Antologia polskiej poezji rewolucyjnej 1918 - 1939
poezja rewolucyjna pojawiła się w Polsce w II połowie XIX wieku,
wypływa z cierpienia, poczucia krzywdy, upokorzenia, goryczy, gniewu, buntu, chęci walki o życie godne człowieka,
w dobie rewolucji 1905-1907 - robotnik pojawia się w wierszach, robotnicy piszą też pieśni proletariackie, I zbiorek - wydany w Genewie w 1882 - Czegóż chcą,
rewolucja 1905 - główna cezura. Inteligencja rozumie, że nie można już pomijać tej problematyki,
czasopisma kierowane przez partie robotnicze, po 1905: „Wiedza”, „Światło”, „Społeczeństwo”, „Trybuna”, „Nowa Trybuna”,
wewnętrzne sprzeczności w poezji rewolucyjnej: 1) ideologia niepodległościowa a internacjonalistyczna, 2) funkcja agitacyjna (doraźne cele - strajki, manifestacje), chęć pokazania wszystkich stron życia człowieka,
w Rosji - proletkult - kierunek artystyczny, który ma ideologię i formy organizacyjne. Teoretycy: Aleksander Bogdanow, Anatol Łunaczarski. Dotychczasową kulturę klas wyzyskujących trzeba odrzucić i stworzyć własną,
w Polsce przedstawiciele proletkultu to Jan Hempel, Antonina Sokolicz, Stefan Rudniański, Witold Wandurski. Pismo „Kultura Robotnicza” - l. 1922 - 23, potem „Nowa Kultura” 1923 - 1924,
poglądy proletkultu - Antonina Sokolicz w broszurze z 1921 O kulturze artystycznej proletariatu. Poezję łączy z rewolucją społeczną, przywiązanie ludu do poezji. Poezja proletariacka s. XIII ma wyrażać uczucie dumy z roli dziejowej, jaka przypadła w udziale klasie robotniczej, winna być przeniknięta wiarą w nieuchronne zwycięstwo i pewnością, że przyniesie ono panowanie dobra i sprawiedliwość na ziemi; ma pokazać kult pracy fizycznej, poczucie siły płynącej z pracy, ważniejsze są przeżycia zbiorowe, estetyczność hal, maszyn i fabryk,
według Witolda Wandurskiego (1921 przybył do Polski z Rosji, formułuje wyznaczniki poezji): nowoczesna technika wersyfikacyjna +żeby robotnik mógł zrozumieć. Rytm wiersza = rytm życia, motywy przyrody mogą kojarzyć się z pracą i rewolucją. Proletariackie pochodzenie autora. Optymizm, entuzjazm w stosunku do życia (s. XIV) bezpośredniość wyrażania emocji, niechęć do kontemplacji, dynamika. Trochę futuryzmu,
z futurystami chcieli współpracować, ale futuryści byli zbyt zanarchizowani. Elementy wspólne: negatywny stosunek do zastanej tradycji, fascynacja techniką, cywilizacją, problemy miasta. B. Jasieński - But w butonierce, Pieść o głodzie, Słowo o Jakubie Szeli. Stanisław Młodożeniec - poeta chłopski - czasem dokumentuje życie polityczne wsi, biedę, głód; pieśni dla ruchu chłopskiego,
literatura rewolucyjna w prozie prowadzi do reportażu, szkicu, pamiętnika. Poezje - reportaż liryczny lub wiersze agitacyjne. Stanisław Ryszard Stande + Broniewski +Wandurski = tomik Trzy salwy,
dyskusje:
Stefan Napierski, Antoni Słonimski i Józef Wittlin - przeciwni tej literaturze. Leon Kruczkowski - nic na siłę. Powinna powstać literatura nowa, wiązał ją z rewolucyjnym ruchem robotniczym. Peiper - literatura nie musi rozpylać haseł, służy samą formą. Paweł Hulka-Laskowski - ta poezja wywodzi się ze wstrętu do świata, obłudy, ale poeci nie znają potrzeb robotników. Poezja nie ma mówić o rewolucji a o jej następstwach. Broniewski ceni Standego, poezja proletariacka to dla niego skutek rozbudzenia proletariatu, a nie przyczyna. Uważa, że każda poezja jest klasowa (wyrażenie tendencji i potrzeb intelektualnych). Łódzki „Meteor” - poezja społeczna, z rezerwą do komunistycznej lewicy. „Głos Literacki” - ważna jest treść literatury, nie estetyzm; tu Leopold Staff opowiada się za problematyką społeczną w poezji. Peiper pyta, czemu akurat cierpienie proletariackie ma być najważniejsze. Ale jego twórczość zdradza uwrażliwienie na problemy społeczne. W Kwadrydze - Mieczysław Birbowski - sztuka ma spełnić marzenie o społeczeństwie z ustrojem bez krzywdy socjalnej. Rzeczywistość społeczna powinna znaleźć odbicie w dziele literackim. S. R. Dobrowolski uważa, że cała tradycja literacka polega na nasyceniu literatury treściami społecznymi. W 1937 roku zaczyna wychodzić „Nowa Kwadryga” - mówili o sztuce dla ludu, która by odzwierciedlała rzeczywistość. Za nowego patrona wzięli Jakuba Jasińskiego. S. XLIX [w „Nowej Kwadrydze”] nie znajdzie się śmiałych metafor i obrazów, które dawniej na wszechświatową miarę rozciągały rewolucyjne nastroje. Brakuje podniecającej wizji przyszłości. Jest w tej poezji powaga, spokojna i głęboka pewność siebie, a także pewność tego, co nieuchronnie nadciąga: rewolucyjnej przemiany,
Edward Szymański - poczucie aktualności, drwina, sarkazm. Popularny wśród robotników, autentyczny,
Jan Brzękowski - 1930 manifest awangardy. „Poezja integralna” - uważa, że się nie połączyły cele społeczne ze sztuką, proponuje stworzenie poezji stosowanej, o celach utylitarnych (tu też slogany reklamowe). Wolałby cele utylitarne zostawić publicystyce i prozie powieściowej,
Lech Piwowar - prymat treści nad innymi elementami wiersza, odrzuca podział na poezję czystą i stosowaną,
Marian Czuchnowski - zarzuca poetom awangardy nastawienie na poetyckie cele poezji,
Stanisław Czernik - zarzuca awangardzie redukcję zagadnień poetyckich do spraw formy, ważna prawda w sztuce,
Ignacy Fik - próbuje dokonać bilansu awangardy. Awangarda to i nowe środki ekspresji, i nowe treści (tu: albo irracjonalne pokłady psychiki ludzkiej, albo współudział w walce klasowej),
w l.30. - rozwój tematyki chłopskiej w literaturze i publicystyce,
poezji chłopskiej chciał Marian Czuchnowski. Pochwała imażynizmu w poezji,
1.10.1933 - powstał Związek Literatów Ludowych, 24.06.1934 - Kraków - I Zjazd Chłopów-Literatów - tu Antoni Olcha chce sztuki z ludu i o wsi, Czuchnowski też nowej formy.
pisma „Wieś - Jej Pieśń”, „Nowa Wieś”, „Orka”,
w „Nowej Wsi” - Emil Dziedzic, Marian Czuchnowski, Ignacy Fik, Lech Piwowar, Wojciech Skuza, Jan Wyka, Leon Kruczkowski. Poeta - świadomy robotnik wierszy. Tradycja (Konopnicka, Asnyk) atakowana, odrzucana literatura Młodej Polski i powojenna, poza Orkanem. Czuchnowski wprowadza rozróżnienie na „wiejski” i „chłopski”, chce, by literatura chłopska mówiła prawdę, odrzuca dotychczasową formę wiersza. Olcha chciał nowych treści,
Wojciech Skuza przeciwstawia się Czuchnowskiemu, nie chce nowej formy awangardowej,
Władysław Broniewski
przekonanie o ważności słowa,
nie ma zwątpienia w sens twórczości poetyckiej,
aluzje do Mickiewicza i Słowackiego, romantyczna genealogia. S. LXXVII tradycja biegnąca od Mickiewicza i Słowackiego poprzez proletariatczyków i ich rewolucyjne pieśni, którą podjął i z której wyrósł Władysław Broniewski, jest tradycją ideowej wielkości, uwrażliwienia na niesprawiedliwość społeczną, patriotycznej walki o prawa narodu,
jego młodość - żołnierska. Pierwsze utwory poetyckie - pod wpływem wojny. 1923 Ostatnia wojna - apel poległych żołnierzy, protest przeciwko światu bogacącemu się na wojnie,
po 1918 roku rozczarowanie. Dostrzegł klasowy charakter państwa polskiego. Zaczyna pisać w służbie klasie robotniczej,
w XX-leciu poeta życia, walki proletariatu, wyrażał jego emocje i krzywdę,
utwory w tomikach Dymy nad miastem, Komuna Paryska, Troska i pieśń, Krzyk ostateczny - wydaje wojnę kapitalistycznemu porządkowi społecznemu, ale chciał też opisywać urodę świata,
s. LXXXI poezja Broniewskiego nadaje właściwy patos twórczemu wysiłkowi polskiego robotnika, dzięki któremu wznosi się w wolnej Polsce domy, rozwija przemysł, buduje mosty, drąży kopalnie; wyraża dumę z robotniczej pracy, upomina się o jej pełną godność. Broniewski wprowadził do poezji polskiej tematykę fizycznej pracy ludzkiej na skalę i w sposób przed nim nie spotykany - występowanie przeciw ładowi społecznemu, wyraziciel mas robotniczych,
gniew - bierze się z obserwacji nędznych ulic warszawskich, s. LXXXIII Poezja Broniewskiego, silna, energiczna, o mocnym, wyraźnym rytmie, o podkreślającym energię rymie nie tylko umiała oburzać się, protestować, wywoływać i wyrażać gniew, ale również podtrzymać na duchu, dodać sił wizją zwycięstwa, budzić optymizm w najbardziej nawet przygnębiających sytuacjach. Ukazywała wielkość moralną człowieka, wyzwalała w nim siłę przetrwania, pogłębiała wiarę w sens i skuteczność działania,
cechuje go internacjonalizm proletariacki (Nike),
krytykowany za uleganie wpływom „Ziemiańskiej”, za nastrojowość młodopolską, sentymentalizm,
broni prawa poety do wszechstronności, broni przed komunistami,
patriotyzm - z tradycji romantycznej, ważna dla niego sprawa Polski,
gniew - miara miłości
S. R. Dobrowolski. Tu ważne 3 cechy: 1)świadomość swego miejsca w czasie historycznym, 2) konsekwencja autorska wypływająca z p.1), 3) rozwaga w traktowaniu faktów spoza programu „Nowej Kwadrygi”.