FARMAKOLOGIA

WYKŁAD I

Farmakologia  nauka o lekach

farmakos  lek

logos = nauka

LEK  każdy związek działający farmakologicznie wywierający określone działanie lecznicze

FARMAKOLOGIA zajmuje się:

• mechanizmami działania leków

• działaniami leczniczymi i ubocznymi (niepożądanymi)

• problemami, losów leków w organizmie

Dwa działy FARMAKOLOGII:

I farmakokinetyka

• ilościowa ocena, wchłanianie i wydalanie leków

• ilościowa zawartość leku w określonej jednostce czasu w ustroju

• określenie po jakim czasie lek ulega wchłonięciu i do jakich trafia narządów

II farmakodynamika

• wpływ leków na organizm

TOKSYKOLOGIA

• zajmuje się efektami niepożądanymi leku (rozszerzenie źrenicy oka, zaburzenie widzenia)

• bada efekty toksyczne (uszkodzenie słuchu po streptomycynie)

• dawka terapeutyczna czasem bardzo blisko dawki toksycznej (np. glikozydy nasercowe)

Leki mogą być podawane w postaci:

• STAŁEJ (tabletki, proszki)

• AEROZOLU (podawane w astmie np. inhalatory, dezodoranty przeciwgrzybiczne)

Rodzaje reakcji na organizm na leki (SATTK):

S - synergizm [ (+) sumowanie reakcji]

A - antagonizm [ (-) przeciwstawne działanie]

T - tachyfilaksja [wygaszanie reakcji]

T - tolerancja [tolerancja dawki np. inna u dzieci, a inna u osoby starszej]

K - kumulacja [gromadzenie się leku np.. glikozydy nasercowe]

Dawkowanie leków:

• PROGOWA (minimalna)  najmniejsza ilość leku wywołująca reakcje

• LECZNICZA

• UDERZENIOWA (antybiotyki, Wit. D, sulfonamidy)

• ŚMIERTELNA  najmniejsza ilość leków, która wywołuje reakcje zaburzenia serca i oddychania

Wchłanianie leków z różnych dróg podawania:

• przez przewód pokarmowy (podjęzykowo, doustnie, doodbytniczo)

• pozajelitowo (domięśniowo, dożylnie - mogą być zatory, zagrożenie życia)

• podskórnie

• wziewnie

• naskórkowe

DROGA PODANIA LEKU

W zależności od drogi podania zmienia się wielkość powierzchni absorbującej dostępnej dla leku.

większa powierzchnia  szybsze wchłanianie

Miejsce podania: przewód pokarmowy

 zalety:

• przy doustnym podaniu - wolno przechodzi do krążenia, nie osiąga dużych stężeń

• przy podaniu podjęzykowym i doodbytniczym - lek szybko działa po podaniu, nie dostaje się od razu do krążenia wątrobowego

Miejsce podania: drogi parenteralne

 zalety:

• szybko dociera do miejsca działania (nagła interwencja)

• dokładniejsze dawkowanie

• można stosować u chorych nieprzytomnych

Dystrybucja

• rozmieszczenie leku, który miesza się szybko z krwią:

- w tkankach unaczynionych, stężenie bardzo duże (wątroba_

- w tkankach o małym ukrwieniu, stężenie małe (tk. kostna, chrzęstna, tłuszczowa)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA DYSTRYBUCJE LEKU:

• ukrwienie narządów i tkanek

• szybkość przepływu krwi

• przepuszczalność błon

• różnice wartości pH osocze/tkanka

• stopień wiązania leku z białkami osocza

1. Lek nie związany z białkami, działa natychmiast po osiągnięciu docelowego miejsca działania. Wiązanie z białkami osocza przedłuża działanie leku, opóźniając jego eliminacje, a tym samym zmniejsza jego siłę działania.

2. Lek związany z białkiem nie może dyfundować - nie dociera do narządu docelowego, nie ulega biotransformacji w wątrobie i przesączaniu kłębuszkowemu.

BIOTRANSFORMACJA

• szereg przemian chemicznych

• prowadzi do przekształcenia:

- związki rozpuszczalne w lipidach  rozpuszczalne w wodzie

- polarne  polarne metabolity

CEL: usunięcie leku z ustroju

Reakcje I fazy: Reakcje II fazy:

1. utlenienie 1. sprzęganie z kw. glikuronowym, siarkowym, octowym

2. redukcja 2. metyzacja

3. hydroliza 3. sprzęganie z glutationem

Eliminacja = wydalanie leku

1. NERKI  główny narząd eliminujący

2. WĄTROBA  wydalanie z kałem

3. PŁUCA  np. lotne = alkohol, etery, kamfora

4. ŻÓŁĆ  antybiotyki, penicyliny, tetracykliny, chloramfenikol

5. ŚLINA  związki jodu, rtęci, bizmutu

6. JELITO GRUBE  VIBRAMACYNA = doksycyklina

Nazwy leków:

 każdy lek (oprócz nazwy, wzoru chemicznego, budowy chemicznej) posiada własną nazwę handlową

 nazwa handlowa nadana jest przez producenta

 nazwa międzynarodowa - podstawowa nazwa leku

- informuje nas o budowie chemicznej, z której wywodzi się dany lek

- nie jest zastrzeżona

- może być używana przez każdego producenta na świecie

LEKI REKOMBINOWANE

 po wyodrębnieniu z ludzkiego genu kodującego dane białko wytwarza się prawidłowe geny poprzez dokonywanie izolacji i oczyszczania białka

INSULINA

 lek z tej serii stosowany w postaciach cukrzycy

 charakteryzuje się zmniejszona zdolnością do wytwarzania przeciwciał

HORMON WZROSTU  karłowatość

ERYTROPOETYNA  stymulator erytropoezy = tworzenia linii erytroidalnej

SZCZEPIONKI  wirusowe zapalenie wątroby typu B

INTERFERONY alfa  białaczka, AIDS, półpasiec

INTERFERONY beta  stwardnienie rozsiane, czerniak złośliwy

TYPY SYGNALIZACJI W FARMAKOLOGII:

• AUTOKRYNNE  tzn. na poziomie jednej komórki

• PARAKRYNNE  tzn. na poziomie kilku komórek czyli porozumiewanie się z innymi kom.

• ENDOKRYNNE  sygnał z kom. uwalniany jest do krwi a za jej pośrednictwem pobudzenie narządów eżektorowych

• NEURONUALNE  bardzo szybka sygnalizacja

• CHEMICZNA  przenoszona na duże odległośći

W FARMAKOLOGII mamy dwa układy antagonistyczne

1) sympatyczny

2) parasympatyczny

Pobudzenie układów  wywołuje odmienne reakcje w ustroju

NARZĄD	UKŁAD PARASYMPATYCZNY	UKŁAD SYMPATYCZNY
Serce	zwolnienie czynności (chronotropizm -)	przyspieszenie czynności (chromotropizm +, inotropizm +, batmotropizm +)
Naczynia krwionośne obwodowe	rozszerzenie (przy pobudzenie receptorów beta)	zwężenie (przy pobudzeniu receptorów alfa)
Mięśnie gładkie oskrzeli, jelit, przewodów żólciowych	skurcz	rozkurcz (zwieracze)
Mięśnie gładkie zwieracze	zwiotczenie	skurcz
Gruczoły (łzowe, potowe, ślinowe)	zwiększenie wydzielania	zmniejszenie wydzielania
Oko	zwężenie źrenicy i spadek ciśnienia śródocznego	rozszerzenie źrenicy i wzrost ciśnienia śródocznego

LEKI POBUDZAJĄCE

 zakończenia nerwów parasympatycznych stosuje się w:

a) jaskrze w celu obniżenia ciśnienia śródgałkowego

b) w atonii pooperacyjnej w celu pobudzenia ruchów robaczkowych jelit

c) w celu zwiększenia wydzielania śliny

ACETYLOCHOLINA  działa na serce, zwalnia czynność, powoduje spadek ciśnienia, skurcz oskrzeli i duszność

ATROPINA  tj. alkaloid z wilczej jagody rozszerza źrenice i przyspiesza czynność serca, stosowane również w okulistyce w badaniu dna oka

ADRENALINA I NORADRENALINA  pobudza akcje serca

IZOPRENALINA, ORCYPRENALINA  zwiększa kurczliwość i przyspiesza czynność serca, podnosząc ciśnienie, pobudzają receptory beta i alfa, powodując zwiotczenie mięśni gładkich oskrzeli

SALBUTAMOL  podawany w asmie, działa na receptory beta i alfa

LEKI UKŁADU PARASYMPATYCZNEGO

Receptory cholinergiczne to:

• nikotynowe (typ mięśniowy i neuronalny) przewodnictwo nerwowo-mięśniowe

• muskarynowe

- typ neuronalny: pobudzenie CSN, wydzielanie kw. żołądkowego, perystaltyka przewodu pokarmowego

- typ sercowy: spadek częstotliwości skurczów serca

- typ gruczołowy: wydzielanie egzokrynne, skurcz mięśni gładkich, rozkurcz naczyń (przez NO)

1. Agoniści nikotynowi to:

- nikotyna

-sukcynylocholina

Antagoniści to:

- tubokuraryna

- heksametonium

2. Agoniści muskarynowi:

- acetylocholina

- karbachol

- metacholina

- muskaryna

- pilokarpina

Antagoniści to:

- atropina

- atrovent

Atropina należy do lekow uwalniających bezpośrednio histaminę z mastocytów. Zatrucie atropiną (owoce wilczej jagody).

Pacjent po przypadkowym spożyciu „jagód” jest:

- rozpalony jak piec

- ślepy jak nietoperz

- suchy jak pieprz

- czerwony jak burak

- niespokojny jak tygrys w klatce

LEKI UKŁADU SYMPATYCZNEGO

1. SYMPATKOMIMETYCZNE aminy katecholowe to:

- adrenalina (epinefryna) - stosowana w reakcji reanimacyjnej

- noradrenalina - podawana z lekami znieczulającymi miejscowo

- dopomina - w ostrej niewydolności serca

pobudzające receptory dla alfa:

a) nafazolina

b) ksylometazolina  zmniejszenie obrzęków śluzówek nosa

pobudzające receptory dla beta:

a) izoprenalina

b) orcyprenalina

c) dobutamina  stosowana we wstrząsie kardiogennym

d) salbutamol

e) saletrol

f) formoterol  stosowany w leczeniu astmy

Zastosowanie kliniczne sympatykomimetyków:

- hipotensja

- wstrząs

- uzyskanie hemostazy przy zabiegach

- zmniejszenie dyfuzji leku znieczulenia miejscowego z miejsca podania

- zmniejszenie obrzęku śluzówek

- całkowity blok serca

- wady wrodzone serca

- astma oskrzelowa

II LEKI SYMPTYKOLITYCZNE to:

- dihydroergotamina

- tolazolina

- prazosyna

Zastosowanie kliniczne alfa adrenolityków:

- phaeochromocytoma

- nagłe wzrosty ciśnienia krwi

- nadciśnienie tętnicze

- choroby naczyń obwodowych

- przerost prostaty

- impotencja

---