Przedmiot metodologii badań społecznych: ewolucja treści terminu metodologii jako nauki o zasadach i metodach: dedukcyjnych i indukcyjnych (ustalanie faktów w sposób indukcyjny i dedukcyjny).

Termin metodologia pochodzi z od greckiego słowa „methodos” - czyli droga która wiedzie do określonego celu. Metodologia zaś jest nauką, zajmującą się problemami związanymi z budową twierdzeń i teorii oraz ze zbieraniem danych, dotyczących badanych faktów, jak też sposobów ich interpretacji i uogólnień.

W nauce metodologia oznacza:

- badania prowadzone według ustalonych zasad, procedur, form

i środków bliskich danej dyscyplinie;

- ustalenie faktów w sposób indukcyjny (opisowy) a następnie ich

uogólnienie w ramach myślenia dedukcyjnego.

Ze względu na to jaka metoda ma zastosowanie, nauki dzieli się na:

1. Nauki empiryczne - stosujące metodę indukcyjną, są to chemia, biologia, psychologia, socjologia; w naukach tych wymaga się aby twierdzenia w nich uznawane były uzasadnione przez wyniki obserwacji tej dziedziny rzeczywistości, która stanowi przedmiot zainteresowań danej nauki, i odpowiednią interpretację tych wyników.

2. Nauki formalne - stosujące metodę dedukcyjną np. logika czy matematyka; wymaga się aby poszczególne twierdzenia czy całe teorie były udowodnione przez wykazanie iż wynikają one dedukcyjnie z pewnych innych twierdzeń już udowodnionych.

Od poprawnej metody naukowej oczekuje się spełnienia wymogów:

1. jasności - tzn, tego aby cechowała ją powszechna zrozumiałość i rozpoznawalność;

2. jednoznaczności - polegającej na tym aby, wykluczała dowolność stosowania odpowiednich zasad regulatywnych;

3. ukierunkowania - czyli aby była podporządkowana określonemu celowi;

4. skuteczności - wyrażającej się w zabezpieczeniu realizacji zamierzonego celu;

5. owocności - czyli tego aby była w stanie dostarczać oprócz zasadnych rezultatów jeszcze innych, pobocznych, lecz nie mniej ważnych dla tej samej lub innej dziedziny nauki;

6. niezawodności - tzn. by zabezpieczała uzyskanie zamierzonego rezultatu w maksymalnie wysokim stopniu prawdopodobieństwa;

7. ekonomiczności - tzn. by pozwalała osiągnąć zamierzone rezultaty przy najniższym stopniu zużycia odpowiednich środków i czasu.

Zarówno współcześni ludzie wysoko cywilizowanych społeczeństw, jak też ludzie żyjący ongiś na wszystkich etapach rozwoju cywilizacyjnego, przy potocznym ujmowaniu, wyjaśnianiu i tłumaczeniu zjawisk społecznych, lub przyrodniczych, odwołują się na ogół do własnych doświadczeń i obserwacji, zdrowego rozsądku, intuicji i autorytetów. Obserwacja i próby interpretacji tego, co obserwowane są naturalną formą ludzkiej aktywności i podstawą naszego przetrwania w świecie. W życiu codziennym jesteśmy jednak często nieuważnymi i nieświadomymi obserwatorami i interpreterami, błądzimy więc w jednej i drugiej dziedzinie. Uczeni natomiast czynią obserwację i interpretację aktami świadomymi i przemyślanymi. Wyniki swoich obserwacji analizują następnie starannie i obiektywnie, by określić, jak jest, abstrahując od własnych odczuć na temat tego jak powinno być. Dlatego też badania społeczne polegają na systematycznej obserwacji życia społecznego w celu odkrycia i zrozumienia prawidłowości, które wykazuje przedmiot obserwacji.

Związek między teorią a badaniami może być postrzegany w kontekście dwóch odrębnych, acz powiązanych wzajemnie modeli, ponieważ teoria i badania w naukach społecznych są powiązane za pomocą dwóch metod logicznych: dedukcji oraz indukcji.

Indukcja i dedukcja opierają się na obiektywnych związkach i zależnościach, jakie istnieją między tym co jednostkowe, szczegółowe i ogólne. Zarówno myślenie indukcyjne jak i dedukcyjne odgrywa dużą rolę w naszym życiu codziennym.

Metoda dedukcyjna czyli inaczej rozumowanie dedukcyjne, wychodzi od zasad ogólnych (teorii), następnie przechodzi do obserwacji, by sprawdzić trafność przewidywań teoretycznych, czyli przechodzi od tego co ogólne do tego co szczegółowe. Wnioskowanie dedukcyjne polega na tym, że z pewnego określonego, przyjętego za prawdziwe twierdzenia ogólnego, tzw. „racji”, wyprowadza się inne twierdzenia szczegółowe, czyli „następstwa”, za pomocą odpowiednich reguł wnioskowania logicznego. Jest to zatem wnioskowanie, w którym nowa myśl wynika z danych twierdzeń mających charakter ogólnego prawa dla wszystkich zjawisk danej klas. Jeśli reguły wnioskowania zostały należycie, tzn. poprawnie dobrane i stosowane, to wnioski wysnute dedukcyjnie czyli „następstwa” są również poprawne, jak teza wyjściowa czyli „racja”.

Metoda indukcyjna czyli rozumowanie indukcyjne, przechodzi od tego co konkretne do tego co ogólne (od szczegółu do ogółu), czyli od zestawu szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień uporządkowania wszystkich danych zdarzeń. Metoda indukcji polega na dokonywaniu obserwacji i eksperymentów , wyprowadzaniu na tej podstawie uogólnień oraz formułowaniu hipotez i ich weryfikacji, tj. wnioskowanie z prawdziwości racji o prawdziwości następstw.

Indukcja jest wnioskowaniem, w którym na podstawie znajomości szeregu pojedynczych przypadków wysnuwa się ogólny wniosek dotyczący wszystkich zjawisk danej klasy.

Studiowanie poszczególnych tematów na ogół wymaga w praktyce łączenia obu metod: obserwacje mogą sugerować wyjaśnienia teoretyczne, wyjaśnienia te zaś sugerują, jakie inne prawidłowości powinniśmy móc zaobserwować. Dedukcja zaczyna się od „dlaczego” i przechodzi do „czy”, podczas gdy indukcja to ruch w przeciwnym kierunku.

teorie

Indukcja uogólnienia hipotezy Dedukcja

empiryczne

obserwacje

1

---