Temat: Przywołując przykłady literackie i filmowe, przedstaw poetykę gatunku fantasy oraz wskaż przyczyny jego popularności.
W ostatnich czasach w Polsce można zauważyć rosnącą popularność literatury fantasy. Ta 'dobra passa' została zapoczątkowana w 1989 roku, kiedy to zmiana systemu politycznego umożliwiła jej rozprzestrzenianie się na terenie naszego kraju. Od tego czasu w Polsce stale wzrasta liczba czytelników. Niewątpliwie znajdują oni w Fantasy elementy, które są przyczyną tej popularności.
Jednak zanim zajmę się szukaniem tych cech chciałbym wyjaśnić czym jest fantasy. Chcąc to zrobić należy sięgnąć do przeszłości. Nawiązuje ona do mitów, legend, baśni i bajek a także do liryki, na przykład średniowiecznych pieśni o rycerzach „chanson de geste”.
Za historyczną datę powstania fantasy uważa się rok 1930, kiedy to Robert Howard pisze pierwsze opowiadanie o Conanie z Cymerii. Postać ta zdobywa dużą rzeszę miłośników, którzy po śmierci Howarda kontynuowali jego dzieło. Wielu autorów zaczęło tworzyć w realiach fantasy. Przełomem była twórczość Tolkiena, którego 'Władca Pierścieni' wydany w 1954 roku doprowadził do uznania fantasy za odrębny gatunek. Od tego czasu staje się on bardzo popularny. Ciężko jednak było opisywać tymi samymi słowami Conana i Władcę Pierścieni. Są to utwory zupełnie odmienne, a jednocześnie należące do tego samego gatunku- fantasy. Dlatego nie jest to pojęcie proste, łatwe do zdefiniowania. Istnieje wiele różnych, często sprzecznych definicji. Z niemożliwością opisania fantasy jako pojedynczego terminu, poradzono sobie dzieląc ją na podgatunki.
Pierwszym subgatunek fantasy opiera się na istnieniu świata równoległego, fantastycznej krainy w której istnieje magia. Przykładem są 'Kroniki Amberu' Rogera Żelaznego.
Drugim jest Retteling. Jest to fantasy oparte na baśniach, mitach i legendach pozbawionych niektórych elementów bajkowości. Przykładem jest utwór Rogera Żelaznego i Roberta Shackleya "Przynieście mi głowę księcia"
Kolejny subgatunek fantasy opiera się na nowo utworzonych światach. Są one w pełni niezależne od naszego świata. Obowiązują w nim inne zasady, istnieje inna historia, inni bogowie. Typ ten zwykło się również nazywać high fantasy. Przykładem jest "Władca Pierścieni" Tolkiena.
Fantasy w którym występuje bohaterska walka dobra ze złem, nazywa się heroic fantasy.
Jeszcze jednym podgatunkiem są wszelkiego typu historie alternatywne a także wizje przyszłości w których występuje magia. Przykładem jest 'Alvin Stwórca' Orsona Scotta Carda.
Za niezależny subgatunek uważa się również historie z naszego świata w których pojawiają się elementy magiczne. Przykładem jest Harry Potter.
Dzięki temu podziałowi widzimy jak bardzo różnorodne typy prezentuje ten gatunek.
Świat przedstawiony kreowany jest w różnorodny sposób w zależności od podgatunku fantasy. Autorzy przywołują watki mitologiczne, wojenne, motywy średniowieczne, różnicują zasadniczo typy bohaterów i ich magiczne otoczenie. Jedno jest wspólne dla wszystkich powieści fantastycznych. Tłem jest średniowiecze, świat alternatywny dla średniowiecza, gdzie oprócz ludzi występują stworzenia magiczne. Nie wszystkie książki z gatunku fantasy są dosłownie osadzone w średniowieczu , ale powiązane z tą epoką. Przykładem może być Harry Potter gdzie akcja rozgrywa się w realiach współczesnym. Świat teraźniejszy jest wymieszany z wierzeniami, baśniami i mitami średniowiecza.
Światy fantasy na pierwszy rzut oka mogą się wydawać zupełnie różne od naszego, chociażby dlatego, że są przepełnione magią, lub że zamieszkują je inne inteligentne istoty, nie tylko ludzie. Jednak tak naprawdę okazuje się, że nawet te najbardziej niezwykłe elementy świata przedstawionego, stanowiły kiedyś część życia średniowiecznego człowieka, rzeczywistość otaczająca go na co dzień lub też fragment funkcjonujących w jego społeczeństwie wierzeń.
Niedoścignionym twórca fantasy jest Tolkien. Jako jedyny powołał do życia idealny świat fantasy, niedościgniony ideał dla pozostałych twórców. Stworzył niezliczona ilość postaci, nadal im niepowtarzalnych i wyjątkowych cech. Wykreował złożony i bardzo różnorodny, niezwykły i jedyny w swoim rodzaju świat. Opisał wiele tysięcy lat. Od początków istnienia opierając się tylko na mitach, baśniach z wieków ciemnych i tym najważniejszym- własnej wyobraźni. Stworzył Środziemie, świat w którym wszystko jest możliwe. Tolkien zadbał o swoich czytelników stwarzając całą historię świata. Powstanie ludzi, elfów, zwierząt innych ras, roślin, a nawet słońca, księżyca i gwiazd opisuje w "Silmarilionie". Zarówno w "Hobbicie", "Silmarilionie", jak i we "Władcy pierścieni" są mapy, dzięki którym można poznać tereny, na których toczy się akcja, bądź o których jest mowa. Czytając jego książki ma się wrażenie, że świat przedstawiony dopracowany jest do ostatniego szczegółu. Jednak polski twórca Sapkowski wcale nie pozostaje w tyle, według mnie ma szanse wyprzedzić mistrza dzięki zabawnym scenom i dialogom. Zachwyt wzbudza fenomenalny zmysł obserwatorski tego pisarza i sposób, w jaki swoje obserwacje przekształca w pasjonującą powieść. Choć u Sapkowskiego jest sporo "białych plam" na "mapie" świata przedstawionego w porównaniu z Tolkienem, to jednak przyznać muszę, że nie mają one wpływu na akcję.
W literaturze fantasy głównym wątkiem jest walka pomiędzy dobrem a złem .Jest to odwieczny temat prozy fantasy skupiający wokół siebie cały świat. Wzorcowym pisarzem kreujący te odwieczne zagadnienia jest Tolkien. Jego bohaterzy utożsamiają się z siłami dobra, walczą dla lepszego jutra. Przykładem jest Bilbo Baggins główny bohater ,,Hobbita”. Mały człowieczek o wielkim sercu i odwadze. Mimo swoich wad fizycznych walczy ze złem z dużym powodzeniem.
Polskim mistrzem Fantazy jest Sapkowski, pisarz tworzącym w tym samym uniwersum co Tolkien ,lecz stawiający większa wagę aspektom psychologicznym postaci. Połączy dobro ze złem, stworzył cykl powieści fantastycznych w których postacie maja wady ludzi rzeczywistych. Natomiast Tolkien pokazuje pozytywne i negatywne strony życia na ziemi, tłumaczy dlaczego Bóg wybrał dla człowieka los śmiertelny i dlaczego raczy człowieka różnymi cierpieniami. Świat Tolkiena jest przesączony Bogiem. Dla mnie postać Turina jest o wiele bliższa niż Geralta. Turin, chciał żyć dobrze, jak Geralt, ale nie udawało mu się to ze względu na złośliwość losu. Zabił swojego przyjaciela, pokochał swoją siostrą, a przez całe życie kierował się jak najlepszymi pobudkami. Geralt, chciał żyć dobrze, ale nie potrafił zrozumieć dobra. Wyzbyty wszelkiego sumienia, a przynajmniej tak z reguły się działo z wiedźminami, chciał je odzyskać, ale nie wiedział naprawdę dlaczego i po co. Tolkien odróżnia dobro od zła. Postaci mają zdecydowaną i wykrystalizowaną naturę. W przeciwieństwie do Sapkowskiego, gdzie bohater jest wymieszany pod względem psychologicznym. Posiada jednocześnie obydwie cechy, dobro i zło.
Sapkowski doskonale wykreował bohaterów swojej sagi.
Jedną z głównych jej postaci jest wiedźmin. To także postać fantastyczna. Należy ją zatem wpierw przedstawić, by można było lepiej zrozumieć jej rolę w powieści.
Wiedźmin to mutant, który poddawany długotrwałej kuracji odpowiednimi ziołami oraz długotrwałemu szkoleniu nabiera nadludzkiej sprawności po to, aby nieść ludziom pomoc. Jego zadaniem jest tępienie potworów:wampirów, strzyg, smoków, i wielu innych, które zatruwają ludziom życie. Wiedźmin zna także podstawy magii. Jest kimś w rodzaju prywatnego detektywa do zadań specjalnych, gdyż za swoje usługi pobiera zazwyczaj opłatę. Jednym z efektów mutacji miał być całkowity brak emocji, które wojownikowi przeszkadzają w wykonywaniu zadania oraz brak zdolności do płodzenia potomstwa. W przypadku tytułowego bohatera sagi, wiedźmina Geralta z Rivii, udało się tylko to drugie. W pierwszych tomach sagi Wiedźmin rzeczywiście dzielnie i konsekwentnie zwalcza budzące grozę potwory. Później sytuacja diametralnie się zmienia. Stwory schodzą na dalszy plan, przeciwnikami Geralta stają się, wbrew wiedźmińskiemu kodeksowi, ludzie. Rozpoczyna się także wewnętrzna walka Geralta.. Spory pomiędzy różnymi królestwami stawiają go ciągle w sytuacji wymagającej od niego dokonywania wyborów. Geralt chce zachować neutralność, jednak z biegiem czasu dostrzega, że nie jest to możliwe. Zaczyna on kierować się głównie emocjami - miłością do czarodziejki Yennefer i dziecka niespodzianki - Ciri. Ostatecznie z wyuczonymi zasadami wygrywają uczucia.
Przybliżając charakterystykę postaci chciałem podkreślić wysoki poziom umiejętności Andrzeja Sapkowskiego w kreowaniu postaci pod kątem psychologicznym. W jego bohaterach dostrzegamy cechy, które posiadają także ludzie z rzeczywistego świata. Ich wewnętrzne sprzeczności, targające duszami rozterki. Poprzez swoje postacie ukazuje rzeczywiste zachowanie ludzi w średniowieczu. Nie idealizuje ich, jak Tolkien. Chciał stworzyć świat rzeczywisty z jego naturalna codziennością z dodatkiem elementów fantasy. Jakże dobrze jest nam to znane z autopsji. Jest to jeden z elementów, który sprawia, że czytając prozę Sapkowskiego, można „wtopić się” w świat przedstawiony. Wydaje nam się on dzięki temu bardziej swojski, zwyczajny i codzienny.
Niezwykły i barwny język jest kolejna cechą wyróżniająca ten gatunek literatury. Bez niego fantasy byłaby szara i nudna. Jest on niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju. Dzięki wielu ubarwieniom i nadawaniu niezwykłych nazw wszystkiemu w świecie, fantasy pozwala nam tworzyć w swojej wyobraźni z dokładna szczegółowością swój własny świat. Jest to na pewno kolejna przyczyna popularności ponieważ nowo powstałe słowa w książce mogą być odczytywane przez czytelnika w różny i indywidualny sposób. Zależy to ,tylko od jego wyobraźni. Zarazem prostota i oryginalność języka fantasy umożliwia zrozumienie go, osobom bez względu na ich poziom wykształcenia. Przodownikiem jest już wcześniej wielokrotnie przeze mnie przywoływany Tolkien. W swoich utworach prezentuje język egzaltowany. Wyrafinowane i doniosłe słownictwo jakie używa pokazuje jego bogaty zasób. Dzięki pięknym słowom maluje świat, który stwarza. Język Tolkiena różni się od tego, który kreuje przestrzeń u Sapkowskiego. Sapkowski potraktował język jako element ubarwiający jego dzieła a zarazem urealniający świat przedstawiony. Wulgaryzmów i przekleństw używają zarówno królowie jak i najemne zbiry, lecz słownictwo i składnia różnią się w zależności od środowiska.
Magia jest nie odmownym czynnikiem kreującym świat fantasy. W opisanych przeze mnie książkach występuje magia , lecz najbardziej widać ja w ,,Gwiezdnym pyle''. Praktycznie cały świat jest oparty i ściśle powiązany z magią. "Gwiezdny pył" to czyste źródło żywej, niczym nie skrępowanej wyobraźni. Lektura „Gwiezdnego Pyłu” to niesamowita podróż przez Krainę Czarów zaludnioną przez nietypowe stworzenia.. Choć tytuł powiela wiele stereotypów, potrafi także zaskoczyć i zaszokować. To dobra, mądra książka dla starszych miłośników baśniowej fantasy oraz zdrowego, czarnego humoru.
Literatura fantastyczna przedstawia nam problemy naszego świata w formie łatwiejszej do zaakceptowania niż telewizja czy literatura innego gatunku. Codziennie słyszymy o kradzieżach, napadach i śmierci, co dla współczesnego człowieka wydaje się chlebem powszednim. Jednak ludzka natura każe się nam odwracać od takich zajść. Czyż nie łatwiej czytać o odległej wojnie kosmicznej lub krwawej średniowiecznej potyczce czarodziejów? Człowiek, tak jak każda istota żywa chce żyć z dala od problemów i wojen, lecz chce być świadomym ludzkich poczynań i zamiarów. Literatura fantastyczna daje możliwość przedstawiania wszystkiego w innym świetle oraz możliwość ucieczki od realnego świata w świat fikcji, wiele łatwiejszy do interpretowania i akceptowania.
Warto wspomnieć o występującym w tym gatunku humorze. Zabawne wątki pozwalają oderwać się nam od trosk i zmartwień oraz
Ostatnimi czasy popularność literatury fantasy znacząco wzrosła. W internetowych sondażach można zaobserwować, że fanów przybywa z roku na rok. Po literaturę tego gatunku sięga głównie młodzież chociaż osoby starsze również czytują książki takich autorów jak A.Sapkowski, N.Gailman i wielu innych polskich i zagranicznych pisarzy fantasy. Popularność tej literatury obserwujemy też na dwóch innych płaszczyznach: po pierwsze coraz więcej powieści zostaje zekranizowanych, przez co przesłanie trafia do jeszcze szerszego grona odbiorców i skłania do lektury, po drugie nakład w jakim drukowane są powieści fantasy systematycznie rośnie. Dzisiejsza młodzież chętnie sięga po literaturę a literatura fantasy jest łatwa do przyswojenia. Popularność literatury fantasy wynika ze sposobu, w jaki ta literatura trafia do czytelników. Cała kwestia tej popularności sprowadza się do podstawowego fundamentu fantasy jako gatunku: jej świat różni się sposobem poznania przy czym przedmiot poznania może być taki sam. Oznacza to, że autorzy mają nieograniczone możliwości interpretacji a fantastyka dopiero zaczyna swoją historię. Z pewnością można stwierdzić, że jest to literatura łatwa i przyjemna, jednocześnie doskonale działająca na wyobraźnię, miła intelektualna rozrywka.
2