IDEA UBEZPIECZEŃ

ETYMOLOGIA SŁOWA „UBEZPIECZENIA”

securitas (łac.) - bezpieczeństwo

securus, secura, securum (łac.) - bezpieczny

assecuramentum (łac.) - ubezpieczenie

sine cura vivere (łac.) - żyć bez troski i obawy

Ubezpieczenie ≈ Asekuracja

Teoria potrzeb Abrahama Masłowa:

I. Potrzeby fizjologiczne

II. Potrzeby bezpieczeństwa (tu jest ubezpieczenie!!!!!!)

III. Potrzeba przynależności

IV. Potrzeba uznania i szacunku

V. Potrzeba samorealizacji.

Łagodzenie (lub w pełni likwidowanie) negatywnych skutków zdarzeń losowych poprzez rozłożenie ciężaru tego łagodzenia na wiele jednostek, którym zdarzenia te zagrażają.

Rys historyczny

OKRES „PRAUBEZPIECZEŃ”

Starożytność (formacje wspólnoty pierwotnej, niewolnictwo), - słabo zorganizowana działalność wzajemnej pomocy; najczęściej tam, gdzie niebezpieczeństwo było największe: handel, transport, rzemiosło - charakterystyczny jest brak organizacji funduszu ubezpieczeniowego, a tylko zobowiązanie do wspólnego pokrycia szkody wtedy, gdy ona zaistnieje:

• umowy uczestników karawan;

• pokrywanie szkód w transporcie morskim (rozbicie statku, piraci);

• awaria wspólna;

• pożyczka morska (starożytny Rzym);

• zrzeszenia oparte na wspólnocie zawodu, kultu religijnego itp. (szczególnie w starożytnym Rzymie w kolegiach wojskowych).

Średniowiecze (feudalizm) - wzajemna pomoc, specyficzne instytucje wspólnoty, transakcje kredytowe (np. pożyczka morska) są bardziej upowszechnione i lepiej zorganizowane:

- gildie (zrzeszenia) kupieckie i cechy rzemieślnicze, a później kasy i bractwa czeladnicze oraz kasy górnicze;

- instytucja kupna dożywotniej renty (annuity) - sprzedaż przez bogate miasta albo klasztory - w zamian za odpowiednią sumę lub własność ziemską miasto lub klasztor zobowiązywały się do okresowego wypłacania pieniędzy lub świadczeń w naturze - zalążki ub. na życie!!!.

OKRES DRUGI (druga poł. XIV w. - XVII w. włącznie)

Ubezpieczenia morskie traktuje się jako kolebkę ubezpieczeń.

• w XIV w. w dowód zawarcia prywatnej umowy pożyczki morskiej (wcześniej akty notarialne) wydawano dokumenty zwane polisami (od włoskiego „polizza” - pokwitowanie) - najstarsze zachowane umowy ubezpieczenia morskiego pochodzą z 1347 r. z Genui (później Pizza, Florencja - miasta włoskie); w ograniczonym zakresie zaczęto też stosować koasekurację i reasekurację; pojawili się pośrednicy w zawieraniu umów - maklerzy (brokerzy);

• XV i XVI w. centrum żeglugi morskiej przesunęło się do Anglii - pojawiły się pierwsze uregulowania prawne umowy ubezpieczenia - 1465 r.;

• w drugiej poł. XVII w. powstała korporacja Lloyd`s;

• pojawiają się pierwsze ubezpieczenia życiowe żeglarzy - uzupełnienie ubezpieczenia statku i ładunku;

• we Francji pojawiły się tontyny - 1689 r. - rodzaj państwowych ub. na życie - wpłacano do kasy państwa określone sumy a w zamian otrzymywano dożywotnie renty (wysokość rent w kolejnych latach zależała od liczby żyjących pozostałych z grupy osób będących w tym samym wieku w czasie dokonywania wpłat - jak ktoś dłużej żył to otrzymywał wyższą rentę, bo pula wypłat nie ulegała zmianie);

• ub. życiowe - jeszcze brak podstaw do kalkulacji składek w oparciu o przewidywanie ryzyka śmierci (ub. życiowe rozwijają się dopiero pod koniec XVII w. - jedną z pierwszych tablic śmiertelności opracował duchowny z Wrocławia K. Neumann w oparciu o rejestry osób urodzonych i zmarłych w tym mieście);

• z gildii i cechów wyodrębniają się kasy pogrzebowe, powodziowe, ogniowe itp.; kasy ogniowe organizują również społeczności lokalne - ub. ogniowe rozwinęły się szczególnie w Niemczech - specjalnie utworzone zakłady zwane socjetami - ub. ogniowe często opierały się na przymusie ubezpieczeń.

OKRES TRZECI (XVIII w. i pierwsza połowa XIX w.)-(rozwój kapitalizmu)

• wykształcenie się zawodowego i komercyjnego ubezpieczyciela - związki, zrzeszenia, korporacje są wypierane przez organizacje ubezpieczeniowe w formie zakładów publicznych, instytucji ubezpieczeń wzajemnych i spółek akcyjnych. Pojawiają się wielkie firmy ubezpieczeniowe i reasekuracyjne;

• powstają i rozbudowują się nowe działy, grupy i rodzaje ubezpieczeń (NW, ub. maszyn, od szkód wodociągowych, ub. kredytu, ub. rolne, OC itd.; w ub. życiowych - ub. kapitałowe i ub. grupowe); rozpoczyna się także era polityki socjalnej państwa - ub. społeczne!!!!!!!!;

• powstaje sformalizowany rynek ubezpieczeniowy (dużo zakładów, coraz większa konkurencja) - niejednolity rozwój w poszczególnych regionach i państwach (najlepiej Europa i USA).

OKRES WSPÓŁCZESNYCH UBEZPIECZEŃ

• koncentracja ubezpieczeń (fuzje, przejęcia);

• interwencjonizm państwa w dziedzinie ubezpieczeń (ochrona interesów ubezpieczonych; ochrona rynku ubezpieczeniowego);

• rozwój reasekuracji (wtórne rozłożenie ryzyka): reasekuratorzy zawodowi i zakłady mieszane (reasekuracja klasyczna i finansowa);

• rozwój działalności lokacyjnej (inwestycyjnej) zakładów ubezpieczeń;

ROZWÓJ UBEZPIECZEŃ W POLSCE

Na terenach polskich ubezpieczenia pojawiły się już na początku XV wieku, jednak stopień ich rozwoju i obecności w życiu społecznym i gospodarczym zależne były od losów Polski.

XVIII i XIX w. - zabory - najlepiej zabór pruski;

1803 - Towarzystwo Ogniowe dla Miast w Prusach Południowych - datę tą przyjmuje się jako datę powstania ubezpieczeń na ziemiach polskich

Okres międzywojenny

• do 1939 r. powstały dwa wiodące publiczno-prawne ZU: Powszechny Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych z siedzibą w Warszawie (1921 r.) działający na terytorium państwa polskiego za wyjątkiem byłego zaboru pruskiego oraz Zakład Ubezpieczeń Wzajemnych w Poznaniu (1932 r.), działający na terytorium byłego zaboru pruskiego; 1920 r. Towarzystwo Reasekuracyjne „Warta” (do 1931 r. w Poznaniu);

• regulacje prawne tego okresu umożliwiały także funkcjonowanie prywatnych i zagranicznych ZU (w 1938 r. na terytorium Polski działało: 6 zakładów publicznych, 6 zagranicznych zakładów ub. oraz 64 spółki prywatne, z czego 51 to prywatne zakłady ub. wzajemnych) - nadzór - Państwowy Urząd Kontroli Ubezpieczeń.

Okres powojenny

• monopol państwa - na rynku ub. istniały tylko dwa zakłady ubezpieczeń: PZU działające w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich i Warta, która oprócz działalności reasekuracyjnej zajmowała się ryzykami związanymi z żeglugą morską, handlem zagranicznym i tzw. obrotem dewizowym;

• przymus ubezpiecz. - szeroki zakres przedmiotowy ub. Tryb ich zawierania mógł dotyczyć obowiązku ustawowego lub obowiązku (nakazu) zawierania ubezpieczeń w drodze administracyjno-prawnej, przyjmował także różnego rodzaju charakter prawny: ubezpieczenia obowiązkowe lub umowno-obligatoryjne. Podstawowe rodzaje ub. objęte przymusem to budynki i mienie ruchome (od ognia i innych zdarzeń losowych); uprawy rolne (od gradobicia i powodzi); zwierzęta gospodarskie (od padnięcia), itp. Od 1952 r. - obowiązkowe ub. OC w ruchu komunikacyjnym (pod koniec lat sześćdziesiątych obowiązkowe było ubezpieczenie NW w ruchu drogowym, a od 1975 r. przez krótki okres także AC).

Ok. 90% zbioru składki ubezpieczeniowej tego okresu wynikało z państwowego przymusu.

Próby demonopolizacji

- próbę demonopolizacji sektora ubezpieczeniowego i zmiany charakteru prowadzonych ubezpieczeń zawierała ustawa o ubezpieczeniach osobowych i majątkowych z 1984 r., która dopuściła istnienie zakładów ubezpieczeniowych w formie zakładów państwowych, spółdzielczych lub spółek akcyjnych z większościowym udziałem Skarbu Państwa: tylko spółdzielcze - w 1988 r. SZU Westa i SZU Polisa (ustawa gwarantowała państwowym monopolistom zawieranie tzw. ub. ustawowych).

Okres współczesny

- wejście w życie ustawy o działalności ubezpieczeniowej z 28 lipca 1990 r. (liczne zmiany i nowelizacje)- 2003 r. - obowiązujące ustawy!!!

Współczesne ubezpieczenia gospodarcze w Polsce to efekt czterech, równolegle dokonujących się procesów:

• transformacji gospodarki,

• zmian prawnych podstaw funkcjonowania całego rynku ub.,

• procesu dostosowywania się do warunków funkcjonowania europejskiego sektora finansowego oraz norm wypracowywanych w ramach integracji z Unia Europejską;

• wpływu ogólnoświatowych tendencji w zakresie kształtowania struktur gospodarczych i procesów ekonomicznych.

FUNKCJE, ZASADY I ZNACZENIE UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

Ubezpieczenia gospodarcze należą do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa.

W sferze ubezpieczeń wyróżniane są dwa obszary aktywności:

Ubezpieczenia społeczne - domena państwa jako instytucji - mają charakter ubezpieczeń obowiązkowych i swym zasięgiem obejmują całe społeczeństwo niezależnie od jego woli - ryzyko w grupie, solidarność społeczna.

Ubezpieczenia gospodarcze - mają charakter komercyjny (ub. prywatne) i generalnie charakter dobrowolny (wyjątek ub. obowiązkowe) - ryzyko indywidualne.

Obowiązujący w Polsce system zabezpieczenia zdrowotnego pozwala wyróżnić kategorię ubezpieczeń zdrowotnych - jako oddzielny element systemu ubezpieczeń. Podobnie jak ubezpieczenia społeczne również mają one charakter obowiązkowy i obejmują całe społeczeństwo - płacenie składek następuje w zależności od wielkości osiąganego dochodu (w 2008 r. 9% podstawy wymiaru składki). Ubezpieczenia zdrowotne mogą być również realizowane przez ubezpieczenia gospodarcze (na bazie ustawy o działalności ub.) - wówczas mają charakter dobrowolny, a składka zależna jest od kosztów i ryzyka jakie przyjmuje na siebie ZU.

Różnice między ubezpieczeniami społecznymi i gospodarczymi.

Społeczne	Gospodarcze
- domena Państwa jako instytucji	- charakter komercyjny
- narzędzie polityki społecznej	- narzędzie polityki gospodarczej jednostek i firm
- powstają tylko z mocy ustawy	- powstają na podstawie umowy lub z mocy ustawy
- charakter przymusowy	- charakter zwykle dobrowolny
- charakter publicznoprawny	- charakter prywatnoprawny
- publiczne zakłady ubezpieczeń	- komercyjne zakłady ubezpieczeniowe
- ryzyko uśrednione (solidarność społeczna)	- ryzyko indywidualizowane
- tylko osobowe (przedmiotem jest życie, zdrowie i zdolność do pracy)	- osobowe i majątkowe
- roszczenia zaspokajane są w formie wypłat pieniężnych (zasiłki, renty, emerytury) lub w formie świadczeń rzeczowych, np. w formie bezpłatnego leczenia	- roszczenia zaspokajane są w formie wypłat pieniężnych (świadczenia, odszkodowania, renty)

FUNKCJE UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

1. Finansowe funkcje UG

F. fiskalna - polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych podatków.

F. redystrybucyjna - kumulowanie śr. finans. (gromadzenie funduszu ubezp. - zbiór składek) i jego rozdzielanie (wypłata odszk. i świadczeń).

F. lokacyjna - lokowanie wolnych środków pieniężnych (z kap. własnych, rezerw techniczno-ubezpieczeniowych) zgromadzonych przez ZU w różne instrumenty finansowe (akcje, obligacje, nieruchomości) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów - znaczenie dla gospodarki.

F stymulacyjna (interwencyjna) - polega na stwarzaniu bodźców do minimalizacji kosztu ub. Ponieważ składka ub. stanowi dla ubezpieczającego koszt dążąc do jej zmniejszenia będzie wykazywał większą dbałość o ub. przedmioty np. zniżka z tytułu bezszkodowej jazdy.

F. kontrolna - sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z ub. przedmiotem (przy nieodpowiednim postępowaniu można interweniować przy pomocy różnych instrumentów techniczno- ubezp.).

2. Wyspecjalizowane funkcje ubezpieczeń:

F. kompensacyjna - polega na wypłacaniu odszkodowań i świadczeń w razie wystąpienia określonych zdarzeń losowych: szkoda losowa (ub. majątkowe - odszkodowanie); wypadek losowy (u. osobowe - świadczenie);

F. ochrony ubezpieczeniowej - ochrona ub. to usługa świadczona przez ZU, którą może nabyć każdy podmiot odczuwający potrzebę takiej ochrony. Ochrona ub. nie prowadzi wprawdzie do uniknięcia wypadku i szkody losowej, ale w razie jej wystąpienia zapewnia uniknięcie ujemnych, finansowych konsekwencji.

Bezpieczeństwo ub. można rozpatrywać na 3 płaszczyznach:

• społecznej - jako instrument eliminujący sytuacje krańcowo niekorzystne dla wspólnoty ubezpieczeniowej (stosunki między jednostkami gospodarczymi, pracownikami, członkami społeczeństwa);

• psychologicznej - ochrona ub. stwarza poczucie pewności i spokoju w podejmowaniu decyzji obciążonych ryzykiem (może skłaniać do innowacji);

• ekonomicznej - zezwala na zachowanie ciągłości gospodarczej oraz zabezpiecza byt ubezpieczonym i ich rodzinom minimalizując skutki szkód losowych.

F. prewencyjna - wszelka działalność zmierzająca do zmniejszania szkód losowych, zarówno poprzez ograniczanie ich rozmiarów (środki ochrony), jak i zmniejszenie prawdopodobieństwa realizacji ryzyk:

• prewencja materialna - np. finansowanie okresowych badań stanu zdrowia osób ubezpieczonych; finansowanie urządzeń technicznych mających na celu podniesienie stanu bezpieczeństwa;

• prewencja niematerialna - zasada nieodpowiedzialności ZU za winę umyślną lub rażące niedbalstwo; wprowadzanie oceny ryzyka i klauzul wyłączeniowych w umowach ubezpiecz.; system bonus-malus; regres.

ZASADY UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

(Zasady UG - określone wymagania, jakie stawiane są usługom ubezpieczen.)

Z. realności ochrony ubezpieczeniowej - gwarancja urzeczywistnienia prawa do odszkodowania (w terminie i w odpowiedniej wysokości):

• gwarancje prawne - zapewnienie ubezpieczającemu prawnej możliwości uruchomienia aparatu sądowego i egzekucji w celu zrealizowania jego roszczenia o wypłatę odszkodowania lub świadczenia (+ rzecznik praw ubezpieczonych, sąd polubowny).

• gwarancje ekonomiczne - po stronie ZU (prawidłowo skalkulowana składka; tworzenie rezerw tech.-ub. na odpowiednim poziomie + kapitały gwarancyjne, reasekuracja); poza ZU (Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny; nadzór - KNF).

Z. pełności ochrony ubezpieczeniowej - „ochrona ub. powinna być pełna”, tzn. ZU powinien w pełni pokrywać szkody powstałe wskutek zdarzeń losowych - jest to zasada w ub. majątkowych (w ub. życiowych jest zawsze spełniona).

Z. powszechności ochrony ubezpieczeniowej - rozpatrywane z p-u widzenia: klientów ZU (powszechność podmiotowa); ubezpieczanych przedmiotów oraz rodzajów ryzyk objętych odpowiedzialnością przez ZU. Zasada ta postuluje, by poza ochroną ubezpieczeniową nie pozostawał żaden podmiot lub przedmiot, którego objęcie nią jest uzasadnione - organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń powinny zabezpieczać każdej jednostce możliwość korzystania z nich. Rozpowszechnienie ubezpieczeń zależy od świadomości ubezpieczeniowej. Zasada ta najpełniej realizowana jest w ubezpieczeniach obowiązkowych (stosowane, gdy ryzyka zagrażają nie tylko jednostce ale i społeczeństwu jako całości).

Zalety ubezpieczenia gosp.

- duża (względnie) szybkość kompensacji skutków zdarzeń;

- pewność (względna) kompensacji skutków zdarzeń;

- bezkonfliktowy (względnie) charakter procedur kompensacji skutków zdarzeń;

- powszechna dostępność ubezpieczenia (rynek ubezpieczeń, obowiązkowość prawna);

- taniość (względna) ubezpieczenia.

Wady ubezpieczenia gosp.

- nieubezpieczalność niektórych (wielu) ryzyk;

- ryzyko niewypłacalności zakładu ubezpieczeń;

- brak pełności kompensacji skutków zdarzeń (udział własny, franszyzy);

- przewlekłość procedur kompensacji skutków zdarzeń.

ZNACZENIE SEKTORA UBEZPIECZEŃ GOSPODARCZYCH

STYMULATOR

PROCESÓW GOSPODARCZYCH

- Wpływanie na rozwój technologiczny

- Wpływanie na działania innowacyjne

- Finansowanie przedsięwzięć gospod.

- Ożywianie gospodarki (podnoszenie rentowności działalności gospod.; pobudzanie popytu na dobra finalne; wpływanie na wzrost pewności obrotu gospodarczego), oraz

a) wspieranie rozwoju budownictwa

b) wspieranie eksportu polskich towarów

ZNACZENIE POŚREDNIE

Wpływ na stosunki międzyludzkie i relacje zachodzące między ekonomiczną i społeczną stroną funkcjonowania zorganizowanej zbiorowości ludzkiej (zapewnienie ciągłości procesów gospodarczych i odpowiednich warunków egzystencji ludności).

ZNACZENIE BEZPOŚREDNIE

Wpływ na sytuację bytową obywateli i różnych grup społecznych (zabezpieczenie statusu społecznego i finansowego obywateli).

STABILIZATOR

PROCESÓW GOSPODARCZYCH

- Absorbowanie ryzyka

- Restytucja utraconego mienia

- Kontynuacja procesów gospodarczych

- Zapobieganie występowaniu ryzyk

- Odciążanie finansów publicznych

- Finansowanie deficytu budżetowego

- Dawca miejsc pracy

- Ograniczanie poziomu inflacji

SPOŁECZNE

GOSPODARCZE

---