Pierwotniaki:

• Organizmy jednokomórkowe

• Wolno żyjące, symbiotyczne i pasożytnicze

• Organizmy autotroficzne/ heterotroficzne/
  mixotroficzne

• Stenobionty, eurybionty

Terminologia:

Organelle:

• Błona komórkowa (plazmolemma/pelikula)

• Cytoplazma (ektoplazma/endoplazma)

• Jądro (mikronukleus i makronukleus)

• Wodniczki tętniące (osmoregulacja + wydalanie) i pokarmowe

• Peristom- otwór gęgowy

Cyt ostom,

Cytofarynks -obszar do którego dostaje się pokarm z cytostomu i gdzie odbywa się endocytoza oraz tworzenie wodniczek pokarmowych.

Cytopyge - komórkowy otwór wydalniczy (odbytowy).

• Organella ruchu:

- pseudopodia - nibynóżki

(lobopodia - płatowate i szerokie; występują np. u ameb,

filopodia - cienkie i nitkowate; występują np. u promienic,

retikulopodia - siateczkowate; wypustki mogą tworzyć między sobą poprzeczne połączenia tworząc rodzaj siateczki; występują np. u otwornic)

- undulipodia (wici, rzęski)

- błona falująca, cirri

• Kinetosom, włókna kindesmodalne, kineta

Kompleks apikalny

Procesy:

• Fagocytoza, pinocytoza, wchłanianie (osmoza),

• Chemotaksja +/-, fototaksja +, reotaksja -, tigmotaktyzm

• Schizo-, gameto-, sporogonia

• Koniugacja,

• Przemiana faz (diplofaza i haplofaza),

• Przemiana pokoleń (płciowe i bezpłciowe)

• Rozmnażanie bezpłciowe (podział: bezkierunkowy, poprzeczny i podłużny)

• Rozmnażanie płciowe (izogamia, anizogamia, oogamia)

Typ: Wiciowce - Mastigophora

Gromada: Wiciowce roślinne - Phytomastigophora

Rząd: Euglenida - eugleniny

Rodzaj: Euglena - Klejnotka

• W komórce znajduję się plamka światłoczuła - stigma reagująca na bodźce świetlne

• Przy dostępie światła Eugleny dzięki obecności w komórce chloroplastów odżywiają się samożywnie

• Substancją zapasową odkładaną w komórce jest wielocukier - paramylon

Rodzaj: Volvox - Toczek

• Tworzy kuliste kolonie zbudowane z kilku tysięcy osobników połączonych plasmodesmami (wypustkami cytoplazmatycznymi) i podzielonych według funkcji na osobniki somatyczne (na powierzchni koloni) oraz generatywne (wewnątrz koloni)

Gromada: Wiciowce zwierzęce - Zoomasigophora

Rodzaj: Trypanosoma, Gatunek: T. equiperdum, T. brucei gambiense, T. b. rhodesiense

Rodzaj: Lamblia, Gatunek: Giardia lamblia - lamblia jelitowa

Rodzaj: Tichomonas - Rzęsistek, Gatunek: T. foetus, T.vaginalis, T.galinarum, T. galinae, T. muris

Typ: Zarodziowe - Sarcodina

Gromada: Korzenionóżki - Rhizopoda

• Poruszają się za pomocą nibynóżek

• U niektórych ciało chroni skorupka

• Pierwotniaki wolno żyjące, pasożytnicze i symbiotyczne

Ameba - Amoeba sp.

• Pełzak

• Żyje w stojących zbiornikach słodkowodnych

• Nibynóżki mogą służyć do chwytania pokarmu

• Rozmnażanie- bezkierunkowy podział komórki

• Tworzą cysty

Arcella sp., Difflugia sp.

• Budują skorupki z substancji podobnej do chityny

• Kształt skorupek stały dla gatunku

• Żyją w wodach słodkich

• Stenobionty

• Charakterystyczne dla wód o dużym zakwaszeniu

Otwornice - Foraminifera

• Organizmy wolno żyjące

• Występujące przy dnie lub jako składnik planktonu, w morzach oraz śródlądowych wodach słonych

• W czasie wzrostu budują skorupki wapienne jedno- lub wielokomorowe

• Układ komór w skorupce jest cechą gatunkową

• Masy skorupek osiadając na dnie mórz tworzą skały osadowe (rodzaj: Fusulina - wapienie fusulinowe, Nummulites - numulitowe)

• Skamieliny przewodnie

Gromada: Promienionóżki - Actinopoda

• Nibynóżki stosunkowo stałe i cienkie

• Nibynóżki rozchodzą się promieniście od centralnej części
  komórki na zewnątrz

Promienice - Radiolaria

• Morskie

• Tworzą krzemionkowe szkieleciki

• Tworzą skały osadowe

Słonecznice - Helioza

• Słodkowodne

• Skład planktonu

• Z reguły nie tworzą szkielecików, ale
  występują u nich twory krzemionkowe
  np. w postaci igieł

Typ: Sporowce - Apicomplexa

• Należą tu gatunki jedynie pasożytnicze

• Z reguły bez wyodrębnionych organelli ruchu

• Kompleks apikalny

• Gregaryny (hurmaczki) - pasożyt głównie bezkręgowców

• Gregarina polymorpha

• Kokcydia - pasożyt różnych tkanek żywicieli, głównie kręgowców

• Eimeria tenella

• Toxoplasma gondii

• Plasmodium vivax

Babesia sp

Typ: Orzęski

- Ciliophora

• Wśród orzęsków występują symbiotyczne pierwotniaki z rzędu Entodiniomorpha

Znaczenie pierwotniaków:

• Ze względu na dużą swoistość ekologiczną są wskaźnikami biologicznymi różnych biotopów (zanieczyszczenia wody, zakwaszenia gleby);

• Stanowią ogniwo w krążeniu pierwiastków w przyrodzie (w wodach otwartych są zasadniczym składnikiem planktonu, w wodach glebowych zwiększają biochemiczną aktywność gleby);

• Uczestniczą w procesach samooczyszczania wody i gleby (np. przy oczyszczaniu ścieków metodami biologicznymi);

• Jako fitoplankton mogą tworzyć zakwity i powodować masowe śnięcie ryb

• Odgrywają rolę w tworzeniu skał osadowych (pokłady wapienne, krzemionkowe) - stanowią skamieliny przewodnie i np. ułatwiają poszukiwania ropy naftowej;

• Żyją w symbiozie z innymi organizmami (np. zwierzętami trawożernymi);

• Są pasożytami chorobotwórczymi ludzi i zwierząt; jako pasożyty mają znaczenie w biologicznej walce z owadami - szkodnikami roślin

---