02.2011 - "Mącznica lekarska w terapii zakażenia dróg moczowych."

luty 2011, nr 54/32 online MĄCZNICA LEKARSKA W TERAPII ZAKAŻENIA DRÓG MOCZOWYCH     Zakażenia układu moczowego stanowią obecnie, po grypie i infekcjach grypopodobnych, drugie co do częstości występowania schorzenie wśród kobiet. Częstość zakażeń wzrasta wraz z wiekiem. Dane literaturowe podają, że zakażenia układu moczowego stanowią ok. 50% zakażeń szpitalnych i ok. 20 proc. wszystkich zakażeń pozaszpitalnych.    Jednym z częstych schorzeń wywołanych przez zakażenia bakteryjne są stany zapalne moczowodów oraz pęcherza moczowego. Wywoływane są one m.in. przez pałeczkę okrężnicy, paciorkowce i gronkowce. Uszkodzenie śródbłonka dróg moczowych prowadzące do stanów zapalnych jest także powodowane przez toksyny bakteryjne.    Zakażenie układu moczowego (ZUM) występuje znacznie częściej wśród populacji żeńskiej. Epidemiologicznie stwierdza się, że większość kobiet w swoim życiu przechodziło ZUM. Najczęściej schorzenie występuje u małych dziewczynek lub aktywnych płciowo kobiet. U mężczyzn choroba występuje znacznie rzadziej i jest diagnozowana zwykle u noworodków i niemowląt lub mężczyzn w starszym wieku. Do objawów, które powinny skierować pacjenta do lekarza należą częste oddawanie moczu, uczucie bolesnego parcia na mocz z oddawaniem niewielkich jego ilości, pieczenie lub palenie w cewce moczowej po oddaniu moczu. Również pojawienie się krwi w moczu jest sygnałem alarmującym. Krwiomocz może być wywołany przez wiele czynników, z istniejącymi procesami nowotworowymi włącznie.    Leczenie zakażeń dróg moczowych, to przede wszystkim antybiotykoterapia. Odpowiednio wczesne jej wprowadzenie, szczególnie w pierwszej dobie, ogranicza rozległość procesu zapalnego w nerkach. Usunięcie ognisk zakażenia zapobiega następstwom ostrych zapaleń, a więc powstaniu niewydolności nerek i dalszym powikłaniom. Uzupełnieniem dla działania leków syntetycznych w leczeniu ZUM może być właściwa fitoterapia. Roślinne substancje urologiczne dzielimy na trzy grupy: akwaretyki (diuretyki), środki dezynfekujące drogi moczowe oraz środki przeciwkamicowe.    Na szczególną uwagę w fitoterapii układu moczowego zasługuje mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi). Zawarte w niej związki chemiczne działają antyseptycznie na bakterie uropatogenne. Mącznica lekarska należy do grupy roślin leczniczych o udokumentowanych właściwościach. Surowcem leczniczym jest liść mącznicy - Folium uva-ursi. Substancja ta zawiera od 3 do 12 % glikozydów fenolowych (m.in, arbutynę i jej estry z kwasem galusowym), garbniki pochodne kwasu galusowego i elagowego, flawonoidy (izokwercytynę, hiperozyd, kwercetynę), ponadto triterpeny (kwas ursolowy, uweol) oraz fenolokwasy.    Mechanizm działania surowca polega na tym, iż podczas pasażu żołądkowo-jelitowego glikozydy fenolowe mącznicy - arbutyna i metyloarbutyna, w kwaśnym środowisku soku żołądkowego, ulegają hydrolizie z uwolnieniem aglikonów - hydrochinonu i metylohydrochinonu, które jako związki farmakologicznie czynne są częściowo wchłaniane do krwioobiegu. W wyniku wiązań z kwasem glukuronowym i siarkowym powstają estrowe połączenia glukuronid hydrochinonu i siarczan hydrochinonu, które są wydzielane z moczem.    W przypadku zakażeń bakteryjnych pH moczu ma charakter zasadowy, co sprzyja w środowisku alkalicznym uwolnieniu hydrochinonu, który działa przeciwbakteryjnie w stosunku do większości drobnoustrojów wywołujących zakażenia układu moczowego. Zaleca się, w celu wzmocnienia siły działania mącznicy, równoczesne podawanie środków alkalizujących mocz. Aktywność hydrochinonu wykazano w badaniach doświadczalnych na zwierzętach. Wskazania do stosowania mącznicy lekarskiej    Przetwory z liści są stosowane w zakażeniach bakteryjnych dróg moczowych, wspomagająco w przewlekłym zapaleniu pęcherza moczowego, łącznie z antybiotykami lub sulfonamidami. Przetwory z mącznicy mogą być również stosowane w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych wywołanych nadmiernym rozwojem flory jelitowej. Najsilniejsze działanie preparatów z mącznicy obserwuje się po 3-4 godz. od momentu podania, stężenie w moczu hydrochinonu winno wynosić 60 μl/ml. Działania niepożądane Substancje roślinne zawierające arbutynę nie powinny być stosowane w dużych dawkach, a także przez długi okres. Ze względu na drażniące działanie składników mącznicy lekarskiej powinno się ją przyjmować w preparatach złożonych. Przeciwwskazania    Nadwrażliwość na składniki substancji roślinnej, ciąża, okres karmienia, a także wiek (nie stosować do 12 r.ż.). Dawkowanie    Najwyższa dawka dzienna to 3 g ziół przyjmowane cztery razy w ciągu dnia (lub 400-840 mg hydrochinonu dziennie). Według danych literaturowych substancję roślinną oraz preparaty z niej otrzymane należy stosować zwykle 7 dni. Dłuższe stosowanie ze względu na możliwość wystąpienia podrażnień oraz działań niepożądanych jest możliwe tylko po konsultacji z lekarzem. Maksymalny czas terapii preparatami mącznicy nie może być dłuższy niż 14 dni i nie należy jej stosować częściej niż 5 razy w okresie roku.    Przed użyciem preparatów zawierających w swoim składzie liść mącznicy należy zapoznać się z ulotką dołączoną do opakowania, która zawiera wskazania, przeciwwskazania, dane dotyczące działań niepożądanych i dawkowania, oraz informacje dotyczące stosowania i przechowywania produktu leczniczego. W razie pytań lub wątpliwości należy skontaktować się z lekarzem lub farmaceutą.   dr n. farm. Tomasz Baj Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

---