ROZDZIAŁ 16 - WSPÓŁCZESNY KEYNESIZM

1. WSTĘP

Rozdział ten to przegląd tych licznych nurtów, które w sposób jawny opowiadają się za doktryną Keynesa, usiłując rozwijać jej wątki i bronić przed atakami innych szkół myślenia. Jak każda doktryna, której pojawienie się uznano za wydarzenie na miarę rewolucji, tak i keynesizm przeszedł przez okres gwałtownego rozwoju, wielkiego uznania, aby następnie bronić zdobytych pozycji przed nowymi koncepcjami.

Współczesny keynesizm dotyczy okresu po drugiej wojnie światowej, ze szczególnym uwzględnieniem przemian, jakie dokonały się w nim po latach 60-tych.

Obecni historycy i analitycy myśli ekonomicznej usiłują dokonać identyfikacji
i klasyfikacji struktury współczesnego keynesizmu - rezultaty tego nie są jednak w pełni zadowalające.

Przydatne jest podejście zaproponowane przez angielskiego ekonomistę
Alana Coddington, będącego twórcą teorii procesu negocjacji, analityka badającego wpływ pozytywizmu na metodologię ekonomii, znawcy ogólnej teorii równowagi,

• w rozprawie "Ekonomia keynesowska: poszukiwanie podstawowych zasad" przyjął za kryterium podziału nurtów keynesizmu ich stosunek do centralnej idei ekonomii neoklasycznej (nazwanej redukcjonizmem). Chodzi tu o redukcję zjawiska rynku do aktu wyborów indywidualnych, czyli połączenie dwóch szczebli - gospodarstwa domowego
  i rynku - w celu wyjaśnienia sytuacji równowagi. Keynesizm atakował redukcjonizm rozwijając swoją makroekonomię,

• jego zdaniem keynesizm fundamentalistyczny to ci wszyscy, którzy prowadzą szturm na program redukcjonizmu, odwołując się wyłącznie do nauki mistrza,

• mniej radykalny nurt - keynesizm hydrauliczny - koncentruje się na statycznym modelu makroekonomicznym, będącym uproszczeniem, ale umożliwiającym działania operacjonalne. Do grupy tej zaliczają się twórcy syntezy neoklasycznej,

• trzecia grupa to - redukcjonizm przywrócony - jego zwolennicy uważają spory doktrynalne za swoistą kłótnię w rodzinie. Po odrzuceniu zbędnej ich zdaniem koncepcji równowagi ideę Keynesa można zredukować do logiki wyborów.

• Sugestie Coddingtona - mogą być przydatne w naszych rozważaniach, ale uwagę naszą skupimy na podziale bardziej ogólnym, wyodrębniając koncepcje keynesistów związane
  z angielskim Cambridge i te prądy postkeynesizmu, które rozwijają się na gruncie amerykańskim.

2. OKRES UZNANIA DLA KEYNESIZMU (TRWAŁ DO KOŃCA LAT 60-TYCH)

• wcześniej poznaliśmy już próby syntezy neoklasycznej, podejmowane przez Hicksa, Samuelsona i Hansena.

• teraz poznamy próby ekonomistów zajmujących się syntezą niejako przy okazji rozwiązywania innych problemów i nie deklarowali się nawet jako gorliwi wyznawcy nowej doktryny:

1. Meade James Edward

• koncepcje doktryny keynesowskiej nie przeszkadzały mu w obronie zasad liberalizmu gospodarczego,

• "Teoria międzynarodowej polityki gospodarczej" - punktem wyjścia jest konieczność takiej polityki, która zapewnia jednocześnie równowagę zewnętrzną
  i wewnętrzną. Wypływa stąd ogromne znaczenie polityki równoważenia bilansu płatniczego, z czym są związane świadome operacje w obrotach z zagranicą,
  jak np. dewaluacja i polityka płynnych kursów walutowych.

• równowaga wewnętrzna - musi być zapewniona zgodnie z postulatami ekonomiki dobrobytu, zwłaszcza z potrzebą redystrybucji dochodów korzystnej dla warstw biedniejszych. Ponieważ interwencja państwa to zjawisko realne, zarówno
  w wewnętrznych jak i międzynarodowych stosunkach wymiany, przeto Meade, pragnie tylko, aby nie naruszała ona zasad wolności gospodarki opartej na własności prywatnej.

2. Lerner Abba Ptachya

• opowiadał się za ekonomią normatywną, a nie pozytywną oraz za polityką doskonalenia gospodarki, a nie za doskonaleniem nauki ekonomicznej,

• w "Ekonomice kontroli" dokonał próby syntezy ideałów socjalizmu, nowej ekonomiki dobrobytu i radykalnej wersji keynesizmu.

• jako pierwszy wskazywał on na rewolucyjny charakter keynesowskiej analizy bezrobocia przymusowego i jego wpływ na ekonomikę dobrobytu,

• w swoim dziele zaprezentował model gospodarki kontrolowanej przez państwo, który pasował zarówno do gospodarki socjalistycznej, jak i kapitalistycznej,

• bronił liberalnego porządku gospodarczego, opartego na rachunku efektywności kosztów i zasadach ekonomiki dobrobytu,

• jego koncepcja finansów funkcjonalnych - to całościowe podejście do osiągania celów gospodarczych i społecznych, wykorzystujące narzędzia polityki fiskalnej, budżetowej i monetarnej,

• polityka antyinflacyjna realizowana w gospodarce mieszanej - propagował stworzenie specjalnego rynku "zezwoleń" (permits), wykupowanych przez firmy pragnące podnieść płace swoim załogom.

3. Modigliani Franco

• w 1985 r. - otrzymał Nobla za "analizę zachowań ludzi w relacjach związanych
  z oszczędzaniem" i za "prace nad zagadnieniem powiązań struktury finansowej przedsiębiorstw z oceną przez inwestorów ich akcji"

• w swych rozprawach zajął pozycję moderatora w sporach keynesistów
  z monetarystami, uznając monetarystyczną tezę o znaczeniu pieniądza
  i keynesowski postulat prowadzenia zdecydowanej polityki podatkowej,

• zajmował się zagadnieniem kryzysu i bezrobocia, wykorzystując keynesowską tezę "sztywności płac", które z opóźnieniem adaptują się do zmian z popycie.
  Jego zdaniem sztywność płac rodzi sytuacje, w których płaca może być oceniona wyżej niż wynika to z kondycji osłabionej gospodarki. Wykorzystał on monetarny problem rynków finansowych do wyjaśnienia zjawiska bezrobocia
  i spadku realnej aktywności gospodarczej. Uczestnicząc w latach 60-tych
  w budowie modelu ekonometrycznego na potrzeby Rezerwy Federalnej, uznał niektóre koncepcje Friedmana za duże uproszczenie,

• skrajnemu liberalizmowi przeciwstawiał pogląd, że jeśli prywatna gospodarka rynkowa wymaga stabilizacji, to powinna i może być stabilizowana.

• hipoteza cyklu życia - wyjaśnia prawidłowości kształtujące indywidualne oszczędności. Modigiliani twierdził, że głównym motywem oszczędzania jest pragnienie człowieka utrzymywania, w stopniu dostatecznym, stałej stopy życiowej. OSZCZĘDNOŚCI to różnica między tym stabilnym pożądanym poziomem konsumpcji, a zmieniającym się poziomem dochodów - rosnącym
  w pierwszym okresie życia i następnie spadającym w miarę zbliżania się do wieku emerytalnego. W okresie życia zawodowego nasze saldo oszczędności jest dodatnie, a w okresie emerytalnym - ujemne.

Globalne oszczędności społeczeństwa - zależą od struktury wiekowej ludności, zatrudnienia, postępu technicznego i poczucia bezpieczeństwa co do przyszłości.

• jego analiza oszczędności została rozciągnięta na badania porównawcze różnych krajów,

• twierdzenie dotyczące decyzji inwestycyjnych i oceny kondycji przedsiębiorstwa - zakładając, że istnieje doskonały rynek papierów wartościowych oraz utrzymywanie przez korporację swego kapitału w postaci akcji i obligacji, twierdzi się, że kondycję firmy wyznaczają wartość rynkowa papierów wartościowych
  i przyszła jej rentowność. Racjonalny inwestor zawsze powinien mieć w swoim portfelu różne papiery wartościowe, aby bilansować możliwe ryzyko i oczekiwany dochód od firm o różnym poziomie i stopniu zaufania,

• pogląd M. na temat nowej koncepcji ekonomiki klasycznej i hipotezę racjonalnych oczekiwań - nie widzi on możliwości ich wykorzystania w makroekonomii, modele Lucasa i jego zwolenników są bowiem bliższe absurdalnej wizji świata, w którym wszystkie podmioty mają równy poziom wiedzy, niż znanej nam rzeczywistości.

4. Patinkin Don

• "Pieniądz, procent i ceny: integracja teorii monetarnej i wartości" - jego zdaniem integracja taka występuje w modelu ogólnej równowagi mikroekonomicznej,
  w którym bezpośredni skutek realnych bilansów pieniężnych (ogólnie - realnych aktywów finansowych netto) został sprowadzony do funkcji popytu wszystkich rynków, łącznie z towarowymi. Model taki zapewnia integralną analizę rzeczowych
  i pieniężnych aspektów gospodarki,

• stosując podobne podejście P. zbudował modele zatrudnienia oraz modele makroekonomiczne nierównowagi, uwzględniające zasadę neutralności pieniądza,

• sprecyzował pojęcie "równowaga w warunkach bezrobocia" stosowane przez Keynesa, znacznie odbiega od powszechnego rozumienia równowagi jako stanu przywracania pełnego zatrudnienia,

• przeprowadził drobiazgowe studia nad procesem tworzenia przez Keynesa zrębów "Ogólnej teorii ..." i dowodził, że centralnym elementem jego ekonomiki jest twierdzenie, iż kluczowe zmienne ekonomiczne podążają ku równowadze raczej dzięki zmianom w produkcji lub dochodzie niż poprzez zmiany w cenach.

3. TEORIE DYNAMIKI GOSPODARCZEJ

• koncepcje makroekonomiczne Keynesa stały się bodźcem do rozwoju różnych teorii dynamiki gospodarczej,

• podjęto próby stworzenia modeli zrywających z tradycyjną statyką,

• istnienie coraz obszerniejszego materiału statystycznego pozwalało na testowanie hipotezy wzrostu i rozwoju gospodarczego oraz wyciąganie wniosków na miarę postulatów pod adresem polityki gospodarczej

HARROD ROY FORBES

1. przyczynił się do upowszechnienia keynesizmu, publikując studium "Życie Johna Maynarda Keynesa", w którym zajął się przede wszystkim analizą i prezentacją koncepcji mistrza,

2. zajmował się problemami metodologii i próbował rozwiązać, postawiony przez Hume'a, problem indukcji,

3. pisał artykuły na temat teorii niedoskonałej konkurencji i zagadnień międzynarodowego systemu walutowego,

4. "Przyczynek do ekonomiki dynamicznej" - przedstawił tu model zrównoważonego wzrostu gospodardczego,

5. punk wyjścia modelu to równanie keynesowskie I=S, uwzględniające jednak założenie,
   iż w okresie długim (w dynamice) zrealizowane inwestycje są równe faktycznym oszczędnościom, a więc I ex post = S ex post;

dalej

G - stopa wzrostu dochodu narodowego (ΔY/Y),

C - krańcowy współczynnik kapitałowy (I/ΔY),

s - stopa oszczędności (S/Y)

otrzymujemy równanie: GC=s

6. postulat zrównoważonego wzrostu gospodarczego wymaga, aby również zamierzone oszczędności (S ex ante) równały się zamierzonym inwestycjom (I ex ante).

7. taką równość mogą zapewnić tzw. gwarantowana stopa wzrostu G_w i pewien wymagany współczynnik kapitałowy C_r,

8. postać podstawowego równania modelu przyjmuje postać: G_w* C_r = s. Spełnienie tego warunku oznacza, iż stopa wzrostu zapewni wykorzystanie dostępnych zdolności produkcyjnych i zrównoważy oszczędności z inwestycjami, ale nie zagwarantuje jeszcze osiągnięcia pełnego zatrudnienia,

9. kolejny czynnik to - naturalna stopa wzrostu G_n - uwzględnia on przyrost naturalny ludności i postęp techniczny. Idealny byłby stan, w którym faktyczna stopa wzrostu G byłaby równa stopie gwarantowanej i naturalnej: G=G_w=G_n,

10. za pomocą modelu wzrostu zrównoważonego można wyjaśnić przebieg cyklu gospodarczego. Chodzi o to, ze faktyczna stopa oscyluje wokół stopy gwarantowanej i nie osiąga pułapu wyznaczonego przez naturalną stopę wzrostu,

11. przyczyna kryzysu tkwi w niedostatecznej elastyczności gospodarki, długotrwałej stabilności współczynnika kapitałowego oraz skłonności do nadmiernego oszczędzania.

12. państwo może i powinno ingerować np. wpływając na wysokość stopy procentowej, zachęcając w ten sposób do podejmowania inwestycji kapitałochłonnych lub kapitałooszczędnych

DOMARA EVSEY DAVID

1. model wzrostu Harroda-Domara

2. zwrócił on uwagę na dwoisty charakter skutków inwestowania, które rodzi nie tylko dodatkowy popyt, lecz także dodatkowe zdolności produkcyjne, a więc i dodatkowa podaż.

3. Co robić z tym przyrostem podaży, jeśli nie ma warunków do kolejnego przyrostu efektywnego popytu ? Jak wykorzystać niezamierzone zdolności wytwórcze ?

Odpowiedzi należy szukać badając prosty model zrównoważonego wzrostu:

• podstawowe założenie to równowaga przyrostów popytu i podaży, którą można przedstawić jako równość wydatkowanego dochodu i przyrostu produktu: ΔY=ΔP

• wprowadzamy przyrost inwestycji ΔI, mnożnik inwestycyjny k oraz jego odwrotność 1/α, gdzie α to krańcowa skłonność do oszczędzania,

• przekształcamy stronę popytową równania: ΔY=ΔI*1/α,

• przekształcając stronę podażową wprowadźmy wpierw tzw. potencjalny współczynnik produkcyjności inwestycji σ: ΔI*1/α=I*σ,

• ostatecznie mnożąc obie strony równania przez α i dzieląc przez I otrzymujemy podstawowe równanie modelu Domara: ΔI/I=α*σ tj. równość stopy inwestycji ex ante z iloczynem krańcowej skłonności do inwestowania przez potencjalny współczynnik produkcyjności inwestycji.

4. podobnie jak w modelu Harroda, zjawiska cyklu i wzrostu nierównoważonego dadzą się opisać nierównościami wzrostu podstawowego.

Jeśli strona popytowa (prawa wzoru) jest wyższa niż podażowa, co odpowiada sytuacji niedoboru mocy wytwórczych, to państwo może interweniować np. obniżając stopę procentową lub nawet podejmować własne inwestycje,

5. sytuacja odwrotna - do pełnego zatrudnienia niezbędna jest jeszcze równość stopy przyrostu naturalnego ze stopą wydajności pracy i stopą wzrostu dochodu,

6. w późniejszej twórczości nie zajmował się już modelami wzrostu,

7. dalej zajął się analizą porównawczą systemów gospodarczych, zwłaszcza gospodarką socjalistyczną i historią efektywności pracy niewolniczej w dawnych ustrojach.

SOLOW ROBERT M.

• rozwijał teorię dynamiki gospodarczej,

• w 1987 r. otrzymał Nobla za wybitny wkład do badań nad nowoczesnymi czynnikami wzrostu gospodarczego, a zwłaszcza rolę postępu naukowo-technicznego w tym procesie,

• był keynesistą, ale nie zajął pozycji ekstremalnych i w praktyce przyczynił się do zbliżenia z doktryną monetaryzmu,

• rozwinął teorię zasobów nieodnawialnych, teorię bezrobocia i podstawy teoretyczne polityki gospodarczej,

• uznał model Harroda-Domara za niedoskonały, z uwagi na niezależność i naturalność występujących w nim wielkości, uważał za konieczność dodatkowo wprowadzenie jakiejś zmiennej zależnej. Po licznych analizach za taką wielkość uznał on relację kapitału
  i produktu, będących odbiciem poziomu technicznego. Zmienną taką należy rozpatrywać w powiązaniu ze stopą oszczędności, która ma charakter endogeniczny.

• ostateczna postać modelu Solowa - stronę podażową opisuje funkcja produkcji
  Cobba-Douglasa, w której są uwzględnione zmiany technologiczne.

• jego badania empiryczne przeprowadzone nad dziejami gospodarki USA pozwoliły mu na zweryfikowanie poprawności modelu tzn. stwierdził on, że zmiany technologiczne były raczej naturalne, o czym świadczyły stabilne współczynniki kapitałochłonności. Natomiast udział zmian technologicznych w dynamice wydajności pracy sięgał 90 %.

• w kolejnych modyfikacjach modeli wzrostu Solow uwzględniał różne ograniczenia
  i dokonywał weryfikacji: np. zasoby nieodnawialne i polityka ich użytkowania.
  Solow rozpatruje ten rodzaj wymiany międzypokoleniowej, wskazując na fakt przekazywania uszczuplonych zasobów, ale jednocześnie wydajniejszego aparatu wytwórczego i wyższej technologii. Alokacja powinna być taka, aby inwestycje powiększające kapitał były równe bieżącej rencie górniczej,

• bezrobocie - odnosił się sceptycznie do bezrobocia strukturalnego, ale opowiadał się
  za polityką fiskalną i monetarną, tworzącą warunki do wyższej mobilności siły roboczej
  i pobudzającej wzrost gospodarczy.

KUZNETS SIMON

• dokonał gruntownej analizy procesu rozwoju gospodarczego, opartej na materiale empirycznym,

• obiektem jego badań były wielkie agregaty - produkt narodowy i jego składowe - oraz ich zmiany w długich okresach historycznych,

• stworzył zręby współczesnej statystyki dochodu narodowego, wskazał na różne metody jego szacowania i na niektóre trendy zmian wyjaśniających dynamikę wzrostu gospodarczego,

• jego badania nie potwierdziły założenia o stałości współczynnika kapitałowego, występującego w modelu Harroda-Domara.

4. ANGIELSKA SZKOŁA Z CAMBRIDGE

• współczesny keynesizm ma dostęp do wielu czasopism naukowych, ale wydaje także własne periodyki o wyraźnie zarysowanym profilu,

• szkoła ta dysponuje od 1977 r. kwartalnikiem "Cambridge Journal od Economics",
  a o jego orientacji świadczy zestaw nazwisk osób wchodzących do pierwszej rady naukowej. Byli to: R. Goodwin, N. Kaldor, L. Pasinetti, J. Robinson i P. Sraffa.

• odłam ten nazywany jest mianem keynesizmu lewicowego, ze względu na wyraźny akcent położony na radykalizm społeczny wywodów ekonomicznych,

• "Cambridge ..." ma zapewnić prezentację poglądów ekonomii czystej i stosowanej,
  ale kładąc nacisk na realizm analiz, wykorzystanie informacji empirycznej i formułowanie postulatów pod adresem polityki gospodarczej. Zamiar taki wypływa z przekonania,
  że podejście do ekonomii (wyrastające z tradycji Marksa, Kaleckiego i Keynesa) ma wiele do zaoferowania w dziele zrozumienia oraz rozwiązywania współczesnych problemów ekonomicznych i społecznych. Do takich problemów należą: bezrobocie, inflacja, organizacja wytwórczości, podział produktu społecznego, konflikty klasowe, nierównomierny i nie stabliny rozwój gospodarki światowej oraz przemiany społeczne
  w krajach socjalistycznych,

• poglądy głoszone w tej grupie i jej przedstawiciele:

1. Joan Robinson

1. "Walka z bezrobociem. Wstęp do teorii zatrudnienia." dzieło to torowało drogę do zrozumienia systemu ekonomicznego Keynesa,

2. po wojnie podjęła ona drogę rozszerzenia keynesowskiej analizy krótkiego okresu na zagadnienia długookresowej dynamiki gospodarczej.

3. "Funkcja produkcji a teoria kapitału" (54 r.) - artykuł ten zapoczątkował dyskusję prowadzoną na temat istoty pojęcia kapitału i jego mierzalności,

4. "Szkice o ekonomii marksowskiej" (60 r.) - jest to próba wykazania istnienia pewnej zgodności koncepcji Marksa z makroekonomią Keynesa, podkreślając zwłaszcza rolę schematów reprodukcji i teorię akumulacji kapitału, rozwijaną przez Różę Luksemburg.

5. nazywała poglądy niektórych amerykańskich ekonomistów mianem "keynesizmu nieprawego łoża". Chodziło tu o twórców tzw. syntezy neoklasycznej i ich tezę, że sytuacja równowagi gospodarczej jest dobrze ujęta w ekonomii tradycyjnej,
   a zatem Keynes nie był aż tak oryginalnym teoretykiem, lecz po prostu propagatorem i racjonalizatorem polityki krótkiego okresu.

6. jej zdaniem Keynes poprzez swoją teorię zachowań inwestycyjnych i funkcję konsumpcji dowodził, że w gospodarce nie występuje automatycznie tendencja
   do ciążenia ku równowadze pełnego zatrudnienia. To warunki niepewności
   i w znacznej mierze układ stosunków społecznych powodują chroniczne stany bezrobocia i nierównowagi,

7. spór o istotę kapitału - argumentacja Robinson zmierzała do wykazania pewnego pęknięcia w standardowej teorii ekonomicznej. Pojęcie kapitału oparte na roli stopy procentowej i krańcowej wydajności kapitału, nie pozwala na pomiar tej wielkości, stąd próba znalezienia innego ujęcia kapitału, znalezienia wspólnego mianownika dla rzeczowej struktury zbioru dóbr kapitałowych oraz uwzględniania w rozważaniach przede wszystkim czasu historycznego zamiast logicznego. Dyskusja toczyła się zwłaszcza nad problemem przełączania się w procesie tworzenia kapitału na różne dostępne technologie.

KALECKI MICHAŁ

• pani Robinson ułatwiła mu zdobycie uznania w kręgu Keynesa, wskazując na pionierski charakter jego pierwszych prac,

• lata 70-te - twórcze odczytywanie dziel Kaleckiego osiągnęło poziom uzasadniający wyodrębnienie nowej gałęzi we współczesnym keyensizmie - ekonomikę kaleckiańską. Mamy do czynienia z rzadkim przypadkiem uznania dorobku polskiego ekonomisty przez wspólnotę o wielkim autorytecie

2. Kaldor Nicholas

• jest on przykładem uczonego umiejącego jednocześnie rozwijać teorię
  i uczestniczyć aktywnie w polityce gospodarczej,

• jego wkład do teorii wzrostu gospodarczego - trzymał się tu bardziej ducha niż litery nauki Keynesa,

• zaczynał od uzupełnienia luk w teorii cyklu opracowanej przez Keynesa, który nie wskazał na punkty zwrotne w przebiegu cyklu tj. na te momenty, kiedy inwestycje się załamują,

• do swoich modeli wzrostu wprowadził czynniki zewnętrzne (wzrost liczby ludności, postęp techniczny, zastrzegając, że i one nie są zmiennymi niezależnymi),

• w kolejnych wersjach doskonalił modele wzrostu zrównoważonego,

• jego zdaniem Wielka Brytania swój wzrost gospodarczy zawdzięczała w znacznej mierze postępowi technicznemu i eksportowi,

• wbrew koncepcjom monetarnym - postulował zwiększanie wydatków budżetowych i kontrolę importu oraz wspieranie przemysłu maszynowego
  o wysokiej technologii.

• jego koncepcja ekonomiki dobrobytu - w roku 1939 wystąpił z koncepcją tzw. zasady kompensacji, która była bliska optimum Pareta, ale opisywała sytuację,
  w której osoby odnoszące korzyści z dokonanej zmiany są w stanie wypłacić rekompensatę osobom poszkodowanym i jeszcze zachować dla siebie pewną nadwyżkę.

Omawiana tu szkoła z Cambridge gromadziła nie tylko ekonomistów angielskich,
ale i także z innych krajów.

Współcześnie jest też inna grupa nazwana szkołą anglo-włoską, zaliczamy do niej:

Sraffa Pierro

• należał on do bezpośredniego kręgu zwolenników Keynesa,

• jego koncepcje zostały ugruntowane jako ekonomika sraffińska,

• jego dorobek doprowadził do utrwalenia się jeszcze jednej nazwy współczesnej myśli ekonomicznej tzw. ekonomiki neoricardiańskiej,

• podczas pobytu w Anglii nawiązał kontakt z Keynesem i z jego inspiracji opublikował pierwsze artykuły o finansach włoskich, zawierające krytykę władz faszystowskich,

• przetłumaczył na język włoski "Traktat o reformie rolnej" Keynesa i podjął krytykę ekonomii neoklasycznej,

• z inspiracji Keynesa i pod wpływem doktryny marksowskiej, podjął trud zgromadzenia, opracowania oraz edycji prac i korespondencji D. Ricarda,

• komentarze redakcyjne i wprowadzenie do "Zasad" Ricarda dowiodły niezwykłej precyzji w odczytaniu myśli tego klasyka, prezentując jego system w nowym świetle,

• przywrócił rangę ricardiańskiej teorii wartości, lekceważonej od czasów tzw. rewolucji marginalistycznej,

• rozprawa "Produkcja towarów za pomącą towarów - podtytuł Wstęp do krytyki teorii ekonomii" - autor uderzył tu celnie w podstawy paradygmatu neoklasycznego, osłabiając poważnie "pas bezpieczeństwa" jakim jest ujęcie marginalistyczne. Sraffa podejmuje tu problem Ricarda dotyczący znalezienia trwałego standardu do mierzenia cen, który byłby niezależny od poziomu płac i zysków. Jaki towar może odegrać rolę środka obrachunkowego w sytuacji ciągłego ruchu okrężnego, wytwarzania towarów za pomocą towarów - Sraffa próbuje rozwiązać problem metodą budowy kolejnych modeli produkcji:

1. najprostszy - jest wtedy gdy produkcja wystarcza tylko do utrzymania egzystencji oraz występują 2 jednoproduktowe gałęzie wytwórcze i 2 produkty,

2. dalej wprowadzamy kolejne produkty i gałęzie - kończy się to znanym zabiegiem rozwiązywania układów równań z wieloma niewiadomymi.

3. istotny krok to wprowadzenie do modelu nadwyżki , utożsamianej z zyskiem,

4. modele reprodukcji rozszerzonej obejmują najistotniejsze elementy dynamicznego systemu gospodarczego,

5. utworzył pojęcia - towar obrachunkowy i układ obrachunkowy oznaczony - jako miary obiektywnych, nie wymagających uciekania się do koncepcji wartości krańcowych,

Pasinetti Luigi Lodovico

• podjął wątek myśli, zawarty w modelach wzrostu lansowanych przez Kaldora, głoszącego, że istnieją dwie stopy oszczędzania: niższa - dla robotników; wyższa - dla kapitalistów,

• dowiódł że stopa zysku w równowadze dynamicznej jest całkowicie niezależna od skłonności do oszczędzania klasy robotniczej, natomiast w pełni zależna od takiej skłonności kapitalistów (jest to tzw. teoremat Pasinettiego),

• w dyskusji nad istotą kapitału wystąpił już z pozycji neoricardiańskiej,

• sukcesem okazała się jego krytyka poglądu Samulsona, który bronił zasadności
  tzw. przełączania się na inne, bardziej zyskowne, techniki produkcji. Samuelson przyznał mu rację, co przyczyniło się do szerszej krytyki ortodoksyjnej ekonomii i tradycji marginalistycznej,

• korzystając z dorobku keynesizmu w dziedzinie teorii wzrostu, zajął się problemem wzrostu nieproporcjonalnego i zmianami strukturalnymi, wynikającymi z nierównego rozwoju poszczególnych sektorów hierarchicznej struktury potrzeb konsumenta.

Garegnani Pierangelo

• zajmował się kwestią mierzenia kapitału niezależnie od procesu dystrybucji, poszukiwaniem zbioru wielkości będących wzorcem pomiaru dla różnych agregatów,

• nawiązywał do tradycji klasycznej ekonomii politycznej, pragnącej umieścić na właściwym miejscu doktrynę Keynesa,

Shackle Georg Lennox Sharman

• wyznawca fundamentalnego keynesizmu,

• upowszechnił pogląd na temat oczekiwań i niepewności, które zawsze towarzyszą podejmowaniu decyzji, doprowadzając wywody prawie do skrajności - kwestionowania wszelkich przewidywań i tym samym racji istnienia ekonomiki,

• sformułował funkcję zaskoczeń - kiedy to podmiot liczy na wydarzenia niespodziewane, nie mające charakteru probabilistycznego. W świetle obecnie uprawianej teorii racjonalnych oczekiwań poglądy te nie mają wzięcia,

• pisał interesująco o najnowszych dziejach myśli ekonomicznej, poddając krytyce szkołę neoklasyczną, ale wysoko ceniąc niektóre koncepcje szkoły neoastriackiej,

Stone John Richard Nicholas

• potrafił scalić ekonomię, finanse i statystykę gospodarczą w jednolity system rachunku dochodu narodowego,

• umiejętnie łączył teorię z ekonomią stosowaną i potrzebami polityki gospodarczej,

• współtwórca wielkiego modelu gospodarki brytyjskiej, umożliwiającego szacunki agregatowe dochodu narodowego i prognozowanie jego dynamiki,

• opracował wiele nowych metod statystyczno-matematycznych dla badań ekonometrycznych,

• jego koncepcja standardowego systemu rachunków narodowych została wdrożona
  w wielu krajach i jest wykorzystywana w statystyce międzynarodowej.

Keynesizm uprawiany przez ekonomistów związanych w różnym stopniu
z Cambridge dowiódł swej żywotności, zdolności do podejmowania wyzwań rzuconych zarówno ze strony głównego nurtu i twórców syntezy neoklasycznej, jak i ze strony tych, którzy oferowali radykalnie odmienne koncepcje.

5. POSTKEYNESIŚCI (NEOKEYNESIŚCI, EKLEKTYCY, KEYNESIŚCI
"NIEPRAWEGO ŁOŻA")

• dotyczy to głównie ekonomistów amerykańskich,

• jest to jedynie próba identyfikacji i samookreślenia tej odmiany keynesizmu, w skrajnych przypadkach trudno nawet mówić o tym, iż mamy do czynienia z keynesizmem,

• wielu znawców twierdzi, że głównym kryterium identyfikacji różnych odmian współczesnego keynesizmu jest działanie na rzecz integracji osiągnięć makroekonomicznych Keynesa z dobrze opracowaną mikroekonomią neoklasyczną,

CLOWER ROBERT WAYNE

1. uważał on, że dyskusja nad dorobkiem Keynesa jest tylko "kłótnią w rodzinie" koncentrującą się wokół koncepcji równowagi,

2. w artykule "Keynesowska kontrrewolucja: ocena teoretyczna "- twierdził, że Keynes pisząc "Ogólną teorię", miał na myśli teorię zachowań podstawowych podmiotów - gospodarstwa domowego i firmy,

3. autor hipotezy dualnej decyzji - podejmowanej przez te 2 podmioty i stanowiącej bazę oczekiwań i wydatków konsumenta, zależnych od dochodu bieżącego. Według niego jest to wystarczające, aby odrzucić koncepcję równowagi na rzecz logiki wyborów, która może stanowić dobry mikrofundament dla makroekonomii,

4. wprowadził on rozróżnienie popytu: wyobrażanego (będącego pp gospodarstw domowych i wyrażonego w cenach odpowiadających równowadze pełnego zatrudnienia) i efektywnego (jeżeli nawet system nie zmierza do równowagi to część gospodarstw domowych będzie redukować wydatki do poziomu wyznaczonego przez aktualny dochód, taki zredukowany pp staje się pp efektywnym i na rynku będzie generować ceny zawierające fałszywe sygnały pracodawców).

Pojawia się stan nierównowagi, przystosowanie się gospodarki zależy bardziej od zmian niż od fałszywych cen,

e) zajmował się zagadnieniem monetaryzmu - zwłaszcza możliwością wykorzystania instytucji pieniężnych w procesach samoregulacji i samoadaptacji zdecentralizowanych układów gospodarczych,

Leijonhufvud Axel Stig Bengt

• pragnął wyjaśnić co miał na myśli Keynes prezentując swoją doktrynę w dziele "Ogólnej teorii", chciał też dać własną wizję rozwoju gospodarczego,

• dowodził, że standardowy wykład keynesizmu, oparty na syntezie opracowanej przez Hicksa i Hansena, nie odpowiada literze i duchowi nauki Keynesa,

• jego zdaniem ekonomika Keynesa nie jest ekonomiką równowagi i gospodarka nie dysponuje pełną informacją, a przez to rynki dostosowują się do zakłóceń najpierw poprzez zmiany ilościowe produkcji, zatrudnienia, wymiany, a dopiero potem poprzez zmiany cen.

• odrzucał zarzut sztywności płac nominalnych w modelach Keynesa, wskazując na to,
  że wszystkie ceny i płace zmieniają się powoli,

• podstawowa przyczyna bezrobocia - wynika ze złych cen, zbyt wysokich stóp procentowych i zbyt niskich długoterminowych cen obligacji, które łącznie nie są
  w stanie zapewnić pełnego zatrudnienia,

• problem makroekonomii postrzegał przez pryzmat koordynacji w ramach wielkich
  i złożonych systemów, mamy do czynienia z systemami które czasami działają dobrze,
  a czasami źle,

• proponował zbudowanie ogólnego modelu matematycznego który objąłby wszystkie stany systemu gospodarczego i ułożył dendryt różnych poglądów,

• zajmował się inflacją, kładąc nacisk nie na poszukiwanie jej przyczyn lecz na groźne jej następstwa.

Analiza koncepcji Clowera i Leijonhufvuda skłania do wniosku, iż pragnęli oni zrezygnować z koncepcji równowagi na rzecz analizy procesu gospodarowania w nierównowadze.

Odczytując Keynesa nie zmienili nadmiernie jego ekonomiki, chociaż przedstawili pewne akcenty.

Poglądy tych ekonomistów nazywa się postkeynesizmem, czemu służy założone w 78 r. czasopismo "Journal of Post Keynesian Economics".

• w skład zarządu pisma weszli keynesiści amerykańscy, brytyjscy, włoscy i szwedzcy oraz przedstawiciele ekonomii marksistowskiej i neoinstytucjonalizmu,

• pismo to miało być teoretyczne, poświęcone analizie współczesnych problemów gospodarczych, inspirujące do analiz i badań empirycznych w sporze z konformistyczną ortodoksją.

• do swoich mistrzów pismo zaliczało: Smitha, Ricarda, Malthusa, Marksa, Milla, Jevonsa, Marshalla i Keynesa.

• założyciele pisma nie mają pełnego zaufania do modeli neoklasycznych zakładających automatyzm pełnego zatrudnienia, ignorujących konieczność istnienia sektora publicznego, zakładających istnienie całkowitej pewności w procesach gospodarowania, dostarczających rozwiązań tylko dla warunków długiego okresu,

• w polu badań powinny się znaleźć:

1. analiza roli małych firm i rynków, ale bez pogoni za nadmierną precyzją modeli,

2. poszukiwanie optimum Pareta w warunkach postępu technicznego,

3. przebadanie kategorii dochodu jako bodźca,

4. predykcje ekonometryczne, obecnie pozbawione treści społecznych,

5. zagadnienia ekologii i ochrony środowiska,

6. zagadnienia społeczne (np. przestępczość, oszczędzanie energii, motoryzacja, chaos urbanistyczny i edukacja).

Postkeynesizm pragnie realizować obszerny ambitny program badawczy oraz mocno podkreśla swój krytyczny stosunek do tradycji euklidesowo-kartezjańskiej, wskazując na potrzebę innego podejścia.

Eichner Alfred S.

• zajmował się teorią i praktyką wielkich korporacji, zbliżając się do koncepcji neoinstytucjonzlizmu,

• badania nad dynamiką gospodarczą prowadził zgodnie z tezą, że trend i cykl tworzą wzorzec makrodynamiki.

Kregel Jan Allen

• "Rekonstrukcje ekonomii politycznej"; "Teoria kapitału" - próbuje tu scalić koncepcje klasyków, Keynesa i Kaleckiego, akcentując konieczność jaśniejszego ujęcia teorii monetarnej,

• w swoich badaniach usiłuje przerzucić pomost między towarową koncepcję stopy procentowej i ceny (Sraffy), a keynesowskim monetarnym ujęciem tych podstawowych kategorii,

• cecha wyróżniająca postkeynesizm to opis systemu gospodarczego w procesie jego rozwoju w wymiarze czasu i historii, przejście od statyki do dynamiki,

• druga cecha - to integralne ujęcie podziału dochodu z wyjaśnieniem całej działalności gospodarczej; podział dochodu traktowany jest jako cecha zmienna, bezpośrednio związana ze stopą ekspansji systemu, która może być także przedmiotem manipulacji politycznej,

• trzecia - to cały zbiór twierdzeń Keynesa, odnoszących się do gospodarki, w której wielką rolę odgrywają stosunki pieniężne, zbiór takich twierdzeń, czy też ograniczeń obejmują 4 tezy:

1. pierwsza głosi - że realne przepływy towarów i siły roboczej są wyrażone przez system strumieni pieniężnych, przy czym aspekt rzeczowy jest odzwierciedlony
   po stronie produkcyjnej rachunków gospodarki narodowej, natomiast aspekt monetarny przepływów - po stronie dochodowej,

2. druga mówi - o podziale produktu i dochodu narodowego na składniki dyskrecjonalne (uznaniowe) i niedyskrecjonalne,

3. trzecia twierdzi - że równość ex post między wydatkami dyskrecjonalnymi (inwestycje) i dyskrecjonalnym dochodem (oszczędności) jest podstawowym warunkiem zagregowanej równowagi,

4. czwarta - kładzie nacisk na twierdzenie, iż wydatki dyskrecjonalne (inwestycje) są głównym czynnikiem określającym poziom aktywności gospodarczej.

Różnice teorii Keynesa w stosunku do teorii neoklasycznej:

• w bazie mikroekonomicznej postkeynesiści umieszczają niedoskonałe rynki
  ze znacznymi elementami monopolizacji, podczas gdy neoklasycy operują koncepcjami rynków doskonałych i traktują podmioty jako biernych odbiorców cen,

• chodzi tu o różnice w przyjętych celach. Postkeynesiści piszą, że celem ich teorii jest wyjaśnienie rzeczywistości, dającej się obserwować empirycznie. Natomiast neoklasycy ukazują optimum społeczne, zakładając, że świat realny jest podobny do ich modelu,

• w teorii dynamiki gospodarczej postkeynesizm zakłada wyraźne nakładanie się kształtów cyklu gospodarczego na sekularny trend wzrostowy. Natomiast neoklasycy tylko czasowe odchylenia od ścieżki wzrostowej,

• postkeynesiści odrzucają zasady podziału dochodu, oparte na koncepcji krańcowej wydajności czynników produkcji i przyjmują, że o podziale decydują czynniki instytucjonalne. Zamiast neoklasycznej równości pż i pp, za punkt odniesienia przyjęli równość dochodu i wydatków.

6. NIEKTÓRE KONCEPCJE I ICH TWÓRCY

• czyli przedstawiciele starszego i młodszego pokolenia postkeynesistów

Weintraub Sidney

• współzałożyciel "Journal od Post Keynesian Economics",

• "Ogólna teoria poziomu cen"- dokonał tu konceptualizacji i formalizacji zagregowanej wielkości cen, korzystając z dorobku Keynesa,

• "Wzrost zatrudnienia a podział dochodu" - dzieło poświęcone było zatrudnieniu i podziale dochodu,

• współtwórca koncepcji polityki dochodowej opartej na podatkach (TIP), budzącej wiele zastrzeżeń, ale i wspieranej przez działaczy,

Okun Arthur M.

• jeden z doradców Kennedy'ego i Johnsona,

• "Ceny i ilości: analiza makroekonomiczna" - wyjaśnia tu dlaczego rynki towarów
  i czynników produkcji w gospodarce rozwiniętej dążą do przystosowania się do zmian
  w popycie i podaży, nie zmieniając cen, lecz ilości. Wynika stąd, że bezrobocie
  nie prowadzi do spadku płac nominalnych, a wzrost mocy wytwórczych do obniżenia cen,

• wspierał koncepcję TIP (Weintrauba) jako radykalnego sposobu zwalczania inflacji bez wywoływania zjawiska masowego bezrobocia. Obaj panowie zaproponowali narzędzie przypominające nasz zniesiony popiwek, czyli podatek od ponadnormatywnego wzrostu wynagrodzeń,

• prawo OKUNA - głosi, że na każde 2 % spadku realnego PNB, w stosunku do potencjalnego PNB, stopa bezrobocia wzrasta procentowo o 1 punkt.

Minsky Hyman Philip

• pozostawał pod wpływem ekonomistów szkoły chicagowskiej,

• akcentuje on potrzebę rozwijania teorii monetarnych,

• zajmował się istotą przepływów gospodarczych (zagregowanymi strumieniami)
  i możliwością sterowania nimi przez państwo,

• korzystał z dorobku Schumpetera i Leotiefa, łącząc swoje rozważania z historią instytucji społecznych,

• jego badania nad instytucjami banków, przepływami pieniądza i finansami publicznymi doprowadziły do sformułowania hipotezy finansowej niestabilności jako jednego
  z ważnych źródeł kryzysów.

Davidson Paul

• krytykował jądro paradygmatu neoklasycznego,

• pragnie on wyjaśnić, dlaczego przyjęte tezy o randze aksjomatów jak np. twierdzenie
  o substytucyjności wzrostem kryterium prawdy i ergodyczności procesów - nie sprowadzają się w systemach gospodarczych, gdzie umowy są zawierane w formie pieniężnej, są ryzykowne i gdzie przyszłość jest zawsze niepewna,

• prezentował i testował modele ekonometryczne zagregowanego popytu i podaży
  oraz strumieni pieniężnych, współpracując z instytucjami państwowymi.

Phelps Edmund S.

• zainicjował włączenie do makroekonomii zagadnień przewidywania, hipotezy stopy naturalnej oraz modeli zachowań w warunkach niedoskonałej informacji,

• badał zachowania firm i rolę instytucji zbiorowych umów o płacę,

• brał udział w pracach nad doskonaleniem polityki podatkowej,

Taylor John Brian

• prowadził podobny zakres badań do Phelps'a,

• w artykułach napisanym z Phelps'em podnosi znaczenie kontraktów płacowych i odrzuca koncepcję równowagi lansowanej przez nową ekonomikę klasyczną, natomiast uważa teorię racjonalnych oczekiwań z pomocną w uprawianiu makroekonomii,

Blinder Alan Stuart

• interesował się kwestią podziału dochodu, kwestionował tezę, iż warstwy biedniejsze mają wyższą krańcową skłonność do konsumpcji

7. UWAGI KOŃCOWE

• doktryny Keynesa triumfowały, aż do pojawienia się w latach 60-tych zjawiska stagflacji,

• monetarnym dokonał swoistej kontrrewolucji, ale wkrótce okazało się, że głoszony
  i częściowo realizowany przez administrację Reagana w USA i rząd konserwatystów Wielkiej Brytanii - program liberalnej polityki jest daleki od doskonałości. Bezrobocie wciąż było wysokie, wzrost gospodarczy dość słaby, a inflacja nadal dokuczliwa

1

18

---