeństwa. Za przyczynę podziału pracy uznał on

potrzebę rosnącej ludności. Przyczyn wymiany towarowej doszukiwał się w postępującym podziale pracy oraz

różnej lokalizacji bogactw naturalnych. W brew stanowisku Smitha głosił, że nie istnieje jakaś wrodzona

człowiekowi skłonność do wymiany. Podział pracy i wymiana są przesłankami powstania własności prywatnej.

Opowiadał się za protekcjonizmem celnym. A wiemy, że ekonomia klasyczna głosiła zasady liberalizmu

gospodarczego - wolności gospodarczej.

Natomiast Krysiński i Skarbek są zwolennikami zasad liberalizmu gospodarczego. Są przeciwnikami

polityki gospodarczej, jaką realizował w Królestwie Polskim minister skarbu książę Ksawery Drucki-Lubecki,

który rozbudował własność państwową. Dał początek zagłębiom m.in. Zagłębie Dąbrowskie. Stał się twórcą

Łódzkiego Okręgu Włókienniczego. Krysiński i Skarbek nawiązują teorią wartości do teorii Jana Baptysty Snya.

Jest oparta na 3 wartościach: pracy, kapitału, ziemi.

Krysiński uważał, że podział ekonomii politycznej stanowią prawa rządzące tworzeniem i podziałem

bogactwa narodowego. Głosił nomotetyczny charakter nauki ekonomii (nomos - prawo).

F. Skarbek w 1818r. objął Katedrę Ekonomii i był jej kierownikiem do upadku powstania

listopadowego. Jego główne dzieło ukazało się w Paryżu po francusku w 1829r. „Teoria bogactwa

społecznego", po 30 latach ukazało się w języku polskim pt. „Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego".

Skarbek pisze, że nauka o narodach rozpada się na 2 części:

1. ekonomia polityczna, jest nauką o bogactwie czyli hrusologią (hrusos - bogactwo). Ekonomia

polityczna daje się podzielić na:

- część teoretyczną - czystą;

2. politykę.

Skarbek proponuje termin nauka gospodarstwa narodowego i dzieli ją na 2 części:

1. zasadę bogactwa człowieka w stanie towarzyskim żyjącego;

2. zasady bogactwa narodów.

Te pierwsze zasady ujęte zostały w ramach 4 teorii: produkcji, wymiany, dochodów i konsumpcji.

W przypadku drugim mamy 3 teorie:

- produkcji bogactw narodów;

- obiegu bogactw narodów;

- zużycia narodowego.

Wyróżnia on 3 czynniki produkcji: ziemie, kapitał, pracę. Kapitałem jest zapas dóbr przeznaczonych do

produkowania nowych wartości. Śladem Smitha dzieli to na:

- kapitał stały - stojący,

- kapitał obiegowy - cyrkulujący,

Dochód z kapitału Skarbek uzasadnia w duchu Tomasza z Akwinu. Udzielając pożyczki właściciel kapitału

stojącego ma uzasadnione prawo pobierania wynagrodzenia za jego najem, a w przypadku kapitału

cyrkulującego do pobierania procentu.

W wielkich księstwie Poznańskim hrabia August Cieszkowski - filozof i ekonomista. Przedstawiciel

filozofii heglowskiej w Polsce. Pisał prace filozoficzne w języku francuskim. A w języku polskim napisał

„Ojcze Nasz", wyprowadzał zadania dla narodu Polskiego. Opowiadał się za ewolucyjna drogą rozwoju

społecznego. Kładł nacisk na pracę organiczną i podniesienie poziomu gospodarczego i oświatowego ludności.

Z Lubelszczyzny Henryk Kamieński, Edward Dębowski. H. Kamieński jest autorem dzieła „Filozofia

ekonomii materialnej ludzkiego społeczeństwa". Jest to w dalszym ciągu ekonomia klasyczna w Polsce. Pisze

dzieła o treści politycznej „O prawach żywotnych narodu polskiego". Głosi konieczność zbrojnej walki o

niepodległość. Cały naród powinien stanąć do walki o niepodległość. Warunkiem przystania chłopów miało być

wywłaszczenie ich. Kamieński głosi hasło rewolucji społecznej, które polegało na natychmiastowym

uwłaszczeniu chłopów. Kamieński tworzy wizję przyszłego społeczeństwa, sprawiedliwości społecznej. Była to

wizja utopijna. Wizja społeczna drobnych producentów, każdy człowiek powinien mieć swój warsztat pracy,

który miał mu zapewnić, niezależność.

Józef Supiński (1801-1893), był uczniem F. Skarbka. Pisał w latach 60 XIX w. Udał się do Francji, był

księgowym. Wrócił do Lwowa, napisał główne dzieło „Szkoła Polska gospodarstwa społecznego" (1862-1865).

Supińki nie wierzy w zwycięstwo powstania narodowego, ale wierzy, że Polska odzyska niepodległość. Pragnął,

żeby naród polski znalazł się w jak najlepszej kondycji moralnej i politycznej, by móc odbudować własne

państwo. Dlatego głosił, żeby chłopów uczynić świadomymi Polakami. Opowiadał się za drogą ewolucyjną.

---