Diagnoza w pracy kuratora sądowego.
Obowiązki kuratora sądowego:
przeprowadzanie wywiadu;
opracowanie diagnoz dla sądu i własnej pracy z poszczególnymi osobami i rodzinami dozorowanymi.
Pojęcie diagnozy.
Diagnoza- rozpoznawanie istoty i uwarunkowań złożonego stanu rzeczy na podstawie cech (objawów) w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości panujących w danej dziedzinie.
S. Ziemski
Cele: poznanie i wyjaśnienie danego zjawiska, zaklasyfikowanie, dokonanie selekcji, udzielenie porady, pomocy, wychowaniu, terapii, wydaniu wyroku przez są.
Etapy:
opis;
ocena;
konkluzja;
tłumaczenie;
postulowanie;
stawianie hipotez.
W diagnozie społecznej dotyczącej indywidualnego przypadku jednostka ujmowana jest przede wszystkim w kontekście środowiska, w którym przebiega jej życie
Badanie jest interakcją, w której osoba diagnozowana może wybierać również jakiś wpływ na diagnozę nie tylko przez udzielenie informacji, ale również i poprzez wzbudzone do siebie współczucie, sympatię, niechęć.
Opinie i wywiady przygotowywane dla sądu przez kuratorów sądowych są na ogół diagnozami opracowanymi jednoosobowo. Diagnozami zespołowymi są przeważnie opinie rodzinnych ośrodków diagnostyczno- konsultacyjnych czy schronisk dla nieletnich. Diagnozy zespołowe są wszechstronne, uwzględniają różnego rodzaju problemy danej jednostki (medyczne, psychologiczne, wychowawcze, socjalne, dydaktyczne).
Osoba opracowująca diagnozę powinna:
mieć odpowiednią, potrzebną do tego wiedzę;
doświadczenie życiowe;
znać wyniki ważniejszych badań empirycznych pokazujące istniejące w danej dziedzinie prawidłowości
orientować się w ważniejszych teoriach, które wyjaśniają badane zjawiska
orientować się w tam, jak rozpowszechnione są w społeczeństwie stwierdzane u osoby badanej zachowania naruszające jakieś przyjęte normy
posiadać wiedzę w zakresie prawa (np. Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, Kk, Kkw, ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich)- należy wiedzieć jakie decyzje może podjąć sąd, kurator sądowy, dyrektor zakładu poprawczego, należy orientować się z pomocy jakich instytucji można skorzystać.
W diagnozie jest zawarta ocena, wytłumaczenie, co wymaga od diagnosty jego własnych, twórczych przemyśleń. Bardzo ważne jest poznanie rozwoju zjawiska, które pozwala np. ocenić czy dane zachowania wiążą się jedynie z wiekiem osoby badanej, ustalić czy w przeszłości występowały u niem okresy pogorszenia lub poprawy i w jakich okolicznościach to następowało- pozwala na wykrycie czynników wpływających na zmianę zachowania.
Diagnoza może wywołać skutki pozytywne, np. zmiana postawy wobec osoby, z którymi pozostają w konflikcie lub skutki negatywne- przyjęcie na siebie i identyfikowanie się z rola przestępcy.
Ważne jest zasada podmiotowego traktowania osoby diagnozowanej- powinna być poinformowana o celu diagnozy, o tym komu będzie udostępniona, o kompetencjach i uprawnieniach diagnosty. Ważne jest okazywanie szacunku osobie diagnozowanej.
Prawo uzależnia różne decyzje, jakie ma podjąć sąd, od tego, jaką prognozę ma osoba wobec której decyzje te mają zostać podjęte.
2. Etapy i procedura opracowywania diagnozy przez kuratora- zagadnienia praktyczne.
2.1. Uwagi wstępne
Sądowe postępowanie opiekuńcze ma na celu przede wszystkim ochronę dobra dziecka, poprzez uzyskanie zmian w osobowości i zachowaniu dziecka oraz zintegrowanie go ze społeczeństwem i włączenie dziecka do niego.
Proces opracowywania diagnozy przebiega przez następujące etapy:
zbieranie informacji;
opracowywanie zebranych informacji;
przygotowywanie wniosków;
Jaki powinien być zakres informacji, które mają zostać zgromadzone? Występują dwa stanowiska:
informacji tych powinno być jak najwięcej, pozwoli to na poznanie wielu współzależności zmiennych; ich pełen zestaw zwiększa wartość diagnozy;
powinno się dokonywać selekcji informacji, ograniczenie ich do tych informacji, które mają bezpośrednio związek z życiem i zastaną sytuacja diagnozowanego.
Źródłami gromadzonych przez kuratora informacji są:
dokumenty;
przeprowadzone wywiady;
2.2. Dokumenty.
Są to przede wszystkim akta sprawy sądowej, akta spraw wcześniejszych, dane o karalności. Dostarczają informacji o personaliach osoby badanej, jej przestępczości. Mogą zawierać informacje o sytuacji rodzinnej, bytowej, zawodowej;
Opinie psychologiczne, lekarskie, opinie zakładów pracy, szkoły, placówki opiekuńczo-wychowawczej, utrwalone na piśmie dane o zdrowiu, kwit wypłaty, świadectwo szkolne, zeszyty szkolne, które mogą mówić o trudnościach w nauce;
2.3. Wywiady
wywiad środowiskowy
cel i zakres przedmiotowy wywiadu zależą od rodzaju spraw, w których sa one przeprowadzone. Wywiady przeprowadzone są w sprawach rodzinnych, opiekuńczych i karnych, w postępowaniu przygotowawczym i wykonawczym, dotyczą rodzin, osób małoletnich, nieletnich i dorosłych.
Wywiad obejmuje gromadzenie informacji na podstawie obserwacji i przeprowadzonych rozmów;
Obserwacja- jest ważnym źródłem informacji o osobie diagnozowanej, jej środowisku, warunkach życia. Towarzyszy każdemu kontaktowi kuratora z osobą badaną i jej rodziną. Powinna mieć charakter celowy i zaplanowany. Obserwacja nie polega tylko na postrzeganiu faktów, zjawisk lub zdarzeń. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych zjawisk w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.
Obserwacja może dotyczyć:
Środowiska zamieszkania osoby badanej: czy okolica jest zaniedbana, czy brakuje placówek kulturalnych, jakie jest środowisko koleżeńskie?;
Mieszkania osoby badanej: czy jest czyste, czy zaniedbane, czy posiada podstawowe urządzenia, pomieszczenia, czy są w nich jakieś książki?;
Osób przebywających w mieszkaniu: czy się kłócą, czy ktoś jest chory, czy są dzieci?;
Osoby, która dotyczy diagnoza: jej wygląd sposób ubierania, czy jest uzależniona, czy jest osobą nerwowa itd.?;
Przeprowadzenie rozmowy
Najbardziej istotną częścią przeprowadzonego wywiadu stanowi rozmowa z osobą diagnozowaną i członkami jej rodziny. Rozmowa powinna być celowa i zaplanowana, powinna zawierać listę problemów.
Ważny jest sposób rozpoczęcia rozmowy- przedstawienie się , wyjaśnienie celu rozmowy, podkreślenie, że celem tym nie jest skrzywdzenie badanej osoby, ale próba wyjaśnienia powstałej sytuacji i chęć pomocy w jej pokonaniu. Warto zapewnić o swojej dyskrecji.
Osobą udzielającą wywiadu- osoba diagnozowana, ktoś z jej rodziny. Najczęściej tą osobą jest matka.
Najlepiej by miejscem wywiadu był dom rodzinny osoby diagnozowanej, dający możliwość poczynienia różnych obserwacji.
Wywiad ma naświetlić na czym polegają trudności, od kiedy maja miejsce, w jakich pojawiają się sytuacjach, jakie okoliczności im sprzyjają. Celem jest udzielenie pomocy.
Po rozmowie powinny być sporządzone notatki dotyczące wywiadu, w trakcie wywiadu powinno się spisywać najważniejsze dane.
Język stosowany w wywiadzie powinien być prosty i zrozumiały dla osoby badanej. Należy unikać przyjmowania języka osoby badanej, posługiwania się językiem slangowym, itd. Rozmowę należy zaczynać od tematów najmniej stresujących, by rozładować napięcie. Zbyt szybkie przechodzenie do pytań zagrażających może utrudnić nawiązanie kontaktu. Dużo pytań angażujących emocjonalnie badanego może powodować u niego napięcie i szybkie zmęczenie. Zadawane pytania nie powinny sugerować odpowiedzi.
Zakończenie rozmowy powinno być takie, aby rozmówca miał przekonanie, że zadowolił nasze oczekiwania i przyczynił się do wyjaśnienia interesujących nas zagadnień. Nie przerywamy nagle prowadzonej rozmowy, a zakończenie jej powinno mieć charakter uspokajający.
Treść rozmowy - problemy, które powinny być w niej uwzględnione zależą od rodzaju sprawy.
Najbardziej wszechstronny charakter mają wywiady w sprawach nieletnich i w sprawach opiekuńczych dotyczących zwłaszcza ograniczenia, zawieszenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. W tych wywiadach, diagnozach ustalane są następujące problemy:
Środowisko rodzinne. W rozpoznaniu należałoby uwzględnić następujące kwestie:
struktura rodziny i osoby wspólnie mieszkające: czy osoba diagnozowana jest w rodzinie pełnej czy nie, czy kiedykolwiek zmieniała środowisko wychowawcze, z kim obecnie mieszka, czy posiada rodzeństwo?;
wykształcenie i zawód rodziców, miejsce ich zatrudnienia: czy pracują, a jeśli nie to z jakiego powodu, czy są zarejestrowani w urzędzie pracy, czy mają emeryturę lub rentę lub zasiłek dla bezrobotnych?;
warunki mieszkaniowe i materiale rodziny: ile osób przypada na jedna izbę, czy dzieci mają miejsce do spania i warunki do nauki, jakie są źródła utrzymania, czy podstawowe potrzeby są zaspokojone?;
problemy występujące w rodzinie: czy ktoś jest uzależniony od alkoholu lub innych używek, czy są konflikty, awantury, czy popełniane są przestępstwa, czy ktoś był karany?;
stosunek rodziny do badanego i stosowane wobec niego metody: czy jest to stosunek niechętny, wrogi czy raczej przyjazny, jakie są stosowane metody wychowawcze, czy nie są zbyt surowe lub nadmiernie pobłażliwe?;
obecność w rodzinie osób udzielających wsparcia pozostałym członkom, a zwłaszcza dzieciom;
korzystanie z pomocy, wsparcia jakiejś instytucji lub organizacji.
Rozwój badanego i stan jego zdrowia. Dane o rozwoju nieletniego dotyczą prawidłowości jego ciąży, porodu, rozwoju fizycznego i psychicznego w okresie niemowlęctwa i wczesnego dzieciństwa (chód, mowa, trening czystości), przebytych chorób, wypadków z utratą przytomności, zaburzeń wzroku, słuchu, narządu ruchu. Dotyczą również trudności i niepowodzeń w nauce, czy miały miejsce wagary, przedwczesne porzucanie nauki szkolnej, marginalizacja. Istotne jest czy badany uczy się w jakieś szkole, w jakiej jest klasie, ile szkół ukończył. Czy posiadał jakieś trudności w nauce, kiedy one się zaczęły.
Sposób spędzania czasu wolnego.
czy otoczenie społeczne zawiera ośrodki organizowania czasu wolnego diagnozowanego, czy istnieją jakieś ośrodki kultury, czy istnieją jakieś możliwości rekreacyjne, jakie występują zagrożenia w otoczeniu diagnozowanego;
czy badany uczestniczy w jakiś zorganizowanych formach spędzania czasu wolnego, czy raczej snuje się po ulicach, nawiązuje kontakty z rówieśnikami, którzy łamią prawo i obowiązujące normy, czy oddaje się używkom?
Proces nieprzystosowania społecznego- czy czyny karalne, które dokonał badany są czymś wyjątkowym, sporadycznym, czy trwają bardzo długo i są powtarzane;
czy występują wagary;
czy badany spędza czas w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów;
czy występują ucieczki z domu;
czy nieletni nadużywa alkoholu i stosuje narkotyki;
czy w przebiegu procesu nieprzystosowania występowały jakieś okresy poprawy i z czym można by je łączyć, czy korzystano z pomocy pedagoga szkolnego, poradni, z pomocy ośrodków;
Przestępstwo będące przedmiotem sprawy- jaka jest postawa sprawcy wobec popełnionego czynu i wobec osoby poszkodowanej, czy zrobił coś dla naprawienia wyrządzonej szkody, czy brał udział w mediacji itd.
Środki stosowane uprzednio przez sąd- należy przeanalizować dane, opinie, sprawozdania znajdujące się w aktach i wywiadach środowiskowych, czy zastosowane uprzednio środki były skuteczne czy nie.
CHARAKTERYSTYKA BADANEGO
przedstawienie charakterystyki badanego jest przewidziane w art. 3 δ 2 u.p.n., który stwierdza, że w postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę m.in. jego osobowość, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego oraz cechy charakteru;
w przypadku osób dorosłych wywiady powinny obejmować podobny zakres treści, jednak dyrektywy wymierzania kary osobom dorosłym zalecają przywiązywanie większej wagi do popełnione przestępstwa.
Angielskie zalecenia dotyczące opinii przygotowanych przez kuratorów dla sądu w sprawach karnych dla dorosłych. Należy uwzględnić w opinii trzy elementy:
Analiza popełnianego przestępstwa- dot. Charakteru przestępstwa, jego okoliczności, skutków dla poszkodowanego, stopnia zawinienia sprawcy i jego premedytacji, skutków przestępstwa, oceny stosunku sprawcy do popełnionego czynu i zdawania sobie przez sprawy z popełnionego czynu.
Ocena przestępcy- skupia się przede wszystkim na tych jego właściwościach i uwarunkowaniach, które mają związek z popełnianym przestępstwem.
Prognoza- ocena ryzyka wyrządzenia przez niego poważnej szkody społeczeństwu i recydywy. Ma się opierać na analizie aktualnego przestępstwa i postawie wobec niego, a także na innych odpowiednich danych.