Rynek finansowy - rynek na którym zawierane są transakcje finansowe polegające na zakupie i sprzedaży instrumentów finansowych

Instrument finansowy - kontrakt miedzy dwoma stronami regulujący zależność w jakiej obie strony pozostają

Na potrzeby analizy inwestycji finansowych można wyróżnić następujące segmenty rynku finansowego:

A) rynek pieniężny

B) rynek kapitałowy,

C) rynek instrumentów pochodnych,

D) rynek walutowy

Ad A) Rynek pieniężny tworzą transakcje instrumentami finansowymi o dużej płynności, z reguły o charakterze wierzycielskim. Przyjmuje się, że termin wymagalności instrumentów rynku pieniężnego wynosi co najwyżej 1 rok. Podstawowe instrumenty tego rynku to m. in. bony skarbowe, certyfikaty depozytowe, bony komercyjne)

Ad B) Rynek kapitałowy tworzą transakcje instrumentami finansowymi o charakterze wierzycielskim, bądź własnościowym. Termin realizacji instrumentów rynku kapitałowego wynosi co najmniej 1 rok. Podstawowe instrumenty tego rynku to: obligacje, akcje i prawa poboru

Ad C) Rynek instrumentów pochodnych

Instrument pochodny - instrument finansowy, którego wartość zależy od innego instrumentu, na który instrument został wystawiony

Funkcje instrumentów pochodnych

1) funkcja ubezpieczeniowa - zabezpieczenie się przed wzrostem (spadkiem) wartości instrumentu pierwotnego,

2) funkcja spekulacyjna - inwestorzy spekulują w celu osiągnięcia korzyści ze wzrostu (spadku) wartości instrumentu pierwotnego,

Przykłady instrumentów pochodnych - opcje, kontrakty futures i forwards, swapy

I Informacje podstawowe o instrumentach pochodnych

1. Instrumenty pochodne - instrumenty finansowe, których wartość zależy od tzw. instrumentów bazowych (innych instrumentów finansowych, kursów walutowych, towarów)

2. Dwie podstawowe funkcje instrumentów pochodnych: zabezpieczenie przed ryzykiem i spekulacja

3. Dlaczego nastąpił rozwój instrumentów pochodnych:

1. lata 70 i 80 -te- wzrost inflacji światowej,

2. upadek systemu Bretton Woods,

3. dominacja poglądów monetarystycznych,

4. kryzys zadłużeniowy

4. Najważniejsze giełdy, na których obraca się derywatami: Chicago Board of Trade (CBOT), Chicago Mercantile Exchange (CME), International Monetary Market (oddział CME), Chicago Board Options Exchange (oddział CBOT), Philadelphia Stock Exchange, New York Stock Exchange, American Stock Exchange

II Kontrakty terminowe

Kontrakt futures (forward) - umowa kupna lub sprzedaży aktywów po określonej cenie w określonym czasie w przyszłości

Kontrakty futures i foward dotyczą aktywów (walut obcych, akcji spółek, obligacji, wielu innych towarów

Transakcje futures odbywają się w ramach odpowiednio zorganizowanych giełd, a zasady tych transakcji są ściśle precyzowane przez giełdy

Transakcje forward przypominają transakcje futures, ale nie są przedmiotem obrotu giełdowego, a tylko umową pomiędzy dwiema stronami

Nabywca kontraktu typu futures (forward) osiąga zysk, jeżeli cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest wyższa od ceny ustalonej w kontrakcie

Sprzedawca kontraktu typu futures (forward) osiąga zysk, jeżeli cena bieżąca instrumentu pierwotnego jest niższa od ceny ustalonej w kontrakcie

Kontrakt typu futures:

występuje z reguły na giełdzie,

jest kontraktem standaryzowanym (ściśle określona ilość instrumentu pierwotnego, termin dostawy - charakterystyki te określa giełda, cena negocjowana na rynku),

raczej nie występuje dostawa przedmiotu kontraktu,

depozyt wnoszony przez obie strony kontraktu,

Kontrakt rozliczany jest codziennie na zasadzie „marking to market” Zasada „marking to market” przy kontraktach futures polega na tym, że izba rozrachunkowa giełdy (clearing house) codziennie koryguje stan rachunków obu stron kontraktu o zmianę jego ceny w ciągu danego dnia

Przykład rozliczania kontraktu walutowego wg zasady marking to market

Kontrakt 3 czerwca z dostawą 11 czerwca - pozycja długa
Kurs terminowy w dniu 3 czerwca (tzw. kurs wykonania)	4,15	USD
Wielkość 1 kontraktu w USD	10 000
Liczba kontraktów	20
Wartość 20 kontraktów w USD	200 000
Wartość 1 kontraktu	41 500	PLN
Wartość 20 kontraktów	830 000	PLN
Obowiązkowy depozyt zabezpiecz. - 1 kontrakt	2 000

Obowiązkowy depozyt zabezpiecz. - 20 kontr.

40 000

PLN

Dzień	Cena	Dzienny	Całkowity	Saldo rachunku		Wezwanie
	terminowa	zysk (strata)	zysk (strata)	depozytowego		do uzupełnienia
	4,15			40 000
3 czerwca	4,17	4 000,00	4 000,00	44 000		0
4 czerwca	4,16	-2 000,00	2 000,00	42 000		0
7 czerwca	4,13	-6 000,00	-4 000,00	36 000		4 000
8 czerwca	4,15	4 000,00	0,00	44 000		0
9 czerwca	4,17	4 000,00	4 000,00	48 000		0
10 czerwca	4,18	2 000,00	6 000,00	50 000		0
11 czerwca	4,19	2 000,00	8 000,00	52 000		0
W rzeczywistości zakup po cenie z 11 czerwca					838 000
Zamknięcie pozycji długiej - zysk					-8 000
Razem wydatek					830 000

Pozycja krótka - strata na kontrakcie = - 8000 zł

Bardziej szczegółowe warunki kontraktu futures

• Wielkość kontraktu - ilości aktywów są określone przez giełdę; na Chicago Board of Trade wartość kontraktu dla towarów rolniczych wynosi zwykle od 10 - 20 tys. USD, zaś na długoterminowe obligacje - 100 tys. USD., GPW - 10 tys. USD- transakcje terminowe ma kurs USD,

• Warunki dostawy- miejsce dostawy jest określone przez giełdę; miesiące dostawy np. dla kontraktów International Monetary Market na waluty - marzec, czerwiec, wrzesień i grudzień; dla Chicago Board of Trade na kukurydzę- na marzec, maj, lipiec, wrzesień i grudzień

• Kwotowanie - ceny kontraktów New York Mercantile Exchange na ropę naftową podawane są w USD za baryłkę z dokładnością do 0,01 USD, zaś ceny kontraktów Chicago Board of Trade na średnio- i długoterminowe obligacje skarbowe podawane są w USD z dokładnością do 1/32 USD

• Typy zleceń: np. zlecenie rynkowe (po najlepszej osiągalnej w danej chwili cenie), zlecenie z limitem, zlecenie stop (rynkowe po osiągnięciu przez cenę określonego poziomu) i inne

• Limity zmiany cen - dla większości kontraktów giełdy określają wartość dziennego limitu zmiany cen w celu uniknięcia zbyt dużych ich wahań

• Ograniczenie liczby otwartych pozycji - każda giełda określa maksymalną liczbę pozycji, jaką w danym momencie może zajmować spekulant w celu ograniczenia spekulacji

• Ewidencjonowanie transakcji i pośrednictwo w transakcjach futures - izba rozrachunkowa (exchange clearinghouse)

Kontrakt forward

występuje w obrocie pozagiełdowym,

jest kontraktem niestandaryzowanym,

prawie zawsze dochodzi do dostawy przedmiotu kontraktu,

nie wymaga wniesienia depozytu,

płatność następuje po dostawie

Opcje (options)

Opcja - prawo do kupna lub sprzedaży określonej ilości instrumentu bazowego (papierów wartościowych, waluty, towarów) w określonym terminie po z góry ustalonej cenie (cenie wykonania opcji).

Ostatni dzień, w którym nabywca opcji jest uprawniony do żądania wypełnienia zobowiązania - to dzień zapadalności opcji.

Dwa typy opcji:

opcja europejska - realizacja tylko w dniu zapadalności,

opcja amerykańska - realizacja do dnia zapadalności opcji włącznie

Opcja kupna - call

Prawa i zobowiązania stron kontraktu opcyjnego

Kupujący - prawo do kupna w określonym czasie określonej instrumentu bazowego po określonej cenie (cenie wykonania)

Sprzedający - zobowiązanie do dostarczenia określonej ilości instrumentu bazowego po określonej cenie (cenie wykonania)

Ilość - określona standardem giełdy

Kupno opcji kupna (long call)

Kupujący spekuluje na wzrost ceny rynkowej (kursu kasowego) instrumentu bazowego.

Scenariusz 1.

Spadek bieżącej ceny rynkowej instrumentu bazowego do poziomu poniżej ceny wykonania.

Opcja staje się bezwartościowa w dniu zapadalności; nabywca ponosi stratę równą zapłaconej cenie opcji (premii).

Scenariusz 2.

Kurs kasowy instrumentu bazowego wzrasta do poziomu niższego niż cena wykonania + cena opcji. W tej sytuacji nabywca opcji ponosi stratę, ale opcję warto wykonać. Jeżeli kurs kasowy wzrasta do poziomu równego sumie ceny wykonania i zapłaconej premii, to osiągnięty zostaje próg zysku.

Scenariusz 3.

Kurs kasowy instrumentu bazowego wzrasta powyżej progu zysku, czyli jest wyższy od sumy ceny wykonania instrumentu bazowego oraz ceny opcji (premii). W tym przypadku inwestor osiąga zysk. Nie można ustanowić granicy zysku.

Sprzedaż opcji kupna (short call)

Sprzedający (wystawca opcji) spekuluje na spadek kursu instrumentu bazowego.

Scenariusz 1.

Spadek bieżącej ceny rynkowej instrumentu bazowego poniżej ceny wykonania.

Sprzedawca opcji uzyskuje zysk równy cenie opcji.

Scenariusz 2.

Kurs kasowy instrumentu bazowego wzrasta do poziomu niższego niż suma ceny wykonania i ceny opcji. Wystawca opcji osiąga zysk mniejszy niż cena opcji. Jeżeli następuje wzrost do poziomu równego: cena wykonania + cena opcji, wówczas osiągnięty zostaje próg zysku.

Scenariusz 3.

Kurs kasowy instrumentu bazowego wzrasta powyżej progu zysku, czyli jest wyższy od sumy ceny wykonania oraz ceny opcji (premii). W tym przypadku sprzedający ponosi stratę (strata może być nieograniczona)

Wykres obrazujący zyski (straty) nabywcy i wystawcy opcji kupna

Korzyści (straty)

Cena opcji cena wykonania

Wartość instrumentu

Cena opcji bazowego

Zakup opcji sprzedaży (long put)

Kupujący spekuluje na spadek kursu instrumentu bazowego.

Scenariusz 1

Cena rynkowa instrumentu bazowego wzrasta powyżej ceny wykonania.. Opcja staje się bezwartościowa w dniu zapadalności; nabywca ponosi stratę równą zapłaconej cenie opcji (premii).

Scenariusz 2.

Cena rynkowa instrumentu bazowego spada, ale do poziomu wyższego niż różnica ceny wykonania i ceny opcji. Nabywca ponosi stratę, ale opcję powinien wykonać. Jeżeli cena instrumentu bazowego spada do poziomu równego różnicy ceny wykonania i ceny opcji, osiągnięty zostaje próg zysku.

Scenariusz 3.

Cena rynkowa instrumentu bazowego jest niższa niż cena wykonania pomniejszona o cenę opcji. W tym przypadku nabywca opcji sprzedaży osiąga zysk. Maksymalny zysk równy jest różnicy ceny wykonania i ceny opcji.

Sprzedaż opcji sprzedaży (short put)

Sprzedawca jest zainteresowany wzrostem ceny rynkowej instrumentu bazowego.

Scenariusz 1.

Cena rynkowa instrumentu bazowego wzrasta powyżej ceny wykonania. Sprzedawca osiąga zysk równy cenie opcji

Scenariusz 2.

Cena rynkowa instrumentu bazowego spada, ale do poziomu wyższego niż różnica ceny wykonania i ceny opcji. Wystawca osiąga zysk, który jest niższy niż cena opcji. Jeżeli cena rynkowa instrumentu bazowego ukształtuje się na poziomie równym cenie wykonania pomniejszonej o cenę opcji, osiągnięty zostaje próg zysku.

Scenariusz 3.

Cena rynkowa instrumentu bazowego spada poniżej progu zysku. W tym przypadku sprzedający ponosi stratę. Maksymalna strata równa jest różnicy ceny wykonania i ceny opcji.

Wykres obrazujący zyski (straty) nabywcy i wystawcy opcji sprzedaży

Korzyści (straty)

cena wykonania

- cena opcji

cena wykonania - cena opcji

cena opcji

Wartość instrumentu

cena opcji bazowego

cena wykonania

- cena opcji

Krzywa obrazująca zyski i straty wystawcy opcji kupna

Krzywa obrazująca zyski i straty nabywcy opcji kupna

cena wykonania + cena opcji

Krzywa obrazująca zyski i straty nabywcy opcji sprzedaży

Krzywa obrazująca zyski i straty wystawcy opcji sprzedaży

---