1)Widnokrąg- granica widoczności w płaszczyźnie horyzontu. Linia pozornego zetknięcia nieboskłonu z powierzchnią Ziemi. W terenie otwartym widnokrąg jest zbliżony kształtem do okręgu. W terenie zabudowanym lub pofałdowanym, widnokrąg stanowią najdalsze widoczne elementy krajobrazu.
Jak wprowadzać w szkole?
Zapraszam was na spacer. Wyjdźcie przed szkołę na otwartą przestrzeń. Popatrzcie przed siebie- hen daleko, tam gdzie wydaje się, że niebo styka się z ziemią. Ta linia to widnokrąg
2)Opady atmosferyczne- powstają z pary wodnej zawartej w atmosferze, spadające na powierzchnię Ziemi lub unoszące się w powietrzu w postaci wody lub kryształków lodu. Opady atmosferyczne występują w postaci:
1) deszczu, śniegu, mżawki, gradu,
2) mgła- opad unoszących się w powietrzu, do których należy
3) rosy, szronu, szadzi.
Jak wprowadzać w szkole?
Deszcz- krople, które tworzą chmury spadają na ziemię w postaci deszczu
Śnieg- zimą zamrożone krople tworzą sześcioramienne gwiazdki- płatki śniegowe. Pada śnieg.
Mżawka- gęsto padających drobnych kropelek wody.
Grad- W górze jest zimno, krople wody zmieniają się w lód. Pada grad.
Mgła- Parująca woda obciążyła ciepłe powietrze kropelkami wody. Pod wpływem chłodu nocnego kropelki powiększyły się i utworzyły mgłę.
Rosa- w ciągu dnia woda paruje. Nocą powietrze ochładza się, a kropelki wody opadają na ziemię. Powstaje rosa.
Szron i szadź- Zimą- z powodu mrozu- rosa zamarza, zamienia się w szron, a mgła zamienia się w szadź.
-Omówienie doświadczeń z parowaniem wody i zapisanie wniosków na kartkach- im większa powierzchnia tym parowanie szybsze, wraz ze wzrostem temperatury wzrasta parowanie, z zamkniętego naczynia wody nie ubywa, choć również paruje i osiada na wieczku pojemnika.
-Układanie na podłodze schematu krążenia wody w przyrodzie. Zabawa polegająca na ruchowej interpretacji komentarza nauczyciela do tego schematu, dzieci poruszają w kierunku ułożonych strzałek, dostrzegają, że cykl wędrówki kropli wody w przyrodzie jest zamknięty i powtarzalny.
- Woda na Ziemi- globus
-Ciśnienie wody- doświadczenie z wydobyciem zanurzonej płyty.
Zachmurzenie
Jak wprowadzać w szkole?
Chmury to wiszące w powietrzu kropelki wody. Chmury są różne. Nie wszystkie niosą deszcz, śnieg albo grad. Mają też swoje nazwy
Chmury pierzaste zapowiadają dobrą pogodę
Burzowe chmury kłębiaste są ciemne i ciężkie, przynoszą deszcz
Chmury kłębiaste towarzyszą dobrej pogodzie
Chmury mogą być gęste i zasnuwać całe niebo. Wówczas przepuszczają mało promieni słonecznych na ziemię. Jest ponuro i chłodno. Mówimy, że występuje zachmurzenie całkowite. Czasem chmur jest mniej, a część promieni słonecznych dociera do ziemi. Wtedy występuje zachmurzenie częściowe.
Burza
Jak wprowadzać w szkole?
Jest bardzo duszno, błyskawice rozjaśniają niebo, słychać grzmoty, pada ulewny deszcz. Grzmoty i błyskawice- to skutki wyładowań elektrycznych. Opowiedz, co dzieje się podczas burzy?
Czasem po burzy na niebie można zobaczyć tęczę. To promienie słoneczne załamują się w kropelkach wody, które jeszcze są zawieszone w powietrzu. Światło słoneczne tworzy wielobarwną tęczę
3)Pogoda- krótkookresowa zmienna środowiskowa charakteryzująca - poprzez swe składowe - stan w danej chwili i miejscu dolnych warstw atmosfery. Jej stan określają składniki pogody:
-temperatura powietrza,
-siła i kierunek wiatru,
-zachmurzenie i rodzaj chmur,
-opady i osady atmosferyczne - ich rodzaj i wielkość,
-zjawiska atmosferyczne np. burze,
Jak wprowadzać w szkole?
Pogoda zmienia się w zależności od pory roku. Zimą pada śnieg, jest mróz. Wiosną i latem padają deszcze, a czasem są burze. Aby podać dokładną prognozę pogody, należy wykonać odpowiednie badania i pomiary. Robią to meteorolodzy. Zanim przepowiedzą pogodę, korzystają z wielu urządzeń i przyrządów. Precyzyjnie określają takie składniki pogody jak: wiatr, opady, zachmurzenie, temperatura.
Temperaturę powietrza wskazuje termometr.
-Zima- temperatury są niskie. W zimie słupek rtęci w termometrze spada poniżej zera. Temperatury są wówczas ujemne. Jest mróz. 0'C to temperatura, w której zamarza woda
-Lato- temperatury są wysokie. W lecie słupek rtęci w termometrze podnosi się powyżej zera. Temperatury są wówczas dodatnie
-Rozkład temperatury na Ziemi- praca z globusem, wskazanie stref zimnych -okołobiegunowych, umiarkowanych i ciepłych
-Pory roku i zmiana temperatur; obliczanie amplitudy temperatur dziennych
-Rodzaje termometrów, dokonywanie pomiarów
-Temperatura powietrza, wody, człowieka
-Pory roku poznajemy po temperaturze i ilości opadów, najobfitsze latem, najczęstsze jesienią i wiosną.
Jak powstaje wiatr? Widziałeś na pewno, jak wiatr zrywa panom kapelusze z głów, jak wyrywa z rąk parasole. Ale… czy wiesz, czym jest wiatr? Jest to powietrze w ruchu, które może napinać żagle, unosić latawce. Wiatr to gwałtownie poruszające się powietrze. Podczas wielkiej wichury może nawet wyrywać drzewa z korzeniami. Może wiać bardzo delikatnie, ale i gwałtownie. W zależności od tego, może mieć różne nazwy.
WICHURA- wiatr wieje bardzo silnie. Drzewa są mocno pochylone. Łódka jest porywana przez fale.
HURAGAN- wyrywa drzewa, zrywa dachy z domów. Może wdziera się w głąb lądu. Jest sztorm
Kierunek wiatru. Skąd wieje wiatr? Wieje z różnych stron- może być, więc wiatrem zachodnim, wschodnim, północnym lub południowym. Kierunek i siłę wiatru wskazuje przyrząd zwany wiatromierzem. Korzystają z niego meteorolodzy w instytutach badających pogodę.
- uczeń dostrzega złożoność pojęcia „pogoda” i wyodrębnia główne jego elementy: temperaturę, opady, wiatr
4) Krążenie wody w przyrodzie
Jak wprowadzać w szkole?
Woda w przyrodzie jest w ciągłym ruchu. Krąży, przenosząc się z jednego środowiska do drugiego, dzięki czemu wszystkie zasoby Ziemi stanowią jedność. Pod wpływem słonecznej energii cieplnej, cząsteczki wody parują z powierzchni ziemi. Wznosząc się na wiele tysięcy metrów, przechodzą do atmosfery. Łączą się z innymi cząsteczkami wody, tworzą malutkie kropelki. Unoszone wiatrem pokonują setki kilometrów, parując i skraplając się, dopóki nie połączą się w krople ciężkie na tyle, aby w postaci opadu powrócić na Ziemię. Spadające krople wody czeka różny los. Jedne spadając na powierzchnię, spływają do strumienia i gaszą pragnienie zwierząt lub jako rzeki wpadają do oceanu. Inne wsiąkają w podłoże, a następnie są wychwytywane przez korzenie roślin. Bez względu na to, po pewnym czasie wszystkie te cząsteczki powracają do atmosfery i wyparowując z gleby, z powierzchni roślin, mórz i oceanów. Dalej przemieszczają się w postaci pary wodne j i ponownie tworzą chmury.
Cykl ten nigdy się nie kończy. Woda wyparowuje z mórz, wędruje nad Ziemią, spada z deszczem i z powrotem trafia do mórz. Podczas swojej wędrówki podtrzymuje życie na Ziemi. Woda w naszym życiu codziennym stanowi niezastąpiony środek higieny i czystości. Będąc również istotnym czynnikiem kształtującym powierzchnię Ziemi - wpływa na malowniczość otaczającego nas krajobrazu
Woda ogrzana przez Słońce paruje- zmienia się w parę wodną.
W powietrzu para wodna tworzy chmury
Krople wody spadają z chmur. Pada deszcz
Kropelki łączą się, stają się coraz większe i cięższe
Deszczowa woda spływa do rzek, jezior i mórz, wsiąka w ziemię i paruje
5) Ruchy Ziemi- obrotowy i obiegowy
Jak wprowadzać w szkole?
Ziemia istnieje już bardzo długo. Powstała z wirujących obłoków gazów i pyłów. Łączyły się one, tworząc Ziemię i inne planety.
Ziemia ma kształt kuli lekko spłaszczonej u góry i dołu, czyli na biegunach. Nazywamy ją „błękitną planetą”, ponieważ większą jej część pokrywają morza i oceany. Ziemia wraz z innymi planetami krąży wokół Słońca zataczając ogromne koło. Na jeden taki obieg potrzebuje jeden rok, czyli 365dni. Ten ruch nazywamy obiegowym ruchem Ziemi. Następstwem tego ruchu są pory roku (wiosna, lato, jesień, zima)
Wyróżniamy także obrotowy ruch Ziemi. Ziemia kręci się wokół własnej osi. Na wykonanie jednego pełnego obrotu potrzebuje 24h. Dzięki temu ruchowi występuje dzień i noc.
Bardzo długo sądzono, że Ziemia jest nieruchoma. Dopiero Mikołaj Kopernik udowodnił, że Ziemia wykonuje jednocześnie dwa ruchy: obrotowy i obiegowy.
Uczeń powinien wiedzieć, (że) oraz znać:
- w którym miesiącu roku zaczyna się kalendarzowa: wiosna, lato, jesień, zima;
- cechy charakterystyczne poszczególnych pór roku w Polsce;
- przykłady zjawisk powtarzających się w czasie w sposób: nieregularny i regularny
(okresowy);
Uczeń powinien potrafić (umieć):
- opisać lub zademonstrować wybrane zjawisko powtarzające się w czasie;
- wskazać przyczyny uzależnienia życia roślin, zwierząt i ludzi od rytmu rocznego;
6) Woda- stany skupienia, formy występowania
Jak wprowadzać w szkole?
Woda stanowi najważniejszy element przyrody. Jest ona niezbędna w naszym życiu. Wyróżniamy trzy stany jej skupienia w przyrodzie:
-stały (lód, śnieg)
-ciekły (woda)
-gazowy (para wodna)
*Stan stały (lód, śnieg) występuje zimą lub cały czas na obu biegunach. Lód powstaje ze schłodzonej wody, czyli przez krzepnięcie. Woda ma temperaturę ujemną. Nie ma koloru, jest kruchy i zimny.
Śnieg powstaje podobnie jak lód ze schłodzonej wody. Ma kolor biały. Na śniegu można uprawiać wiele sportów np. narciarstwo
*Stan ciekły (woda) występuje w temperaturze od 0'C do 100'C. Jest najważniejszym składnikiem kuli ziemskiej. Bez niej nie rosłyby rośliny, nie mogłyby żyć zwierzęta. Jest wykorzystywana przez ludzi w różnych dziedzinach życia. Powstaje ze schłodzonej pary wodnej, czyli przez skraplanie lub ogrzewanie lodu (topnienie). Występuje w postaciach rzek, jezior, mórz, oceanów. Woda zajmuje najwięcej powierzchni na kuli ziemskiej, więcej niż kontynenty.
*Stan gazowy (para wodna)- powstaje przez parowanie wody i powyżej 100'C czyli temperatury wrzenia. W krajach cieplejszych występuje więcej pary wodnej niż w krajach chłodniejszych.
Przechodzenie ze stanu stałego w ciekły nazywamy topnieniem.
Przechodzenie ze stanu ciekłego w stały nazywamy krzepnięciem.
Przechodzenie ze stany ciekłego w gazowy to parowanie, zaś ze stanu gazowego w ciekły to skraplanie.
Źródło- miejsce, w którym woda podziemna wydostaje się w sposób naturalny na powierzchnię terenu strumieniem, dając początek ciekowi
Ze względu na miejsce występowania wyróżniamy dwa rodzaje wód:
- podziemne
- powierzchniowe
Wody podziemne- powstają z wód powierzchniowych i opadowych (np. deszcz), które wsiąkają w warstwy gruntu. Są to więc wszystkie wody występujące w glebie.
Wody podziemne dzielimy na:
- zaskórne
-gruntowne
-wgłębne
-głębinowe
Wody podziemne w wyniku swojej rozpuszczającej działalności tworzą kras podziemny czyli jaskinie, studnie, korytarze.
Charakterystyczne dla krasu podziemnego są formy naciekowe
-stalaktyty- tworzą się na górze- suficie (wiszące)
- stalagmity- wyrastają z dna (rosną do góry)
-stalagnoty- połączenie obu form- kolumna)
Wody powierzchniowe występują na powierzchni Ziemi. Wyróżniamy:
- wody płynące, np. rzeki
-wody stojące: stawy, jeziora, morza, oceany
Rzeka to znajdujący się na powierzchni, naturalny ciek wodny płynący w korycie rzecznym. Rzeka główna może posiadać wiele dopływów i wraz z nimi tworzy system rzeczny. Trzy główne rzeki w Polsce to Wisła, Warta, Odra
Staw to płytki zbiornik wodny, na całej jego powierzchni występuje roślinność zakorzeniona. Staw jest mniejszy od jeziora.
Jezioro jest to naturalny zbiornik wodny, występuje w miejscach zagłębienia terenu, które wypełnione jest wodą, np. z opadów deszczu. W Polsce występują między innymi jezioro Gopło, Mamry, Śniardwy
Uczeń powinien wiedzieć, (że) oraz znać:
- charakterystyczne wskaźniki pogody: stopień zachmurzenia (słonecznie, zachmurzenie małe, zachmurzenie duże, zachmurzenie całkowite), wielkość i rodzaj opadów, siła i kierunek wiatru, temperatura,
- sposób pomiaru temperatury powietrza;
- powietrze krąży w pokoju (w klasie);
- powietrze cieplejsze od otoczenia unosi się w górę, a na jego miejsce napływa powietrze chłodne;
- powietrze stawia opór ciałom poruszającym się;
- nazwy podstawowych typów chmur takich jak: chmury pierzaste, kłębiaste, warstwowe, burzowe;
- woda występuje w trzech stanach skupienia;
- temperaturę krzepnięcia i wrzenia wody;
- uczeń zna pojęcie widnokręgu,
- uczeń wie, że widnokrąg ma kształt okręgu,
- uczeń wie, że obserwator znajduje się zawsze w środku widnokręgu,
- uczeń rozumie, że linia widnokręgu jest pozorna.
-uczeń zna pojęcia: deszcz, śnieg, mżawka, grad, mgła, rosa, szron, szadź
- uczeń rozumie proces powstawania opadów,
- zna rodzajów chmur powodujących opady,
- rozumie rolę opadów
-Nazwy opadów atmosferycznych: deszcz, grad, śnieg
-Terminy: odpływ podziemny i powierzchniowy wody
Uczeń zrozumie:
-Zjawiska: woda skrapla się paruje, wsiąka, spływa
-Zjawisko krążenia wody w przyrodzie
-Znaczenie opadów atmosferycznych dla przyrody
Uczeń potrafi:
-Formułować wnioski wynikające z obserwacji zmian w przyrodzie
-Zachować się w czasie mgły i deszczu
- znaczenie prognoz pogody dla współczesnego człowieka.
- dokonać najprostszych obserwacji pogody;
- wyznaczyć i umieć zaprezentować przebieg temperatury dnia w czasie kilku godzin;
- umieć zaprezentować przebieg temperatury w dłuższym okresie (np. jednego tygodnia);
- sporządzić najprostszą mapę pogody;
- wykazać, że ciała o jasnej (białej) barwie pochłaniają mniej energii słonecznej od ciał o barwie ciemnej (czarnej);
-Planowanie, prowadzenie i rejestrowanie obserwacji zjawisk atmosferycznych.
-Postrzeganie związków przyczynowo-skutkowych w przyrodzie.
Stosowanie wiedzy do wyjaśniania i przewidywania zjawisk atmosferycznych.