Wykład 1 - 07.10.2009
Farmakologia - nauka o lekach, nauka opisująca działanie leków na organizm. Zajmuje się również analizą toksyczności leków.
Działy farmakologii:
- ogólna szczegółowa
- dynamika - wpływ leku na organizm
- kinetyka - losy leku w organizmie
- farma ko -genetyka
- chrono - farmakologia
- doświadczalna kliniczna
- terapia objawowa - terapia przyczynowa
- fitoterapia - leczenie ziołami i lekami ziołowymi
- allopatia - leczenie lekiem działającym przeciwnie do przyczyny lub objawu
- homeopatia - leczenie substancją wywołującą określone objawy, ale stosowaną w bardzo małych ilościach
Lek
- jedna lub kilka substancji = surowców farmakologicznych, przygotowanych w odpowiedniej formie = postaci farmakologicznej, stosowanej w określonych dawkach/stężeniach, w celach diagnostycznych, leczniczych lub profilaktycznych
Nazewnictwo leków:
- nazwa międzynarodowa
- nazwa chemiczna
- nazwa łacińska
- nazwa zwyczajowa
- nazwa firmowa
ATC - leki na receptę
OTC - leki wydawane bez recepty:
* preparaty ziołowe
* preparaty homeopatyczne
* preparaty farmaceutyczne
* suplementy diety
* środki pielęgnacyjne i kosmetyczne
Surowce farmaceutyczne
- naturalne
* roślinne
* zwierzęce
* mineralne
- syntetyczne
Leki pochodzenia roślinnego
- jednorodne substancje chemiczne - izolowane z surowca roślinnego (standaryzowane) o ustalonej budowie chemicznej i właściwościach fizykochemicznych
- leki galenowe - kompleksy składników czynnych surowca roślinnego
- preparaty galenowe - soki, nalewki, intrakty, syropy, zioła i ich mieszanki stosowane do przygotowania odwarów, naparów, maceratów
Maceraty przygotowywane są tylko z roślin zawierających śluzowce.
Leki - postacie i sposoby podawania
- dopochwowo (tabletki, globulki, maści)- droga pokarmowa
* podjęzykowa
* doustnie = dojelitowo
- tabletki, drażetki, kapsułki, proszki, granulaty, roztwory, krople, emulsje, zawiesiny, syropy
* doodbytniczo
- czopki, maści, wlewki
- droga pozajelitowa
* dożylna iv
* domięśniowa im
* podskórna sc
* doogonowa, dokanałowa
- ampułki, fiołki, flakony
- zewnętrznie
* na skórę (roztwory, zawiesiny, maści, żele, pasty, pudry)
* na błonę śluzową
- do oczu, nosa (roztwory, krople, zawiesiny, maści, żele)
- odoskrzelowo (aerozole)
- doodbytniczo (czopki, maści)
Roztwory mogą być tworzone na bazie wody, oleju, alkoholu.
Dawki leków
- dawka jednorazowa
- dawna dobowa
- dawna nasycająca/ podtrzymująca
- dawka maksymalna
- dawka toksyczna/ śmiertelna
Wskaźnik terapeutyczny - iloraz dawki terapeutycznej do dawki toksycznej
Farmakodynamika
- mechanizm działania
- objawy działania
- wskazania kliniczne
- działania niepożądane
- przeciwwskazania
- działanie toksyczne
- zatrucia lekami i ich leczenie
Lek + receptor przekazywanie/hamowanie sygnału efekt farmakologiczny
Lek + enzym przekazywanie/hamowanie sygnału efekt farmakologiczny
Działanie lek - receptor
- powinowactwo + aktywność wewnętrzna efekt farmakodynamiczny
- agonista = P+aw
- agonisto - antagonista
- antagonisto - agonista
- antagonista = P-aw = bloker receptora
Interakcje leków
- działanie dwóch leków na receptor
* synergizm
- addycyjny 1+1=2
- hiperaddycyjny 1=1= >2
* antagonizm
- chemiczny
- konkurencyjny/ niekonkurencyjny
- funkcjonalny (czynnościowy)
Farmakokinetyka
- matematyczna ocena ilościowa procesów kinetycznych, którym lek podlega w organizmie
Losy leku w organizmie
- wchłanianie
- dystrybucja
- eliminacja (metabolizm + wydalanie)
Leki mogą być wydalane 2 drogami
- lipofilne - wydalane przez nerki
- hydrofilne
- krążenie wątrobowo -jelitowe
Fazy leku w organizmie
I Faza farmaceutyczna
* podanie
* rozpad postaci farmaceutycznej
II Faza farmakokinetyczna
III Faza farmakodynamiczna
Farmakogenetyka/ Farmakogenomika
- badanie wpływu czynników dziedzicznych na działanie leków w organizmie
Racjonalizacja terapii:
- wybór leku
- drogi podania
- postaci leku
- ustalenie dawkowania
- ustalenie przebiegu terapii
Wykład 2 - 14.10.2009
CHEMIOTERAPEUTYKI - stosowane w zakażeniach
- leki odkażające
- antybiotyki - na bazie cząsteczek występujących w naturze
- chemioterapeutyki - są cząsteczkami otrzymywanymi syntetycznie
* chinoliny
* sulfonamidy
* nitronizole
* nitrofurany
* leki przeciwgrzybiczne
* leki przeciwwirusowe
* leki przeciwgruźlicze
* leki przeciwrobacze
ŚRODKI ODKAŻAJĄCE (DEZYNFEKUJĄCE)
- Oksydo- redukcyjne
* środki utleniająco - redukujące
* chlorowce (Cl, J, F)
* sole metali (Ag, Fe, Zn)
- zmiana pH środowiska
* kwasy, zasady
- zmiana stężenia osmotycznego
* roztwory hipertoniczne
- zmiana struktury fizyko-chemicznej białek = denaturacja białek postaci wegetatywnych drobnoustrojów, rzadko
przetrwalnikowych
* rozpuszczalniki organiczne (alkohole 70%)
* garbniki
- zmiana napiecia powierzchniowego
* detergenty
* tenzydy
Objawy działania - nieselektywne niszczenie form wegetatywnych, le nie przetrwalnikowych drobnoustrojów chorobotwórczych, bakterii, pierwotniaków, grzybów, wirusów.
Siła działania zależy od:
- stężenia
- czasu działania
- sposobu użycia
Zastosowanie - zniszczenie patogenów i komensali na powierzchni ciała, sprzętach, artykułach medycznych, kosmetykach, artykułach spożywczych 9woda), skórze i błonach śluzowych 9środki antyseptyczne)
Działania niepożądane: ( przy nieprzestrzeganiu zasad stosowanie: stężeń, czasu)
- zniszczenie nieselektywne mikroorganizmów - działanie zaburzające równowagę środowiskową pomiędzy patogenami i komensalami
- zaburzenie powierzchniowej bariery skórnej lub śluzówkowej
- działanie drażniące przeżegające, toksyczne
ANTYBIOTYKI
- sir Aleksander Fleming 1929 - odkrycie penicyliny
- anti + bios = przeciw + życie
stosowanie w leczeniu/ profilaktyce infekcji bakteryjnych i grzybiczych
- w onkologii - antybiotyki przeciwnowotworowe
Podziały antybiotyków
- chemiczny - β-laktamy (penicyliny, cefalosporyny), amino glikozydy, chinoliny, tetracykliny, makrolity, linkozamidy, chloramfenikol
- mikrobiologiczny/ spektrum (wąskie /szerokie)
- bójczy (niszczący całkowicie)/ statyczny (hamujący częściowo rozmnażanie)
- kliniczny - infekcje układowe lub uogólnione (posocznica = sepsa), farmakokinetyka preparatów a skuteczność terapeutyczna
Mechanizmy działania:
- synteza ściany komórkowej
* antybiotyki β-laktamowe, glikopeptydy, fosfomycyna, bacytracyna
- uszkodzenie błony cytoplazmatycznej
* polimyksany, leki p/grzybicze
- synteza białek
* amino glikozydy, makrolity, tetracykliny, chloramfenikol, kwas fusydowy
- synteza DNA
* chinoliny, kotrimoksazol, metronidazol, nitrofosfornay, rifamycyny, leki p/wirusowe
Zastosowanie antybiotyku:
- dobór grupy - leku
- wskazania mikrobiologiczne
- wskazania kliniczne zależne od właściwości farmakodynamicznych i farmakokinetycznych
* drogi podania
* dawki
* częstości podań na dobę
* czasu stosowanie terapii i chemioterapeutyki
Wszystkie antybiotyki muszą być podawane co określony czas.
ANTYBIOTYKI β-LAKTAMOWE
- penicyliny naturalne i półsyntetyczne, cefalosporyny I,II,II,IV generacji, karbapenemy, monobaktamy, inhibitory β-laktamaz (kwas klawulanowy, sulbaktam)
PENICYLINY
- naturalne - penicylina benzylowa G iv (penicylina prokainowa, benzatynowa im)
- półsyntetyczne
* spektrum wąskie (gronkowce_ - izotoksalowe
* spektrum szerokie
- aminopenicyliny iv
- karboksypenicyliny iv
- uroidopenicyliny iv
- piperazyno penicyliny iv
Penicyliny półsyntetyczne o szerokim spektrum działania przenikają do ośrodkowego układu nerwowego i mogą być stosowane przy zapaleniu opon mózgowych.
CEFALOSPORYNY
- spektrum G(+), G(-)G(+), G(-)G(+), G(-), beztlenowce
β-laktamowce (penicyliny, cefalosporyny, nie są stosowane zewnętrznie)
ANTYBIOTYKI β-LAKTAMOWE działanie niepożądane
- reakcje alergiczne - bardzo groźne po podaniu dozylnym
* wysypka rumieniowo - pęcherzykowa
* pokrzywska
* obrzek krtani, skurcz oskrzeli
* wstrzas anafilaktyczny po podaniu iv penicyliny benzylowej
- objawy dyspeptyczne (nudności, bóle jelit, biegunka)
- dysbakteriozy po lekach o szerokim spektrum
- zespół disulfiramowy po połączeniu cefalosporyny i alkoholu (nudności, bóle głowy, zaburzenia widomości)
- objawy toksyczne - rzadko 9szpik, wątroba, nerki)
CHINOLONY ( hamują gyrazę DNA)
- I generacja - spektrum G(-)
- II generacja = fluorowane chinoliny - spektrum G(-),G(+), atypowe, beztlenowe (morfoksacyna, pefloksacyna, cyprofloksacyna, ofloksacyna, grepafloksacyna, sparfloksacyna)
Działania niepożądane
- dysbakteriozy
- objawy żołądkowo-jelitowe
- reakcje alergiczne
- uszkodzenie chrząstki- przeciwwskazanie do 12 roku życia
- zaburzenia psychoneurologiczne
AMINOGLIKOZYDY (kompleksowo hamują syntezę bialek)
- naturalne - streptomycyna, konamy cyna, gentamycyna, neomycyna, zewnętrznie +iv, im
Działanie niepożądane:
- neurotoksyczność
- oto toksyczność
- dysbakterioza
Nie stosować
- u kobiet w ciąży
- w niewydolności nerek
TETRACYKLINY (hamują syntezę białek)
- działanie bakteriostatyczne - spektrum G(+), G(-), bakterie atypowe (tetracyklina, doksycyklina, mino cyklina, limecyklina) - bakterie atypowe, aby się rozmnażac muszą wejść do naszej komórki
Działanie niepożądane:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- uszkodzenie wątroby, zaburzenia krzepnięcia
- reakcje skórne, nadwrażliwość na uVA i uVB
- odkładanie się w kościach i związkach zębów - p/wskazanie <12 roku życia
- uszkodzenie nerek
MAKROLIDY (hamują syntezę białek)
- działanie bakteriostatyczne - G(+), G(-), bakterie atypowe (erytromycyna - davercin - cykliczny węglan erytromycyny; klarytromycyna, azytromycyna)
Wskazania kliniczne:
- jak penicylin naturalnych, gdy penicyloodporność lub alergia
- zapalenia dróg moczowych 9przenoszone drogą płciową)
- zakażenie żołądka - Helicobacter pylori
- zakażenia skóry, trądzik
- toksoplazmoza ciężarnych - spiromycyna
Działania niepożądane:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- reakcje alergiczne
- liczne interakcje z lekami
CHLORAMFENIKOL ( detreomycyna) - hamuje syntezę białek
- pierwszy chemioterapeutyk powszechnie stosowany
- działanie bakteriostatyczne - G(+), G(-), bakterie atypowe
Wskazania kliniczne:
- iv, p os, zewnętrznie
- dury i paradury
- zapalenie opon mózgowych
- zakażenia narządów płciowych
- zakażenia skóry - zew.
Działania niepożądane:
- uszkodzenie szpiku, krwinek, „zespół szary” u dzieci
- uszkodzenie wątroby, nerek
- reakcje alergiczne
- dysbakteriozy
NITROMIDAZOLE (metronidazol, tymidazol)
- mechaniczne działanie - tworzenie reaktywnych pochodnych grupy nitrowej (bakterie beztlenowe, pierwotniaki, pasożyty)
Wskazania kliniczne:
- zakażenia bakteriami beztlenowymi
- profilaktyka okołooperacyjna
- choroby przyzębia
Działania niepożądane:
- objawy żołądkowo-jelitowe
- bóle Glowy
- leukopenia
- uszkodzenie wątroby, nerek
SULFONAMIDY
- mechaniczne działania - blokowanie syntezy kwasu foliowego działanie bakteriostatyczne tylko w fazie rozmnażania
- spektrum
* ziarenkowce G(+) - rzeżączka
* pałeczki G (-) - biegunki bakteryjne
* bakterie atypowe - zakażenie błon śluzowych
* pierwotniaki - choroby odzwierzęce, malaria
Działania niepożądane:
- zaburzenia krwinkowe - szpikowe
- ostre i przewlekłe reakcje alergiczne
- odczyny wątrobowe i trzustkowe
- toksyczność przy filtracji nerkowej
- interakcje z lekami moczopędnymi, doustnymi, p/cukrzycowymi, psychotropowymi
PREBIOTYKI I PROBIOTYKI
- związki chemiczne (digosacharydy np. insulina) lub środki spożywcze modyfikujące środowisko przewodu pokarmowego by ułatwić rozmnażanie KOMENSALNEJ FLORY PROBIOTYCZNEJ :
* bakteryjnej pałeczek kwasu mlekowego
* ziarniniaki G(+)
- Bifidobacterie
- drożdżaki
Działanie:
- zmniejszenie rozwoju patogennej flory na powierzchni śluzówki 9drożdżyc)
- zwiększenie odporności komórkowej
- zmniejszenie przenikania antygenów i immunizacji organizmu (alergii pokarmowej)
- hamowanie powstawania nowotworów jelita grubego
Wykład 3 - 21.10.2009
SULFONAMIDY
- stosowany miejscowo ( sulfacetamid - krople do oczu)
- rozpuszczalne w wodzie (sulfaguanidyna)
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego, reumatoidalne zapalenie (sculfazylyzyna)
KOTRIMOKSAZOL = sulfametoksazol + trimetoprim
- hamuje różne enzymy kwasu foliowego
- wskazania kliniczne - zakażenia G(+), G(-)
* układu pokarmowego
* układu dróg moczowych
* dróg oddechowych
* skóry
CHEMIOTERAPEUTYKI PRZECIWGRZYBICZE
- środki odkażające 9uzupełniające leczenie)
* jodowe, chlorowe, pochodne hydroksychinoliny, kwas salicylowy, mydła amfoteryczne, barwniki
- antybiotyki
( nystadyna, natamycyna - zew, gryzeofulwina, amfoteryczna - wew)
- chemioterapeutyki zew/wew
* azolowe - klotrimazol, mykonazol, ketokonazol, flukonazol, itrakonazol
* aliloaminy - terbinafina
* morfiny - amorfina lakier na paznokcie
* pochodne pirydononu - cyklopiroks zew. 1%
Mystadyna - forma zasypki, zawiesiny, maść, tabletki
Ketokonazol - wchodzi w interakcję z innymi lekami, może powodować uszkodzenia wątroby
Irakonazol - lipofilny, przenika do tkanek
Terbinafina - doustnie, tabletki
Cyklopiroks - szampony przeciwłupieżowe, kremy przeciwgrzybiczne,
Mystadyna, napomycyna - można stosować w ciąży
LEKI PRZECIWGRZYBICZE
Działania niepożądane pochodnych azolowych stosowanych ogólnie:
- uszkodzenie wątroby (ketokonazol)
- dolegliwości żołądkowo - jelitowe
- świąd skóry
- bóle głowy
- uczucie zmęczenia
- działanie teratogenne - p/wskazane w ciąży
ZAKAŻENIA WIRUSOWE
- kropelkowe
- kontaktowe
- układowe
PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ WIRUSOWYCH
- szczepienia (odra, różyczka, polio. Grypa, ospa wietrzna., WZW A/B)
- immunomodulacja (podwyższenie odporności nieswoistej)
* wyciągi roślinne
* szczepionki wieloważne bakteryjne
- immunostymulacja - hormony grasicze, lewami sol
Osoby leczone lekami immunosupresyjnymi i cytostatycznymi SA podatne na różne zakażenia.
Cytostatyki - leki przeciwnowotworowe, hamujące procesy życiowe w komórce.
ZAKAŻENIA WIRUSOWE LECZENIE
Zakażenie
- wirusem opryszczki (acyklowir, walacyklowir)
- wirusem grypy ( zanomiwir, olsentamiwir)
- wirusem HIV
* hamowanie odwrotnej transkryptazy
- nukleozydowe - zydowudyna, lamiwudyna, stawu dyna
- nienukleozydowe - delawirdyna, newirapina
* hamowanie proteazy HIV (inolinawir, ritonawir, sakwinawir)
- działania niepożądane
* zaburzenia neuro-. Nefro-, gastro-, hematologiczne, alergiczne
- droga podania: doustna
Wykład 4 - 28.10.2009
BÓL - doznanie czuciowe, gdy bodźce mechaniczne, termiczne, chemiczne lub elektryczne przekroczą wartość progową powodując uszkodzenie tkanek i uwolnienie mediatorów bólu = zapalnych.
Typy bólu:
- somatyczny - powierzchowny, głęboki
- trzewny - z narządów jam ciała
- neuropatyczny - uszkodzone neurony drogi bólowej
Ból ostry, nawracający, przewlekły
LEKI ZNIECZULAJĄCE MIEJSCOWO
- znoszą lub osłabiają odczuwanie doznań czuciowych poprzez blokowanie:
* receptorów czuciowych
* przewodzenie przez włókna nerwowe
- nie powodują utraty świadomości w odróżnieniu od leków znieczulenia ogólnego
- powodują rozkurcz naczyń krwionośnych
- wszystkie leki wchłonięte do organizmu: tkanek, powodują zablokowanie możliwości jej funkcji
ŚRODKI ZNIECZULENIA MIEJSCOWEGO
- wpływają na czynność wszystkich komórek i narządów, w których powstają i są prowadzone impulsy elektryczne:
* ośrodkowy układ nerwowy
* obwodowy układ nerwowy
* zwoje układu autonomicznego
* układ bodźco - przewodzący serca
* złącze nerwowo - mięśniowe
* mięśnie poprzecznie prążkowane
* mięśnie gładkie
RODZAJE ZNIECZULENIA MIEJSCOWEGO
Znieczulenie powierzchowne
- skóry
* fizyczne = schłodzenie
- zimny okład
- chlorek etylu
* chemiczne
- kapsaicyna (pieprzowce)
- mentol
- benzokaina = anestezyna
- prokaina maść
- błony śluzowej
* lidokaina
* kokaina
* polidokanon
NA - noradrenalina
Znieczulenie głębokie
- związki amidowe - lidokaina, artekaina
- związki estrowe - prokaina
- typy:
* nasiękowe
* przewodowe - blokada nerwu
* farmakologiczna neurotomia (cięcie)
OBJAWY PRZEDAWKOWANIA ŚRODKÓW ZNIECZULAJĄCYCH MIEJSCOWO
- zawroty Glowy
- większa rozmowność, jąkanie się
- niepokój/pobudzenie
- oszołomienie
- drżenie, drgawki
- zaburzenia widzenia, oczopląs
- pocenie się
- dezorientacja
- smak metaliczny
- wymioty
NIENARKOTYCZNE LEKI PRZECIWBÓLOWE
„małe” analgetyki
- różnorodna budowa chemiczna - podobny profil działania: p/bólowo, p/gorączkowo, p/zapalnie, w odróżnieniu od leków opioidowych nie wykazują działania psychotropowego
CYKLOOKSYGENAZA - COX - niesterydowy lek p/zapalny
HYDROKORTYZON - p/zapalnie
- pochodne aniliny - paracetamol
* działanie p/bólowe, p/gorączkowe
- niesteroidowe leki p/zapalne = NLPZ
* pochodne kwasu salicylowego - salicylany
* pochodne kwasu fenylooctowego - diklofenak
* pochodne kwasu inoldoetowego - indometacyna
* pochodne kwasy propionowego - ibuprofen, naproksen, ketoprofen
* pochodne kwasu fenamowego - mefacit
* pirozolony - metamizol, butapirazol, pyralginum
* inne - piroksykam, nimesulid, koksiby
PARACETAMOL
- mechanizm działanie - hamowanie COX w OUN (działa tylko w OUN a nie na obwodzie zapalenia)
- efekt - działanie p/bólowe i p/gorączkowe
- wskazania - ból o różnej etiologii i/lub gorączka
- p/wskazania - nadwrażliwość, niewydolność wątroby i nerek, niedokrwistość
- zatrucie ostre
* po 2-4 dniach - brak łaknienia, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, żółtaczka, senność, zaburzenia
świadomości
* po 4- 6 dniach - zaburzenia sercowo - naczyniowe, oddechowe, metaboliczne, krzepnięcia krwi,
uszkodzenie OUN, śpiączka, zgon
* leczenie - antidotum N-acetyloesteina (iv)
- zatrucie przewlekłe (nadużywanie)
* bóle głowy, „nerka analgetyczna”
- 3 drogi podawania - doustnie, doodbytniczo
NLPZ
- mechanizm działania - hamowanie COX
- objawy działania:
* p/bólowe - mechanizm obwodowy i/lub ośrodkowy
* p/gorączkowe - zmniejszenie syntezy PGE2 w podwzgórzu obniże4nie punktu nastawczego ośrodków
termoregulacji
* p/zapalnie - hamowanie COX
* antyagregacyjnie
- działania niepożądane:
* zaburzenia żołądkowo - jelitowe
* uszkodzenie śluzówki przewodu pokarmowego
* zaburzenia czynności nerek - obrzęk
* zaburzenia krzepnięcia
* duszność oskrzelowa
* bóle głowy „z odbicia”
* reakcje alergiczne
„efekt pułapowy” - zwiększenie dawki nie nasila działania p/bólowego, nasilają się działania niepożądane i
toksyczne
NLPZ DROGI PODANIA
- zewnętrzna - maść, żel, roztwór, jonoforeza
- enteralna - tabletki, kapsułki, tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu, krople, zawiesiny, syropy, czopki, doodbytnicze
- pozajelitowa im, iv
MIESZANKI PRZECIWBÓLOWE
- NLPB + kofeina - tabletki p/grypie
- NLPB + kodeina
- NLPB + witamina C
- NLPB + papaweryna
- NLPB + pochodne kwasu barbiturowego
- NLPB + bloker
OPIOIDY - narkotyczne leki p/bolowe
- substancje łączące się z receptorami opioidalnymi
- endogenne - endorfiny, enkefaliny
- egzogenne
* opiaty - alkaloidy maku: morfina, kodeina, syntetyczne
- agoniści - fentanyl, petydyna
- agonisto - antagoniście - pentazocyna, buprenorfina
- antagonisto - agoniści - nalorfina
- antagoniści „odtrutka” - nalokson
|
|
Działanie ośrodkowe |
Działanie obwodowe |
- p/bólowe |
- p/bólowe |