Marta Potocka
SZKOŁY ŚRODOWISKOWE
Instytucją pełniącą pierwszoplanową rolę w procesie wychowania integralnego, gwarantującą jego efektywność, jest dobrze funkcjonująca szkoła środowiskowa [otwarta].
Szkoła środowiskowa to placówka dydaktyczno-wychowawcza, która: przyjęła na siebie rolę inspiratora i koordynatora wszelkich poczynań i oddziaływań środowiska wychowawczego, współdziała z organizacjami młodzieżowymi i społecznymi, współpracuje z zakładami pracy, placówkami kulturalnymi, stosując odpowiednie formy działania organizuje dzieciom i młodzieży czas wolny, umożliwia rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, integruje cały system oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych na terenie środowiska lokalnego.
Aby móc szkołę nazywać środowiskową lub otwartą powinna ona spełniać następujące warunki (J. Wołczyk):
oparcie procesu dydaktyczno-wychowawczego na doświadczeniach społecznych dzieci i młodzieży
realizowanie poszerzonej funkcji opiekuńczo-wychowawczej
roztoczenie opieki nad nauką dzieci, wyrównywanie braków spowodowanych opóźnieniami w rozwoju psychofizycznym, kompensowanie braków strukturowych i funkcjonalnych środowiska rodzinnego, organizowanie czasu wolnego dzieci i młodzieży
optymalne powiązanie szkoły ze środowiskiem lokalnym
przyjęcie wiodącej roli w organizowaniu środowiska wychowawczego w rejonie zamieszkania.
Celem szkoły środowiskowej jest tworzenie jednolitego frontu oddziaływania wychowawczego w miejscu zamieszkania, czyli integrowanie działalności wychowawczej wszystkich instytucji i organizacji społecznych w środowisku lokalnym (J. Mikulski).
Organizowanie środowiska pozaszkolnego przez szkołę środowiskową, polega na (S. Kowalski):
stworzeniu odpowiednich warunków do pożytecznego spędzania wolnego czasu na terenie szkoły dla uczniów, młodzieży poza szkolnej, dorosłych; udostępnianie boisk, sal gimnastycznych, gabinetów, bibliotek, czytelni
zapewnieniu dzieciom należytej opieki w zakresie dożywiania, odrabiania prac domowych, douczania, odpoczynku
doprowadzeniu przez właściwą inspirację grup rówieśniczych do współgospodarowania osiedlem
utworzeniu na terenie osiedla terenów gier i zabaw
współuczestniczeniu w budowie elementarnych urządzeń rekreacyjno-kreatywnych, zaspokajających potrzebę ruchu i codziennej rekreacji
zachęcaniu wszystkich, którzy pragną podjąć pracę wychowawczą w miejscu zamieszkania i udzielaniu im pomocy w prowadzeniu zajęć kulturalno-oświatowych czy innych związanych z podjętą służbą społeczną
urządzaniu różnorodnych imprez w miejscu zamieszkania
stworzeniu warunków umożliwiających sprawowanie kontroli wychowawczej w osiedlu.
Klasyfikacja szkół ze względu na współpracę ze środowiskiem:
podejmujące zadania w zakresie wymaganego minimum
podejmujące akcje spontanicznie, pod wpływem bodźców środowiskowych
organizujące działalnośc planową na miarę potrzeb środowiska:
jednostronną - zmierzającą do wykorzystania dóbr środowiska przez szkołę
wzajemną - polegająca na obustronnych świadczeniach
Stopnie planowej działalności szkół:
ingerująca w środowisko za względu na proces wychowania w szkole, ograniczoną do spontanicznych kontaktów
sięgająca poza tę ingerencję - w rozmaite dziedziny doskonalenia środowiska, a w szczególności społeczności lokalnej.
Biorąc pod uwagę etapy działania poszczególnych szkół i stopień ich zaawansowania w utrzymaniu kontaktów ze środowiskiem oraz dążeniu do osiągania zamierzonych celów wyróżniamy typy szkół środowiskowych, świadczące o stopniu zaangażowania w pracy środowiskowej:
szkoła środowiskowa realizująca program minimum. Jest to szkoła, która bierze udział w pracy wychowawczej organizowanej przez instytucje społeczne. Przewodnikiem w tej pracy nie jest szkoła, ale instytucja bardziej dynamiczna i silniejsza pod względem wychowawczym. Obszar działania wychowawczego znajduje się pod wpływem innego modelu organizowania środowiska, którym jest placówka poza szkolna, np. dom kultury. Szkoła stanowi jedno z ogniw organizacyjnych w systemie wychowawczym powstałym w miejscu zamieszkania. Chętnie nawiązuje kontakty ze środowiskiem. Udostępnia swój teren dla jego potrzeb, głównie jednak spełnia swą podstawową funkcję, tj. zajmuje się nauczaniem i wychowaniem dzieci i młodzieży w czasie zajęć szkolnych.
Szkoła środowiskowa realizująca program umiarkowany. Dostrzega ona potrzebę wiązania prac poza lekcyjnych, działania kół zainteresowań oraz organizacji młodzieżowych z pracą instytucji wychowania pozaszkolnego. Szkoła taka sprawuje albo tylko funkcję opiekuńczą, albo rozwija szerzej nurt pracy kulturalno-oświatowej
Szkoła środowiskowa realizująca program maksimum. Jest to placówka podejmująca różnorodną działalność wychowawczą i ingerującą daleko w sprawy środowiska. Inspiruje cały system opiekuńczo-wychowawczy na obszarze swego oddziaływania oraz, w miarę potrzeby integruje poczynania wychowawcze partnerów. Zasięgiem swoim obejmuje wszystkie dzieci, młodzież i dorosłych osiedla, jest głównym organizatorem środowiska wychowawczego w miejscu zamieszkania. Pozwala to na roztoczenie szerszej kontroli nad szkołą przez czynniki społeczne. Program maksymalistycznej szkoły środowiskowej, oprócz zagadnień dotyczących opieki nad dzieckiem, obejmuje działania profilaktyczne, zwłaszcza w stosunku do młodzieży pozaszkolnej oraz organizowanie zajęć w czasie wolnym dzieci i młodzieży.
Współczesna szkoła pełni wielostronne funkcje. Nie można ujednolicać programów szkół środowiskowych, ponieważ w pracy wychowawczej prowadzonej w środowiskach lokalnych występują znaczne różnice. Zwłaszcza program maksymalistyczny może być podjęty tylko dobrowolnie. Szkoły środowiskowe powinny spełniać rolę centrów aktywności lokalnej, otwartych na problemy najbliższego otoczenia i współpracujących z organizacjami lokalnymi.
F. Kowalewski prezentuje nowe spojrzenie na opiekę szkoły środowiskowej; uważa on, że obecnej szkole środowiskowej nie powinno przypisywać się funkcji opiekuńczej w tradycyjnym rozumieniu, lecz jej podstawowe funkcjonowanie powinno być opiekuńczo zwaloryzowane. Celem szkoły jest stworzenie dzieciom możliwie najlepszych warunków, w których ich rozwój będzie przebiegał w zgodzie z naturalnymi prawami wzrostu oraz porządkiem i w których naturalna wrażliwość dziecka znajdzie przyjazny klimat, by się rozwinąć w jednostkę godną, cenną, wartościową.
SZKOŁA JAKOŚCIOWEJ TRANSGRESJI
Szkoły zmieniają się i funkcjonują w zależności od potrzeb i interesów społecznych, od rozwoju gospodarki, organizacji pracy, stylu zarządzania, nauczania czy też systemu komunikacji.
We współczesnym życiu wiedza stała się głównym nośnikiem sukcesu gospodarczego i poprawy jakości życia. Państwa, które poszerzają zasoby wiedzy i skutecznie nimi zarządzają, szybciej się rozwijają i działają skuteczniej. Radykalne zmiany zachodzą a także w organizacji pracy i stylu zarządzania. Model pojmujący mechaniczne stosunki pracy i podział pracy, preferujący kult ilości (Taylor) jest wypierany przez koncepcję, w której organizacja jest systematycznie modyfikowana stosownie do występujących procesów i warunków pracy (Toyota).
Rodzi się filozofia zarządzania jakością TQM (Total Quality Management - Totalne Zarządzanie Jakością).
Postępujące przemiany w gospodarce, organizacji pracy i stylu zarządzania wymuszają modernizację pracy szkół i zakładów pracy, uczenia się i korzystania z wiedzy. Jednostki i firmy, które chcą zwiększyć swoją wydajność, zyski i udział w rynku muszą podlegać edukacji permanentnej.
Tradycyjna szkoła mechanicznego wkuwania, fasadowego oceniana i kon5troli, a także przestarzałej organizacji wiedzie do frustracji i alienacji, do odłączenia współczesnego nurtu wiedzy i technologii.
Filarami współczesnej Szkoły Jakości są [J.J. Bonstingl]:
Zrozumienie relacji między „dostawcami” i „klientami”
Stałe i osobiste zaangażowanie w ciągłe doskonalenie
Nastawienie na systemy i procesy
Silne i konsekwentne nastawienie na Jakość Totalną, przywództwo ze strony dyrekcji i władz.
System totalnej jakości proponuje szkołom odejście od nauczania i testowania na rzecz rozwinięcia takich procesów, które wspierają ciągłe doskonalenie się wszystkich osób zaangażowanych w pracę szkoły: uczniów, nauczycieli, dyrekcji, pozostałego personelu, rodziców, przedsiębiorców i członków społeczności lokalnej.
Postulat tworzenia systemu jakościowej szkoły transgresyjnej w zróżnicowanych społecznościach, tworzenie nowych jakości oraz ich przekraczanie zyskuje na znaczeniu nie tylko w pracy szkoły. Sztuka jakości życia codziennego jest ważna ze względu na zmieniające się z dnia na dzień potrzeby i zainteresowania ludzi, zyskiwanie i tracenie na znaczeniu pewnych profesji. Poszerzają się obszary biedy, niedostatku i bezrobocia. Następuje modernizacja systemu edukacji. W sytuacjach tych zawodzić zaczyna zdobyta wiedza i zawód, dotychczasowe umiejętności przestają wystarczać. Posiadane umiejętności interpersonalne związane z właściwym odczytywaniem intencji ludzi, wykonywaniem zawodu, rozumieniem systemu symboli i wartości, wzajemnym oddziaływaniem na siebie czy też twórczym rozwiązywaniem problemów zawodowych i publicznych odnoszących się do jednostek i grup społecznych, organizacji i instytucji są zawodne, prowadzą do niemożności zrozumienia i zaspokojenia potrzeb.
System jakościowej szkoły transgresji jest procesem trwającym w czasie i przestrzeni wzajemnie określających się sytuacji dydaktyczno-wychowawczych i opiekuńczych, w trakcie, których uczestnicy zmieniają się, podlegają jakościowo złożonym procesom socjalizacji i edukacji.
Jakościowa percepcja rzeczywistości pozwala na aktywne nastawienie emocjonalne i intelektualne, podczas którego następuje rozumienie i definiowanie problemów. Widzenie rzeczywistości otwiera dyskusję i drogę do poszukiwania i rozwiązywania problemów. Procesy jakościowej edukacji przebiegają szybciej i sprawniej przy udziale aktywnych podmiotów oraz ich wzajemnych kontaktów, stanowią one ramy poznania.
Źródło: Woźniak,R. B. „Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych”, Wydawnictwo Uczelniane Bałtyckiej Wyższej Szkoły Humanistycznej, Koszalin 1998
2