ROZWÓJ DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
1. 2. ROZWÓJ SPOŁECZNO-EMOCJONALNY
„Rozwój procesów poznawczych umożliwia dziecku nie tylko poznawanie otaczającej rzeczywistości, ale także sprawia, że dziecko w określony sposób ustosunkuje się do niej, rozszerzając jednocześnie zasięg sytuacji społecznych, w których uczestniczy. W kontaktach z innymi osobami - dorosłymi i rówieśnikami - dziecko zaczyna coraz bardziej zdawać sobie sprawę ze swoich możliwości, tworzy sobie wyobrażenia o sobie samym i szuka swojego miejsca w społeczności. Stanowi to znaczący regulator zachowania się dziecka, wpływa na jego stosunek do rzeczy i osób. Jest jednocześnie dominującą cechą społeczno-emocjonalnego rozwoju dziecka.
Rozwój społeczny i emocjonalny to procesy długotrwałe i wzajemnie ze sobą powiązane. Wzajemna zależność tych obu procesów jest ważnym czynnikiem w kształtowaniu osobowości.” Rozwój społeczny jednostki stanowi ciąg zmian polegających na osiąganiu wzrastającego poziomu dojrzałości do współżycia i współdziałania z innymi ludźmi.
Człowiek jest istotą społeczną: potrzebuje środowiska społecznego do swojego rozwoju oraz środowisko to jest mu niezbędne do właściwego funkcjonowania. Wszystkie reakcje emocjonalne przebiegają na podłożu społecznym. Z kolei obcowanie z innymi ludźmi zakłada jakieś emocjonalne ustosunkowanie się do nich. Odpowiedni poziom emocjonalno-społecznego rozwoju dziecka kończącego wiek przedszkolny jest jednym z ważnych składników jego dojrzałości szkolnej.
Zdaniem E. B. Hurlock [1985] rozwój społeczny odbywa się poprzez:
uczenie się zachowań społecznie aprobowanych, obejmujących poznawanie obyczajów i tradycji oraz uczenie się zachowań akceptowanych przez grupę,
pełnienie ról społecznie aprobowanych, to jest takich, które dana grupa społeczna przyjęła za własne.
rozwój postaw społecznych, wiążących się z przyjęciem nowych sposobów zachowania.
Dziecko żyje i rozwija się w zależności od ilości i jakości kontaktów międzyludzkich. Początkowo zespół osób tworzących społeczny świat dziecka ogranicza się do rodziców, z czasem do pojawiającego się rodzeństwa. Od około trzeciego roku życia dziecka stopniowo rozszerza się krąg osób znaczących o krewnych i przyjaciół rodziców, a także rówieśników, z którymi nawiązuje kontakty społeczne.
Uspołecznienie dziecka dokonuje się w wyniku wychowania, podczas którego rozwija ono w sobie te cechy i dyspozycje, które pozwolą na umiejętne radzenie sobie w różnorodnych sytuacjach życiowych.
W wyniku rozwoju społecznego człowieka spotyka się takie zmiany w jego zachowaniu, które korzystnie wpływają na ustosunkowanie się do innych ludzi [np. życzliwość, uprzejmość], jak i do samego siebie [np. poczucie własnej godności, brak zarozumiałości]. Ważny dla przemian w wieku przedszkolnym jest stosunek dziecka do samego siebie i do innych ludzi dorosłych, a potem do rówieśników. Dziecko uczestniczy w życiu grupy społecznej, co z kolei pociąga za sobą potrzebę identyfikacji i uznania przez jego członków.
Dziecko zaczyna coraz bardziej zdawać sobie sprawę ze swoich możliwości, tworzy sobie wyobrażenie o sobie samym i szuka swojego miejsca w społeczności.
Uczucia powstają jako odpowiedź na oddziaływanie otoczenia. Odzwierciedlają stosunek człowieka do przedmiotów, zjawisk oraz innych ludzi.
Rozwój uczuć zależy m. in. od procesu dojrzewania układu nerwowego, od bodźców płynących na dziecko ze strony środowiska oraz od jego indywidualnych przeżyć emocjonalnych, które mają znaczenie w przystosowaniu się jednostki do otoczenia.
Warunkiem koniecznym do prawidłowego rozwoju emocjonalności jest prawidłowy stan fizyczny organizmu, życzliwe kontakty z rówieśnikami i dorosłymi, zwłaszcza z rodzicami, oraz poczucie własnego rozwoju.
Opracowała mgr Hanna Pospiech
M. Iwanicka; Rodzinne uwarunkowania rozwoju emocjonalnego i społecznego dziecka, „Wychowanie w Przedszkolu” 1995 nr 10, s. 584.
E. Hurlock: Rozwój..., s. 437.
7