Typ: Stawonogi - Anthropoda
Najwięcej gatunków
Dwuboczna symetria ciała, członowane metamerycznie ułożone odnóża
Metameria heteronomiczna
Kutikula tworzy blaszki - skleryty,
Tagmatyzacja - tworzenie tagm, tagma: głowa, odwłok, tułów
Cefalyzacja - ugłowywienie
Głowa z narządami gębowymi
Tułów, odwłok
Zlewanie się głowy z tułowiem = głowotułów
Zatarciu ulega segmentacja u niektórych - roztocze
Chitynowy pancerz ogranicza systematyczny wzrost, linienie = wzrost, wzrost skokowy,
Brak nabłonka migawkowego
Brak wora skórno-powłokowego, mięsnie oddzielna pasma,
Olbrzymia wydajność mięśni, wiele płytek nerwowych
Jama ciała char mieszany mixocel, pierwotna i wtórna się zlały, układ krwionośny się otworzył, płyn - hemocel (hemolimfa - hemocel)
Układ pokarmowy jelito przednie, środkowe i tylne, wątrobotrzustka skorupiaki
Układ wydalniczy zamknięte metanefrydia, gruczoły biodrowe (pajęczaki) szczękowe i czułkowe - skorupiaki, wargowy - niektóre owady
Stawonogi narząd wydalniczy - lądowe - cewki Malphigiego
Układ krwionośny typu otwartego, brak naczyń włosowatych, z reguły tylko aorta, serce na grzbiecie, redukują się naczynia, serce zaopatrzone w ostia, im dłuższe serce tym prymitywniejszy stawonóg - więcej ostiów
Zależność między układ krwionośnym (wydajność) i oddechowym (budowa), rozwinięty - tchawki(tracheole dochodzą do komórek) owady
Pajęczaki - worki płucne (pozostałości skrzeli) - dobrze rozwinięty układ krwionośny
Skrzela - wodne, skrzelotchawki- larwy owadów wodnych
Tchawkodyszne - tchawki
Układ nerwowy - zwój mózgowy - centralny, zwój nadgardzielowy, podgardzielowy i zwoje łańcuszka się ze sobą zlewają, metameria, każdy segment ma zwoje, mózg - 3 części, czasami 4 części; proto, deuto trito cerebrum
Narządy wewnętrzne - uruchamiane prze układ wegetatywny
Narządy zmysłów - chemiczny, węchu, smaku, słuchu
Mechanoreceptory - trichobotria
Narząd słuchu i węchu (+ smaku), termoreceptor narząd Hallera - u kleszczy
Narząd wzroku omatidia
Narządy gębowe: gryzący, kłująco ssący, ssące,
Układ pokarmowy - prosty
Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, nieliczne pasożytnicze - obojnaki jak i formy osiadłe
Samce karłowate gdzieś tam u obojnaczych
Narządy kopulacyjne; zastępcze narządy kopulacyjne - gonopody
Dymorfizm płciowy
Rozwój prosty, rzadki
Rozwój złożony, skorupiaki prymitywny rozwój, larwa - pływik, segment pierwszej pary czułek, drugiej pary i żuwaczek
Stawonogi są wszędzie, duże znaczenie dla środowiska
Podtyp: Szczękoczułkopodobne - Cheliceromorpha
Szczękoczułki
Przydatki w postaci chelicer
Brak wykształconej głowy
Brak czułków i narządów gębowych
Szczękoczułkowce - Cheilicerta
Ciała zbudowane z dwóch tagm (sześciosegmentowa prosoma - w kolejności: chelicery, pedipalpy, 4 pary odnóży krocznych; druga tagma opistosoma, różna liczba segmentów 7 - 12 - brak odnóży krocznych, występują przekształcone odnóża - przydatki (kądziołki przędne, blaszki szkrzelowe, narządy zmysłów - grzebienie zmysłów na stronie brzusznej u skorpiona))
Gromada: Ostrogony - Xiphosurida
Wodne
Najprymitywniejsze Cheilicerta
Prosoma - 6 segmentów: chelicery nad otworem gębowym,
Otwór gębowy szpara między odnóżami, siadają żeby się najeść, żuwki na członach podstawowych odnóży (biodra) - wspomagają pobieranie pokarmu,
Opistosoma - 6 par przydatków, 5 par blaszek skrzelowych, płytka okrywająca
Skrzela
Larwa - podobna do trylobitów
Gromada: Pajęczaki - Arachnida
Lądowe szczękoczułkowce
6 segmentowa prosoma, chelicery, pedipalpy, 4 pary odnóży krocznych
Na opistosomie brak odnóży krocznych, przekształcone przydatki - kondziołki przędne, grzebienie zmysłowe, worki płucne
Otwór gębowy - między biodrami odnóży (kosarze) myliosoma - zagłębienie; na rostrum prosoma wydłuża się w ryjek, otwór na szczycie z przodu (skorpiony)
Narządy oddechowe - worki płucne (skorpiony) i tchawki (kosarze) - (pająki to i to), niekiedy tchawki ulegają redukcji i oddychają całą powierzchnią ciała
Rozdzielnopłciowe
Rozwój prosty z reguły, również złożony z stadium larwalnym, 3 pary odnóży, później nimfy (kleszcze mają larwy)
Znane 90 tys. gatunków
Największe - skorpiony do 18 cm, najmniejsze niektóre roztocze poniżej 100 mikrometrów
Układ nerwowy centralny mózg zwój nadgardzielowy + podgardzielowy (od niego łańcuszek brzuszny, który często się zlewa) = masa okołogardzielowa nerwowa roztocze brak łańcuszka
Narządy zmysłów - organy Hallera - węch, słuch, temperatura - na stopie pierwszej pary odnóży, mechanoreceptory trichobotria, narządy wzroku oczy - oczy środkowe i boczne, 3, 4 pary, główne większe
Układ pokarmowy - płynny pokarm, trawi zewnętrznie, kosarze i kleszcze także twardszy; jelito środkowe zajmuje całą opistosomę tworzą wątrobotrzustkę, otwór odbytowy na końcu ciała
Układ krwionośny najlepiej rozwinięty u tych worki płucne (skorpiony mają naczynia - krwionośny pomaga oddechowemu)
Narządy wydalnicze - gruczoły biodrowe, cewki Malphigiego (stawonogi lądowe) uchodzące na granicy jelita środkowego i tylnego
Układ rozrodczy - większość jajorodne, też żyworodne np. skorpiony, niektóre roztocze (te najmniejsze) narządy kopulacyjne u kosarzy i niektórych roztoczy, (co nie mają tchawek), u wielu pozostałych zastępcze narządy kopulacyjne gonopody: chelicery (roztocza), pedipalpy (pająki), stopy odnóży krocznych (pajęczaki). Zastawianie na podłożu spermatofor, tańce godowe, samica pobiera z podłoża, przekazanie przez zastępcze i właściwa kopulacja
Ekologia - ogromna większość formy drapieżne, roztocze wszystkie interakcje międzygatunkowe, gruczoł jadowy -pająki, skorpiony, zaleszczotków; przędą pająki, zaleszczotki, jedna grupa roztoczy - przędziorki;
Rząd: Skorpiony - Scorpionida
Małe chelicery, potężne pedipalpy, 4 pary odnóże krocznych, opistosomę - przedodwłok (7 szeroki) i zaodwłok (5 wąskie) (mezosoma i metasoma)
4 pary worków płucnych
Grzebienie zmysłowe pa brzusznej stronie
Gruczoły biodrowe i cewki Malphigiego
Jajorodne, jajożyworodne, samice opiekują się młodymi
Ponad 600 gatunków, do 18 cm, tropik i subtropik
Drapieżniki, polują w nocy
Rząd: Pająki - Araneae
Prosoma i opistosoma połączona pteiolusem
3 - 4 pary oczku
Chelicery klocowate, składane jak
Pedipalpy podobne od odnóży krocznych
Gruczoły biodrowe i cewki Malphigiego
Worki płucne i tchawki, nieliczne tylko tym lub tym
Dymorfizm płciowy w układzie rozrodczym
Jaja w kokonach z pajęczyny
Rozwój prosty
We wszystkich strefach
Prawie 40 tys.
Mogą być śmiercionośne
Babie lato
Rząd: Zaleszczotki - Pseudoscorpionida
Opistosoma połączona z prosomą na całej długości
Chelicery małe
Pedipalpy duże
Otwór gębowy na rostrum
Tchawki
Gruczoły biodrowe
Zaplemnienie spermatofoty, tańce godowe
Jaja składane w domkach, gniazdach, tam samica je karmi, gruczoły jadowe w pedipalpach
3 stadia młodociane nimfy
Gruczoły przędne w chelicerach
Formy foretyczne - przenoszone przez inne zwierzęta
Rząd: Solfugi - Solfugida
Prosoma - potężne chelicery
Opistosoma
Gruczoły biodrowe i cewki
System tchawkowy dobrze rozwinięty
Chelicery zastępcze gonopody
Opieka nad młodymi, 3 tygodnie
Tropiki, subtropiki
Nocny tryb życia
Polują na jaszczurki i gryzonie
Narządy zmysłu - młoteczki wyczuwają wilgoć
Rząd: Kosarze - Opiliones
Prosoma i opistosoma połączona na całej długości
Chelicery zakończone kleszczami
Pedipalpy podobne do odnóży lub scyzorykowato chwytne
Otwór gębowy w zagłębieniu myliosomy
Gruczoły koksalne - wydalanie
Wieloletnie
Drapieżne
Właściwe narządy kopulacyjne, pokładełko i penis
Tanatoza - dotknięty udaje trupa, potrafi odrywać nogi
Rząd: Roztocze - Acari
Rozdzielnopłciowe, dymorfizm
Spermatofora, gonopody, nieliczne właściwe narządy kopulacyjne
Jajorodne, najwięcej jaj kleszcze 20 tys.; mogą być roznoszone przez wiatr, żyworodność i partenogeneza
Larwa i 3 nimfy
42 - 43tys gatunki
Drapieżne, roślinożerne, pasożyty (wewnętrzne i zewnętrzne - wszystkiego) waroza, roztoczek pszczeli żyje w tchawkach, pasożyty jajników chrząszczy biegających; u kręgowców - kleszcze (borelioza, 100 gatunków wirusów, krętki, pierwotniaki) ich larwa atakuje małe zwierzęta, nimfa atakuje większe zwierzęta, musi pić krew żeby rozwinęły się jajniki, ze stadium na stadium przekazuje drobnoustroje, żyją długo do kilkunastu lat, kleszczowe zapalanie mózgu, anaplazmoza;
Świerzbowce - samica tworzy kanały pod skórą, nużeńce
Nadgromada: Pycnogonida
Gromada: kikutnice - Pantopoda
Morskie, drobne, powolne
Z silnie rozwiniętymi nogami i dominującymi nad pozostałą częścią ciała
7-9 segmentowa prosoma, silnie zredukowana opistosoma
Chelicery 1-4 członów
Ryjek powstały z zrośniętej wargi górnej i pedipalp, ma cylindryczny lub stożkowaty kształt, ruchomo zestawiony z resztą ciała i bardzo ruchliwy
Na ryjku trójkątny otwór gębowy z trzema wargami
Prosoma:
Jednolita zewnętrzna, lekko spłaszczona, z czterema parami przysadek: chelicery (3 członowe), pedipalpy, owigery(odnóża jajonośne), odnóża kroczne - jednakowe, 8 członowe, zakończona dużymi pazurami
Tylna, z 3-5 odróżnicowanych segmentów z odnóżami lokomotorycznymi
Układ nerwowy: zwój nadprzełykowy, 8 par zwojów brzusznych połączonych spoidełkami, dwie pary oczu, szczeciny dotykowe pedipalp
Układ pokarmowy: jama gębowa wypełnia ryjek, przełyk, jelito środkowe(uchyłki w odnóżach), jelito tylne, odbyt
Drapieżne
Układ krwionośny: otwarty, serce, aorta grzbietowa, zatoki, 2-3 pary ostiów bocznych
Oddychają całą powierzchnią ciała
Układ rozrodczy: rozdzielnopłciowe, dymorfizm płciowy, gonady parzyste, tworzą rozgałęzienia do odnóży, w których mają ujście, zapłodnienie zewnętrzne, jaja sklejane w pakieciki na owigerach
Dzielimy na 4 rzędy:
Rząd: Colossendeomorpha - 4-6 par odnóży krocznych, długich i cienkich, ryjek długości prosomy, spotykane na Antarktyce - Colessendeis megalonyx
Rząd: Nymphonomorpha - ośmio- i dziesięcionogie, długie, cienkie odnóża, krótki ryjek, nieczłonowana część prosomy ulega redukcji, mogą mieć dobrze rozwinięte przydatki lub jedne a pozostałe dwa silnie zredukowane, wstępują w wszechoceanie, do głębokości 4000 m - Platychelus sardonicus
Rząd: Ascorhynchomorpha - ośmionogie, trzy pierwsze przydatki prosomy dobrze rozwinięte, ryjek dobrze wykształcony, występują we wszechoceanie na głębokości 100-800 m - Achelia echinata
Rząd: Pycnogonomorpha - cztery lub pięć par odnóży, u samców brak chelicer i pedipalp, u samic brak owigerów, ryjek długości prosomy, prosoma masywna, odnóża schitynizowane, żywią się ukwiałami i polipami, ciało do 2 cm, Morze Północne do głębokości 1500m - Pycnogonum litorale
Podtyp: Branchiata - skrzelodyszne = skorupiaki - Crustacea
Ciało podzielone na trzy odcinki: głowa tułów i odwłok
Na głowie 2 pary czułków, 5 - 6 segmentów głowy
40 tys. gatunków
Prymitywne cechy:
Występowanie larwy typu pływik - tylko 3 segmenty (czułki I, II i żuwaczki)
Drabinkowy układ nerwowy, liścionogi
Słabe zrośnięcie tritocerebrum z mózgowiem
Duża liczba bocznych arterii serca
Dwugłęzista budowa odnóży, nie mają stawów
Cefalizacja - tworzenie głowy, głowa pierwotna - procefalon - acron, czułki 1 i 2, (segment żuwaczkowy - gnatocefalon z narządami gębowymi) - obejmuje górną część głowy, syncefalon - głowa właściwa, gdy części się zrosną, elementy głowy pierwotnej segment szczęk 1 i 2; głowa zrasta, zlewa się w tułowiem. Rak dziesięcionóg, ale 8 segmentów, 3 zrosły się z głową, gnatotorax - szczękotułów, cefalotorax - głowotułów
Tułów - skorupiaki niższe, różna liczba segmentów, wyższe - pancerzowce - stała liczba segmentów - 8, u malakostraka 6
Są takie, które nie mają odwłoka
Stenopodium jednogałęziste odnóże
Układ nerwowy: z reguły łańcuszek, ale u prymitywnych drabinka, u kraba koncentracja układu w tułowiu, zdecydowanie większy niż móżdżek
Narządy zmysłów - to, co u stawonogów - oczka proste, złożone, jak u tchawkodysznych, oczy na słupkach
Układ pokarmowy - żuwaczki, 2 pary szczęk, jelito przednie i tylne linieje - przy linieniu gubi początek i koniec, silnie rozgałęzione jelito, wątrobotrzustka tworzona przez jelito środkowe - wydziela enzymy, wchałaniający i magazynujący pokarm, odbyt na końcu organizmu
Układ wydalniczy - gruczoły czułkowe (10 nogi) i szczękowe (u niższych, równonogów - izopoda, prosionka) - na głowie,
Układ oddechowy - skrzela - przede wszystkim u wyższych, przekształcone wyrostki odnóży - epipodit - u niższych; karapax - przykrywka, wewnętrzna strona służy do oddychania, mogą wychodzić w wody i oddychać, pseudotchawki - u lądowych izopoda
Układ krwionośny - otwarty, u drobnych brak serca, hemolimfa porusza się poprzez ruch mięśni - oczlik, małżoraczki; serce zróżnicowane - od pęcherzyka, rurkowate (im prymitywniejsze tym dłuższe)
Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, nieliczne obojnacze - np. osiadłe, redukcja płci samca, hermafrodyty, pasożytnicze; u wioślarek - przemiana pokoleń - heterogonia - ob. Pokolenia płciowe, samiec samica, i samica partenogenetyczne; narząd kopulacyjny z reguły odnóża odwłokowe lub tułowiowe, jaja mogą być składane w środowisku lub w komorach lęgowych gdzie młode dojrzewają; rozwój prosty - epimeryczny u 10 nogów, u wioślarek i równonogów lub złożony; około 40 larw: nauprius - 3 części, cypris u wąsonogów, żywik - zea u wyższych, copepodit - oczlik
Gromada: skrzelonogi - Banchiopoda
1200 gatunków
Drobne, do 10 cm, przekopnica
Głowa nie zrasta się w tułowiem
Prymitywna budowa układu krwionośnego i nerwowego
Wolnożyjące
Rząd: liścionogi -
Ciało wyraźnie segmentowane, duża liczba segmentów Triops - przekopnica
Układ oddechowy - odgałęzienia odnóży liściatych
Partenogeneza
Rząd: wioślarki
Dafnie
Dwupłciowość, heterogonia
Dwuklapowy pancerzyk
Ciało z max 10 segmentów
Poruszają się za pomocą czułek 2 pary
Cyklomorfoza - różnie wygląda latem i wiosną
Gromada: wąsonogi - Cirripedia
Pasożyty
Sacculina groźny pasożyt
Hyperpasożytnictwo
Gromada: pancerzowce - Malacostraca
Wyższe skorupiaki
Ok. 20 tys. gatunków
Stała liczba segmentów, 6 głowa, 8 tułów, 6 odwłok
6 par odnóży
Odnóża dwugałęziste tułowiowe
Rząd: równonogi - Isopoda
Ośliczka - Asellus, stonóg - Oniscus, stulnik - Sphaeroma, podwój - Saduria
Ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie
Jeden segment tułowia zrasta się z głową
Formy wodne; lądowe - rozwój prosty
Oddychają pseudotchawkami
Rząd: obunogi - Amphipoda
Przednie do tyłu, przednie do przodu
Rozwój prosty
Kiełż - Gammarus, bełkaczek - Corophium, kożlatka - Caprella, beczułnik - Phronima
Rząd: Dziesięcionogi - Decapoda
10 tys. gatunków
Największe skorupiaki i stawonogi
Homary, langusty
Pancerz przesycony solami wapnia, poza pelagicznymi
Skrzela na części tułowiowej, przykryte płytką
Odnóża okroczne albo pływne
Redukcja odwłoka, 6 segmentów, redukuje się wielkość
Rozwój prosty, pływiki, żywiki, dekapodit
Złodziej kokosowy - największy, 1.5 metra rozpiętość ramion
Podtyp: tchawkodyszne - Tracheata:
Pierwotnie lądowe stawonogi
Oddychają tchawkami
Ciało z reguły: głowa, tułów i odwłok
Właściwe narządy gębowe: żuwaczki i szczęki, warga dolna - zrasta się
Jedna para czułków - antenata czasem tak nazywane
100 - 200 tys. gatunków
Segmentacja heteronomiczna, różna, tagmy, u wijów homonomiczna, ale głowa dobrze wyodrębniona
Oczy proste i złożone - omatidia
Odnóża - stała liczba wadów; u wijów od 6 do kilku set; na odwłoku brak odnóży krocznych
Odnóża jednogałęziste
Układ nerwowy - zwój mózgowy, zwój podgardzielowy, łańcuszek; proto-, deuto- i tritocerebrum; ciałka grzybowe w protocerebrum - ośrodki kojarzeniowe
Układ pokarmowy - brak gruczołu wątrobowo trzustkowego; odżywiają się wszystkim: mięso, rośliny, dytrus, grzyby, pasożyty; różnorodne narządy gębowe
Układ krwionośny - u owadów otwarty, hemolimfa nie transportuje tlenu, serce z aortą po stronie grzbietowej
Układ oddechowy - przetchlinki, tchawki, mogą być silnie rozgałęzione, tak, iż tworzą płuca tchawkowe
Układ wydalniczy -cewki Malphigiego, uchodzą na granicy jelita środkowego i tylnego; u niektórych wijów gruczoły szczękowe 1 lub 2 pary; owady bezskrzydłe - gruczoły wargowe
Układ rozrodczy - rozdzielnopłciowe, samce skomplikowany narząd kopulacyjny, spermatofory, feromony odgrywają dużą rolę przy doborze partnera, dymorfizm płciowy, może występować partenogeneza, pedogeneza; heterogonia - dwupłciowe; epimorfoza w rozwoju, rozwój prosty i złożony: przeobrażenie zupełne i niezupełne; poliembrionia rozród bezpłciowy
Nadgromada: wije
Nadgromada: sześcionogi - Hexapoda
Gromada: owady - wije