Gąbki i jamochłony

Parazoa - Przedtkankowce

• Najbardziej prymitywne wśród wielokomórkowców

• Komórki zdolne do zmiany struktury i funkcji

• Zwierzęta dwuwarstwowe

Typ: Gąbki - (Porifera)

• Nie tworzą tkanek ani narządów

• Głównie morskie

• Ok. 9 000 gatunków (Polska - 7) ciepłe wody, strefa przybrzeżna

• Nieregularne, asymetryczne (rzadko symetria promienista)

• Larwy orzęsione - swobodnie pływające (gemmula)

• Dorosłe postacie osiadłe - najczęściej kolonijne (nawet 50 tys. osobników

• Dorosłe postacie niektórych gatunków zdolność bardzo wolnego poruszanie się (kilka mm dziennie)

• Wielkość: najczęściej kilka mm do 2 m

• Mikrofagi - filtratory

• Oddychanie cała powierzchnią ciała

Budowa:

• Zróżnicowany kształt

• Obecność szkieletu (igły lub włókna zbudowane ze sponginy)

• Igły (spikule, skleryty-szkielet nieorganiczny)

• cecha diagnostyczna

• jedno- trój- cztero- wieloosiowe

• makroskleryty/mikroskleryty

• skleroblasty

• CaCO₃ i SiO₃

• Komórki zróżnicowane morfologicznie i funkcjonalnie

• Ektomezenchyma

• Mezoglea

• Endomezenchyma

• Otwór wyrzutowy - oskulum

• Jama wewnętrzna spongocel (jama paragastralna)

• Ektomezenchyma - warstwa dermalna - pinakoderma

• zbudowana z pinakocytów (nabłonek okrywający; bez błony podstawnej, płaskie, wieloboczne i kurczliwe)

• porocyty z otworami wlotowymi (komórki o kształcie cylindrycznym o postaci rurki występują u gąbek o budowie typu askon)

• endopinakocyty (u gąbek o skomplikowanej budowie - postać rurek doprowadzających wodę z pokarmem do chondrocytów znajdujących się w komorach, pochodzą od pinakocytów ale zostały przesunięte do mezoglei)

• Endomezenchyma - warstwa gastralna - choanoderma

• choanocyty (komórki kołnierzykowate) generują prądy wody i wyłapują cząstki pokarmowe - w mezoglei transportują plemniki do komórek jajowych lub mogą się przekształcać w plemniki

• rozmieszczenie i liczba komórek kołnierzykowatych zależy od typu budowy gąbki:

• askon

• sykon

• leukon

• Mezoglea - bezpostaciowy żel z elementami szkieletowymi i
  pojedynczymi komórkami

• komórka gwiaździsta - kolenocyt (tworzenie mezoglei)

• archeocyt - komórki pierwotne - totipotencjalne o charakterze
  embrionalnym (w czasie rozmnażania przekształcają
  się w gamety, regeneracja)

• lofocyt - produkują włókna kolagenowe

• amebocyt - funkcje troficzne + transport

• tesocyst - amebocyty jako magazyn glikogenu i białek

• mioblasty - komórki kurczliwe, odpowiadają za otwieranie
  oskulum, otwieranie porów i wpuszczanie do nich wody

• komórki rabdonośne - okresowo uzupełniają ilość polisacharydów
  występujących w mezoglei

Rozmnażanie płciowe:

• Większość hermafrodytyczna, kilka gatunków rozdzielnopłciowych

• protandria (wcześniejszy rozwój plemników)

• protogynia (wcześniejszy rozwój komórek jajowych)

• Brak gonad

• Archeocyt Ⴎ jajo, choanocyt Ⴎ plemnik

• Plemniki przez oskulum wydostają się do wody i niesione prądem postają się do spongocelu innej gąbki

• Larwa orzęsiona swobodnie pływająca

• parenchymula (nadecznik)

• amfiblastula (gąbki wapienne)

• ragon (gąbki niewapienne)

• Gastrulacja po przytwierdzeniu do podłoża

Rozmnażanie bezpłciowe:

• Pączkowanie - tworzenie stolonów

• Podziały, fragmentacja, regeneracja

• Gemmule u gąbek słodkowodnych - formy przetrwalnikowe
  (amfidysk, mikropyle)

• Powstają w mezenchymie, w okresach niesprzyjających (susza, jesień strefy umiarkowanej)

• Zdolność życia do 3 lat

• Gemule to skupienia archeocytów i amebocytów, pokryte osłonką wytwarzaną przez spongocyty i wzmocnioną substancjami wytwarzanymi przez skleroblasty (odkładanymi w postaci amfidysków)

• Gromada: Gąbki wapienne (Calcarea)

Gromada: Gąbki niewapienne (Demospongiae)

Znaczenie gąbek:

• Biofiltratory - samooczyszczanie wód

• Bioindykatory

• Rola rafotwórcza

• Oczyszczone szkielety spongoinowe - przemysł kosmetyczny i medyczny (tamowanie krwi, sztuczne rumieńce, gąbka kąpielowa) - gąbka szlachetna

• W średniowieczu: w chirurgii, materiał szlifierski w jubilerstwie, podkład pod zbroję rycerską

• Krzemionka pochodząca z rozpuszczania szkieletów gąbek krzemionkowych jest podstawowym składnikiem skał krzemowych

• Rosja, sproszkowany nadecznik - środek przeciwreumatyczny

• Farmaceutyka- dużo jodu

• Wskaźnik żyzności wód

Typ: Parzydełkowce - (Cnidaria)

Parzydełkowce (Cnidaria)

• Zwierzęta morskie i słodkowodne

• Około 9 tyś. gatunków

• Symetria promienista

• Knidoblasty Ⴎ komórki parzydełkowe

• Tworzą kolonie lub żyją samotnie

• 3 postacie morfologiczne: planula (forma larwalna), polip(ciało workowate) i meduza (dzwonkowate)

• Ektoderma: komórki nabłonkowo-mięśniowe, interstycjalne, parzydełkowe (knidocyty), nerwowe

• Endoderma: komórki nabłonkowo-mięśniowe zaopatrzone w 2-3 wici -
  fagocytujące, nerwowe tworzące rozproszony układ nerwowy oraz gruczołowe (enzymy trawienne)

• Rozdzielnopłciowe lub obupłciowe

• Bezpłciowo - podział poprzeczny, podłużny, pączkowanie

Parzydełkowce (Cnidaria)

• Typy komórek parzydełkowych (knidocytów):

• penetranty - wbijają się w ciało ofiary, z jadem

• glutynanty - lepkie wici, unieruchomienie ofiary

• wolwenty - długie nici, oplatanie ofiary

• Wnętrze ciała - jama gastro-waskularna (odpowiednik prajelita), może tworzyć system kanałów

• Otwór gębowy otoczony czułkami (u polipa), u meduzy czułki znajdują się na brzegu dzwonu

• Brak otworu odbytowego

• Ciałka brzeżne (ropalia), w których skład wchodzą narządy światłoczułe (oczka) oraz statocysta ze statolitem z węglanu wapnia

• Brak układu krążenia, oddechowego i wydalniczego

• Wymiana gazowa i osmoregulacja następuje przez całą powierzchnię ciała.

• Głównie planktonowe, czasami drapieżne

• U drapieżników zjawisko podwójnego trawienia:

• Trawienie zewnętrzne (zewnątrzkomórkowe) za pomocą enzymów produkowanych przez komórki gruczołowe w jamie gastro-waskularnej

• Trawienie wewnętrzne (wewnątrzkomórkowe) rozdrobniony pokarm jest fagocytowany przez komórki endodermy

Niestrawione resztki są usuwane przez otwór gębowy

• Rozmnażanie płciowe i bezpłciowo poprzez pączkowanie, podział (poprzeczny i podłużny) oraz strobilizację

• Polipy prowadzą tryb życia osiadły.

• Meduzy poruszają się ruchem odrzutowym, lecz zaliczane są do planktonu, gdyż nie są w stanie przeciwstawiać się prądowi wody

• Krążkopławy (przemiana pokoleń: metageneza: zygota - larwa planula - polip - larwa efira - meduza

• Duże zdolności regeneracyjne

Gromada: Stułbiopławy (Hydrozoa)

Gromada: Krążkopławy (Scyphozoa)

Gromada: Koralowce (Athozoa)

Znaczenie parzydełkowców:

• Filtratory

• Tworzą skały wapienne i rafy

• Zapewniają schronienie i pokarm dla organizmów morskiech

• W Azji niektóre gatunki meduz poławiane są w celach konsumpcyjnych

• Używane w jubilerstwie

• Niektóre gatunki niebezpieczne dla człowieka -
  świąd, bąble, stany zapalne skóry, zakłócenia
  oddychania i pracy serca, a niekiedy nawet śmierć

---