Skamander - grupa poetycka założona w roku 1918 przez Juliana Tuwima, Antoniego Słonimskiego, Jarosława Iwaszkiewicza, Kazimierza Wierzyńskiego oraz Jana Lechonia. Wzorem dla skamandrytów była przede wszystkim twórczość Leopolda Staffa.
Swoją nazwę wzięła od mitologicznej rzeki opływającej Troję. Jednocześnie jednak zawarta jest w niej aluzja do słynnego zdania z Akropolis Stanisława Wyspiańskiego: "Skamander połyska, wiślaną świetląc się falą". Pomimo bardzo silnego utrwalenia się w ogólnej świadomości funkcjonowania poetów Skamandra jako grupy Michał Głowiński sformułował sąd, że Skamandryci to grupa sytuacyjna, czyli taka, której głównym spoiwem jest rzeczywistość pozaliteracka (wspólna działalność kabaretowa, odczyty i działalność "Pod Picadorem", stolik na półpiętrze w kawiarni Ziemiańskiej, obracanie się w tych samych kręgach towarzyskich).Historię grupy Skamander można podzielić na trzy okresy, z których pierwszy rozpada się jeszcze na dwa podokresy. Integracja grupy (lata 1916-1919 z cezurą w roku 1918):
1916-1918 - formowanie się grupy na Uniwersytecie Warszawskim wokół czasopisma Pro arte et studio. Nie ma jeszcze wspólnych wystąpień, ani samoświadomości grupy, ale przy pracy w redakcji rysuje się podobieństwo poetów i ich odrębność od innych grup (głównie na gruncie opozycji antymodernistycznej). Cezura roku 1918 - w marcu 1918 w Pro arte et studio zostaje opublikowany wiersz Wiosna Juliana Tuwima. Wiersz ten wywołuje wielkie kontrowersje obyczajowe, które doprowadzają do zmian w redakcji pisma. W ich wyniku redakcję obejmują osoby związane ze Skamandrem. Wtedy też stało się Pro arte "bojowym organem", gdzie poeci występowali przeciwko modernistycznym epigonom. 29 listopada 1918 roku otwarta zostaje kawiarnia poetów "Pod Picadorem". To głównie podczas tutejszych występów ukształtowała się "wielka piątka". Tu też wykrystalizowały się wspólne dążenia grupy, wspólne sojusze i fobie. Poprzez specyficzny kontakt z publicznością jaki zaistniał po raz pierwszy w historii, właśnie "Pod Picadorem" (stałe odczyty, czy występy kabaretowe za które należało uiścić opłatę), grupa wzięła udział w procesie profesjonalizacji i instytucjonalizacji zawodu literata.
1918 - 1919 - działalność grupy już pod nazwą Skamander. Pojawiają się wtedy pierwsze tomiki poszczególnych poetów: Julian Tuwim - Czyhanie na Boga (1918 r.), Jan Lechoń - Karmazynowy poemat (1920 r.), Antoni Słonimski - Sonety (1918 r.), Kazimierz Wierzyński - Wiosna i wino (1919 r.), Jarosław Iwaszkiewicz - Oktostychy (1918 r.) działalność właściwa (1919-1926/1928): Grupa w najpełniejszy sposób przybiera swoją formę. Skupiona wokół miesięcznika Skamander osiąga programową jednomyślność. W tym też okresie pojawiają się poeci-satelici Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Józef Wittlin, Stanisław Baliński, Kazimiera Iłłakowiczówna, czy powieściopisarze i krytycy (m.in. Wilam Horzyca).
dezintegracja grupy (1929 - 1939): Zanikają tak charakterystyczne dla Skamandra tendencje optymistyczno-witalistyczne oraz zaczyna słabnąć więź grupowa. Dochodzi do tego głównie na tle stosunku poszczególnych poetów do obozu sanacyjnego - zamachu majowego i autorytarnych rządów Piłsudskiego, wyborów brzeskich, rozpadu obozu sanacji po śmierci Marszałka. Pomimo to w świadomości społecznej znacznie dłużej utrzymuje się przeświadczenie o ścisłym powiązaniu grupy.
Główne cechy
- bezprogramowość, związana z postulatem wolności
- koncepcja poety "słowiarza", rzemieślnika słowa, nie wynoszącego się ponad tłum poety-uczestnika
- zachwyt nad życiem (również jego stroną biologiczną) i codziennością, zwrot ku sprawom "szarego" człowieka
- elementy języka potocznego, stosowanie kolokwializmów, neologizmów i wulgaryzmów
- żądanie doskonałości artystycznej
- nawiązanie do tradycji i dorobku kulturowego
Podstawowe założenia
- Wiązanie poezji z teraźniejszością;
- Propagowanie wzorca poety-uczestnika, biorącego udział w życiu państwa (kontrast do roli artysty w Młodej Polsce);
- Wprowadzenie jako bohatera szarego człowieka oraz tematyki związanej z jego życiem;
- Używanie języka potocznego, gwarowego, pełnego humoru;
- Łączenie różnych form wypowiedzi (liryka, satyra, ironia);
- Dbałość o indywidualny rozwój talentów;
- Pochwała życia i jego przejawów;
- Pewne ich założenia były nierealistyczne, niemożliwe do spełnienia;
- Po roku 1922 dążyli oni do związania poezji z życiem politycznym;
- Tematami utworów było zarówno życie proletariatu jak i inteligencji;
- Fascynacja tłumem i jego potęgą oraz nowoczesnością;
- Głosili zwrot do postawy aktywnej;
- Domagali się klasycznych reguł wiersza;
- Nawiązania do filozofii poprzedniej epoki szczególnie do założeń H. Bergsona oraz F. Nietzschego; Skamandryci "wyszli" do ludzi, spotykali się i recytowali wiersze w miejscach ogólnodostępnych np. w kawiarniach;
- Bezprogramowość.
Awangarda I zwana również "Krakowską" - grupa literacka działająca w latach 1922-1927 przy krakowskim czasopiśmie "Zwrotnica". Grupie przewodził Tadeusz Peiper, główny teoretyk i twórca programu. O założeniach nowej poezji mówił ogłoszony w 1922 r. przez Peipera manifest "Miasto. Masa. Maszyna". Awangarda Krakowska była jedynym nowatorskim polskim ruchem artystycznym, który opracował swój program poetycki w szczegółach. Hasło Awangardzistów Krakowskich brzmiało: "Minimum słów, maksimum treści".
Przedstawiciele : Jan Brzękowski, Jalu Kurek, Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Adam Ważyk
Główne założenia
- tzw. kult 3 x M ("Miasto, Masa, Maszyna") - kult współczesnej cywilizacji
- artysta jako architekt-budowniczy zdań
- ekwiwalentyzacja uczuć - prezentowanie obrazu będącego ekwiwalentem uczuć
- metafora jako środek wyrażania i tworzenia nowej, poetyckiej rzeczywistości
- zbliżenie rytmu poezji do rytmu prozy
- używanie skrótów myślowych i skondensowanej (spiętrzonej) metafory
- ekonomiczność języka poetyckiego
- zajmowanie się teraźniejszością
- kult nowości
- emocjonalna powściągliwość (antysentymentalizm)
- intelektualna dyscyplina
- precyzyjna budowa wiersza, zwięzłość
Do zredagowania
W 1922 pojawiło się nowe ugrupowanie, które wniosło własne przemyślenia i poglądy. 1921 r powrócił do Polski Tadeusz Peiper. Długo przebywał na Zachodzie: we Francji, w Niemczech, a przede wszystkim w Hiszpanii, gdzie przeżył wojnę. Tam podobno zaczął pracować nad własnym programem artystycznym, ale w podróży skradziono mu walizkę z gotowymi rękopisami utworów i artykułów. Często powątpiewano w tą legendę, jednakże Peiper zjawił sie w Krakowie, miał już mocno ukształtowane poglądy, i choć w tym czasie działali już futuryści przystąpili do tworzenia nowego ugrupowania. Założył własne pismo i częściowo ja finansował. "Zwrotnica" której tytuł jest zarówno wyrazem kultu nowoczesności, jak i ambicji dokonania zasadniczego zwrotu w polskiej literaturze, ukazywała się w latach 1922-1923 i 1926 1927 ( w każdej sesji po 6 numerów). Część założeń Peipera pokrywa się z hasłem futurystów. Uważa on, że nastąpiła zasadnicza zmiana cywilizacyjna, sztuka powinna dostosować sie do wymagań, jakie nakłada na nią nowoczesność, powinna zarwać ze schematem przeszłości. Przestały one wyrażać współczesność, a między sposobami myślenia w sztuce, jej formami a typem cywilizacji zachodzi ścisły związek. Stąd hasło 3M: Miasto, Masa, Maszyna. Miasto - bo nowa cywilizacja oddala sie od natury, jest miejska, Masa - bo powstają nowe zjawiska masowe a sztuka, choćby docierała tylko do nielicznych, ma projektować demokratyczne zmiany wciągające masy, Maszyna - gdyż jest ona najwspanialszym wyrazem triumfu nowoczesności.Cechy utworu awangardowego Utwór poetycki jest Świadoma konstrukcja, obowiązująca w nim oszczędność i ekonomia Środków - stąd hasło "najmniej słów". Współczesna cywilizacja styka ze sobą odległe niegdyś zjawiska, a wiec i w poezji to, co dawniej obce sobie, odległe niegdyś zjawiska, a wiec i w poezji obce sobie, powinno sie spotkać, a "słowo ma dziwić słowu". Rytm miasta jest zmienny, nieregularny, a dawne miary wierszowe, oparte na śpiewności i regularności, straciły swoje uzasadnienie. Nowy wiersz powinien być oparty na swobodnym rytmie zdania, a podstawę jego budowy stanowi zdanie, nie krępowane schematami narzucającymi z góry długość wersu. Rytmy - również nieregularne - powinny wynikać z wewnętrznych odpowiedniości miedzy wersami. Temat niewątpliwie miejski.
Druga Awangarda - określenie uogólniające dla kierunków i grup poetyckich tworzących w latach 30. XX wieku.
Największe znaczenie miała Awangarda Lubelska, a jej najwybitniejszym przedstawicielem był Józef Czechowicz. Charakteryzowała się wizjonerskim katastrofizmem z istotnym wpływem ekspresjonizmu. Istotnie znaczenie miała także Awangarda Krakowska. Łączyła poetów skupionych wokół pisma Zwrotnica. Duże znaczenie poeci Drugiej Awangardy przypisywali zjawiskom takim jak: piękno pejzażu, temat wiejski uznany na zasadzie marzeń lub skojarzeń, snu.
Druga Awangarda nie podzielała optymizmu cywilizacyjnego i racjonalizmu futurystów oraz Awangardy Krakowskiej, kwestionując tezy T. Peipera o konieczności zachowania rygoru konstrukcyjnego. Postulowała lirykę kreacyjno-wizjonerską. Przedłużeniem owego nurtu była twórczość tzw. pokolenia Kolumbów w okresie okupacji niemieckiej (1939-1945), m.in.: K.K. Baczyńskiego, T. Gajcego, A. Trzebińskiego,
T. Borowskiego. Krytykowali oni poetykę Skamandra.
Kwadryga - warszawska grupa literacka działająca w dwudziestoleciu międzywojennym (1927-1931), zaliczana jest do II awangardy skupiona wokół warszawskiego czasopisma "Kwadryga". Grupa stworzona przez absolwentów Liceum im. Mikołaja Reja w Warszawie. W oparciu o groteskę stworzyli własną odmianę katastrofizmu, lecz nie obce im były także wizje metafizyczne. Grupa Kwadryga występowała przeciwko programom literackim Skamandra i Awangardy.
W latach 1930-1931 organizowali spotkania z publicznością na wzór spotkań grupy Skamander. W 1931 roku czasopismo "Kwadryga" zawiesiło swoją działalność, nie tylko ze względów finansowych ale przede wszystkim przez rozłam polityczno-ideowy który powstał wewnątrz grupy.
Główni przedstawiciele to:
Mieczysław Bibrowski (1908-2000; pomysłodawca oraz założyciel grupy i pisma) Stanisław Ciesielczuk (1906-1945) Stanisław Ryszard Dobrowolski (1907-1985) Konstanty Ildefons Gałczyński (1905-1953; do grupy należał tylko przez pewien czas, jego poezja różna była od sztandarowej poezji kwadrygantów) Stefan Flukowski (1902-1972) Aleksander Maliszewski (1901-1978) Marian Piechal (1905-1989) Nina Rydzewska (1902-1957) Władysław Sebyła (1900-1940) Włodzimierz Słobodnik (1900-1991) Lucjan Szenwald (1909-1944) Zbigniew Uniłowski (1909-1937) Wiesław Wernic (1906-1986)
Żagaryści - (od słowa żagary oznaczającego chrust, coś łatwopalnego). wileńska grupa literacka powstała w latach 1931-34, przy wydziale filologii polskiej Uniwersytetu im. Stefana Batorego. Programowo grupa nawiązywała do katastrofizmu, ich twórczość wyrażała poczucie zagrożenia. Publikowali czasopismo "Żagary", poczatkowo był to dodatek do ,,Słowa", następnie do ,,Kuriera Wileńskiego". Po 1933 uzyskało samodzielny i niezależny status miesięcznika. Jednak wydawano go jedynie do marca 1934 roku.
Do Żagarystów należeli:
Teodor Bujnicki, Antoni Gołubiew, Stefan Jędrychowski, Józef Maślińsk, Czesław Miłosz, Jerzy Putrament, Aleksander Rymkiewicz, Jerzy Zagórski,
Program Żagarystów:
- powrót do języka symboli, metaforyki
- styl patetyczny, wzniosły i klasyczny utworów,
- paraleksy - równoległe występowanie zdań nie podporządkowanych sobie.
1