Natalia Placek
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa
w Tarnowie
Kierunek: pielęgniarstwo
Rok: II semestr: III
Ilość godzin samokształcenia: 30
Praca samokształceniowa
w ramach przedmiotu:
pielęgniarstwo pediatryczne
Temat: Profilaktyka chorób cywilizacyjnych w pediatrii.
Plan pracy:
Przyczyny chorób cywilizacyjnych.
Działania profilaktyczne zapobiegające chorobom cywilizacyjnym:
karmienie piersią
żywienie dzieci i młodzieży
aktywność fizyczna
hartowanie organizmu:
-zabiegi wodne;
-powietrze i ćwiczenia fizyczne;
-kąpiele słoneczne.
Do powstawania chorób cywilizacyjnych przyczyniają się:
-powszechnie występujące zanieczyszczenie środowiska, zwłaszcza powietrza, wody i żywności;
-rosnące tempo życia i towarzyszący mu stres oraz napięcie nerwowe;
-mała aktywność ruchowa;
-niewłaściwe odżywianie.
Choroby cywilizacyjne nierozłącznie wiążą się z pojęciem chorób społecznych, czyli chorób szeroko rozpowszechnionych w społeczeństwie. Do chorób cywilizacyjnych a jednocześnie kwalifikowanych jako choroby społeczne, zaliczamy:
-nadciśnienie
-miażdżycę
-chorobę wieńcową
-otyłość
-cukrzyce
-chorobę wrzodową
-choroby alergiczne
-niektóre zaburzenia psychiczne [1]
Działania profilaktyczne zapobiegające chorobom cywilizacyjnym obejmują głównie profilaktykę nieswoistą. Zaliczamy do nich:
-karmienie piersią
-żywienie dzieci i młodzieży
-aktywność fizyczną
-hartowanie organizmu
Karmienie piersią
Karmienie piersią jest obecnie uznane za jedyny prawidłowy sposób odżywiania małych dzieci, zapewniający im optymalny stan zdrowia i rozwój.
Mleko kobiece jest pokarmem najbardziej rozcieńczonym, zawierającym najmniej soli mineralnych i białka spośród znanych pokarmów ssaków, ponieważ jest przystosowane do częstego i długiego przebywania matki z dzieckiem podczas karmienia i jednoczesnego stosunkowo wolnego przyrostu masy ciała niemowlęcia. Zawiera natomiast duże stężenie składników wykorzystywanych do szybkiego rozwoju i przyrostu masy mózgu, takich jak laktoza, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, tauryna.
Skład mleka kobiecego zmienia się w czasie całej laktacji, w ciągu doby, a nawet pojedynczego karmienia dostosowując się indywidualnych potrzeb karmionego przez matkę dziecka. Zmienność ta sprawia, że nawet odciągnięty pokarm innej kobiety nie zaspokaja tak doskonale potrzeb dziecka, jak pokarm jego własnej matki.
W pokarmie kobiecym zidentyfikowano około 500 aktywnych biologicznie, czynnych w organizmie dziecka składników, takich jak specyficzne przeciwciała, enzymy, hormony, modulatory wzrostu, żywe komórki. Wspomagają one niedojrzałe funkcje biologiczne niemowlęcia, umożliwiając mu bezpieczne wejście i przystosowanie do środowiska zewnątrzmacicznego. Specyficzność gatunkowa mleka kobiecego, jego aktywność biologiczna oraz zmienność składu powodują, że mleka kobiecego nie da się odtworzyć. Nie można go też zastąpić innym pożywieniem bez ujemnych skutków zdrowotnych
Wprowadzenie na szeroką skalę w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych żywności dla niemowląt doprowadziło niemal do wyeliminowania mleka kobiecego jako źródła pożywienia małych dzieci. Skutki tych działań są coraz lepiej poznawane i rozumiane jako podstawowe zagrożenie zdrowia dzieci, kobiet i całych społeczeństw.
U noworodków karmionych wyłącznie piersią w 1 tygodniu życia ryzyko wystąpienia zwężenia odźwiernika jest dwukrotnie mniejsze niż u karmionych w sposób mieszany, a prawie trzykrotnie niż u karmionych sztucznie. Im dłużej dzieci są karmione piersią, tym mniejsze jest ryzyko wystąpienia wad zgryzu i mniejsze nasilenie próchnicy. Obserwuje się także pozytywną zależność osiąganych przez dziecko wyników testów na inteligencję i czasu trwania karmienia.
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca wyłącznie karmienie piersią do 6 miesiąca życia dziecka i następnie utrzymywanie go do lat 2, przy stopniowym wprowadzaniu żywności dodatkowej.
Do udowodnionych poprawnie przeprowadzonymi eksperymentalnymi badaniami klinicznymi praktyk utrudniających karmienie piersią i jego utrzymanie należą:
-oddzielenie matki od dziecka po porodzie;
-dokarmianie i pojenie noworodka;
-użycie smoczka i kapturka ochronnego;
-ograniczenie częstości i czasu przystawiania dziecka do piersi;
-ważenie dziecka przed i po karmieniu;
-rozdawanie próbek sztucznej żywności przy wypisie ze szpitala.
Udowodnionymi praktykami zwiększającymi powodzenie w karmieniu piersią są:
-wczesny kontakt matki z dzieckiem po porodzie (ciało do ciała) wraz z pierwszym przystawieniem dziecka do piersi;
-nieograniczony dostęp matki do dziecka podczas pobytu w szpitalu, tzw. rooming-in;
-karmienie „na żądanie”, według potrzeb dziecka i matki
-kompetentna i życzliwa pomoc personelu szpitalnego w pierwszych dniach karmienia.
Optymalny sposób postępowania z noworodkiem zdrowym po porodzie:
-po urodzeniu dziecko należy ułożyć na matce i dokładnie osuszyć, czeka ono na przecięcie pępowiny;
-otulone z zewnątrz suchym ocieplaczem (prześcieradło, kilka pieluch, ręcznik) dziecko podaje się matce do przytulenia w kontakcie ciało do ciała;
-jeśli zachodzi potrzeba przeprowadzenia procedur medycznych, np.szycia krocza, noworodek może być na krótko przeniesiony w ciepłe miejsce. W tym czasie może być zbadany, łącznie z wykonaniem pomiarów;
-następnie należy ponownie umożliwić matce kontakt z dzieckiem (optymalnie ciało do ciała), tak aby pod koniec 1 godz.po porodzie mogła rozpocząć karmienie. Noworodek powinien pozostać z matką aż do zakończenia pierwszego karmienia lub dłużej. Jeśli nie podejmuje ssania, to również powinien być z matką, korzystać z jej ciepła, co stymuluje wieź emocjonalną;
-noworodek powinien przebywać na jednej sali z matka aż do wypisu, tak żeby było możliwe utrzymanie karmienia piersią według potrzeb dziecka i matki bez ograniczeń czasowych;
-noworodków nie należy ściśle zawijać w kołderki. Najlepiej od pierwszych dni ubierać je w kaftaniki i śpioszki, pozostawiając matce swobodę w kontakcie z dzieckiem we własnym łóżku.
Prowadzone w wyżej podany sposób noworodki najczęściej nie maja trudności z otrzymaniem odpowiedniej ilości pokarmu. Znacznie lepiej przystosowują się do warunków zewnątrzmacicznych. Rzadziej obserwuje się u nich hipoglikemię i hiperbilirubinemię. Niemowlęta powinny być karmione tylko piersią lub pokarmem własnej matki od urodzenia do około 6 miesiąca życia. Następnie należy utrzymać karmienie, stopniowo wprowadzając inne (nie mleczne) posiłki, tak aby w końcu 2 roku życia dziecko było przygotowanie do lekkostrawnej diety rodzinnej. Znaczy to, ze pod koniec pierwszego lub na początku drugiego półrocza należy zacząć podawać niewielkie porcje innej żywności, po nakarmieniu piersią lub między karmieniami.
Wprowadzenie dodatkowej żywności powinno się odbywać zgodnie z następującymi zasadami: na początku podaje się jarzyny, owoce, kasze bezglutenowe, następnie mięso, żółtko. Produkty z glutenem wprowadza się w końcu 1 roku, mleko i produkty mleczne w 2 roku życia. Nie wprowadza się dwóch nowych produktów jednocześnie. Każdy nowy produkt podaje się w niewielkich ilościach. Dziecko stopniowo rozszerza swoja dietę, spożywając coraz więcej innej żywności i stopniowo rezygnując z piersi.
W prawidłowym żywieniu niemowląt i małych dzieci nie ma potrzeby używania sztucznego mleka dla niemowląt. Należy pamiętać, że białka mleka krowiego, które stanowią podstawę mieszanek dla niemowląt, są najsilniejszym alergenem wieku dziecięcego. Podobne właściwości ma również mleko, którego podstawowym składnikiem jest soja. [2]
Żywienie dzieci i młodzieży.
Dieta dziecka powinna zawierać pokarmy, które zaspokoją jego potrzeby żywieniowe niezbędne dla wzrastania i rozwoju, a produkty spożywcze i napoje o dużej wartości energetycznej, a małej odżywczej, powinny stanowić jedynie sporadyczny dodatek do prawidłowo zbilansowanej diety. Po 2. roku życia dieta powinna zawierać przede wszystkim:
- owoce i warzywa
- pełne (niełuskane) ziarna zbóż
- produkty mleczne o małej zawartości tłuszczu
- warzywa strączkowe
- ryby i chude mięso.
W praktyce zbilansowanie diety i wydatku energetycznego jest trudne. Cel ten można zrealizować, zalecając spożywanie głównie pokarmów o dużej wartości odżywczej, przynajmniej umiarkowaną aktywność fizyczną, co najmniej przez 1 godzinę dziennie przez większość dni tygodnia oraz skrócenie czasu spędzanego przed monitorem komputera i telewizorem do mniej niż 2 godzin dziennie.
Najczęstsze błędy w żywieniu dzieci polegają na:
- zbyt krótkim karmieniu niemowląt wyłącznie piersią - tylko niewielki odsetek niemowląt jest karmionych w ten sposób do 6. miesiąca życia jak zaleca WHO i American Academy of Pediatrics (AAP);
- zbyt wczesnym wprowadzaniu produktów zbożowych, mięsa i słodzonych napojów do diety niemowlęcia;
- zbyt małym i zmniejszającym się wraz z wiekiem spożyciem żółtych, pomarańczowych i czerwonych warzyw oraz owoców (głównym warzywem stają się ziemniaki w postaci frytek);
- zbyt wczesnym wprowadzaniu słodyczy do diety dziecka - w wieku 19-24 miesięcy około 60% dzieci spożywa ciastka, 20% inne słodycze, a 44% słodzone napoje;
- nieregularnym spożywaniu śniadań, zwiększeniu ilości kalorii pochodzących z przekąsek, zwiększeniu spożycia produktów o małej wartości odżywczej, nadmiernym zwiększaniu porcji posiłków, zwiększeniu spożycia napojów słodzonych, zmniejszeniu spożycia produktów mlecznych, owoców i warzyw (z wyjątkiem ziemniaków) przez starsze dzieci;
- nadmiernym spożyciu cukru, szczególnie przez dzieci w wieku przedszkolnym;
- spożywaniu zbyt małej ilości pierwiastków śladowych, wapnia i potasu, a zbyt dużej ilości sodu w stosunku do zalecanych ilości.
Dzieci >2. roku życia i młodzież
1. Dzieci powinny spożywać taką ilość kalorii, która zaspokoi ich potrzeby związane z aktywnością fizyczną oraz wzrastaniem. Pokarmy będące źródłem energii można podzielić na niezbędne, które należy spożywać, aby zabezpieczyć odpowiednią ilość innych substancji odżywczych, oraz dowolne - konieczne dla zaspokojenia potrzeb energetycznych wynikających z aktywności i wzrastania. Ta druga pula bardzo się zmienia zależnie od aktywności fizycznej dziecka. Dziecku prowadzącemu siedzący tryb życia wystarcza spożycie około 100-150 kilokalorii (kcal) w postaci pokarmów wykorzystywanych wyłącznie jako źródło energii, czyli mniej niż zawiera przeciętna porcja przekąski (np. baton, chipsy) lub napój o małej wartości odżywczej. Przy większej aktywności fizycznej ilość ta zwiększa się do 200-500 kcal (w zależności od wieku, płci i poziomu aktywności). Większość zaleceń dotyczących spożycia kalorii dotyczy dzieci i młodzieży prowadzących siedzący tryb życia. W przypadku zwiększenia poziomu aktywności fizycznej należy pamiętać o odpowiednim zwiększeniu ilości kalorii w diecie.
2. Każde dziecko powinno poświęcać 60 minut dziennie na zabawę lub aktywność fizyczną o umiarkowanej lub dużej intensywności.
Zbyt mała aktywność fizyczna jest jednym z podstawowych czynników ryzyka rozwoju otyłości. Uwzględnienie zwiększenia aktywności fizycznej w programach redukcji masy ciała znamiennie zmniejsza liczbę powikłań wynikających z otyłości. Obserwuje się, że wraz z wiekiem zmniejsza się odsetek dzieci uczestniczących w zajęciach wychowania fizycznego w szkole. Wydłuża się natomiast czas spędzony przed monitorem komputera lub telewizorem, co bezpośrednio wpływa na zwiększenie ilość pokarmu spożytego w ciągu dnia. Nadmierna ilość spożytych kalorii wynika zarówno ze zmniejszenia aktywności fizycznej i jedzenia w trakcie oglądania telewizji, jak i ze zwiększonej ekspozycji na reklamy produktów spożywczych.
3. Dzieci powinny codziennie spożywać warzywa i owoce (świeże, mrożone lub konserwowe), najlepiej do każdego posiłku. Należy ograniczyć spożycie słodzonych soków, sosów i cukru.
4. Masło i większość innych tłuszczów pochodzenia zwierzęcego spożywanych bezpośrednio lub stosowanych do przygotowywania posiłków należy zastąpić olejami roślinnymi (rzepakowym, sojowym, kukurydzianym lub innym) lub "miękkimi" margarynami o małej zawartości kwasów tłuszczowych nasyconych i trans.
Udział cholesterolu oraz kwasów tłuszczowych nasyconych i trans pochodzących z pokarmów w rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, a także korzystny efekt ograniczenia spożywania tych tłuszczów w profilaktyce miażdżycy, został jednoznacznie udowodniony. Wyniki długofalowych badań obserwacyjnych wykazały, że otyłość, hipercholesterolemia i nadciśnienie ujawniające się w okresie dzieciństwa, zwykle utrzymują się w życiu dorosłym. Badania z randomizacją przeprowadzone u dzieci dowiodły, że dieta o małej zawartości cholesterolu i nasyconych kwasów tłuszczowych jest bezpieczna i skutecznie zmniejsza stężenie niekorzystnych frakcji tłuszczowych w surowicy. Nie zaobserwowano negatywnego wpływu takiej diety na wzrastanie, rozwój neurologiczny czy funkcje metaboliczne, natomiast zapotrzebowanie na inne składniki odżywcze było w pełni pokryte. Dieta taka znamiennie wpływała na zmniejszenie stężenia cholesterolu LDL, a dzieci, u których stosowano interwencję żywieniową znamiennie częściej wybierały zdrowy styl żywienia.
5. Należy spożywać produkty zbożowe z pełnego ziarna, a unikać produktów z ziarna łuskanego (najlepiej upewnić się, że w składzie produktu na etykiecie pełne ziarno wymienione jest na pierwszym miejscu).
6. Należy ograniczyć spożycie napojów (w tym soków) i pokarmów słodzonych cukrem.
Produkty te mogą być źródłem znacznej ilości spożytych kalorii. U dzieci w wieku 1-6 lat należy ograniczyć spożywanie tego typu napojów do 120-180 ml na dobę, a u dzieci w wieku 7-18 lat do 240-350 ml.
7. Dzieci i młodzież powinni codziennie spożywać produkty mleczne odtłuszczone lub o zmniejszonej zawartości tłuszczu.
8. Należy zwiększyć spożycie ryb, szczególnie o dużej zawartości tłuszczu. Najlepiej jest je przygotować na grillu lub upiec. Ryby warto regularnie podawać na przystawkę.
Udowodniono, że spożycie ryb zapobiega wystąpieniu chorób układu sercowo-naczyniowego. Amerykański Urząd ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration - FDA) i AHA podkreślają, że owoce morza są ważnym składnikiem zdrowej diety. AHA zaleca ich spożywanie, co najmniej 2 razy w tygodniu. Smażone ryby nie dostarczają takich korzyści. Ze względu na możliwe zanieczyszczenie szkodliwymi substancjami (polikarbon fenolu, rtęć), spożycie ryb należy ograniczyć u kobiet w ciąży lub planujących zajść w ciążę, karmiących matek i małych dzieci. W tej grupie należy unikać mięsa rekina, miecznika, makreli królewskiej i płytecznika (Lopholatilus chamaeleonticeps). Natomiast inne często spożywane gatunki (krewetki, tuńczyk z puszki, łosoś, rdzawiec, sum) zawierają mało rtęci. Nowsze dane wskazują, że dostępne w sprzedaży gotowe produkty ze smażonych ryb zawierają mało kwasów tłuszczowych omega-3 i dużo kwasów tłuszczowych trans, zatem nie przynoszą tak korzystnego efektu.
9. Należy zmniejszyć spożycie soli kuchennej, także zawartej w różnych innych produktach spożywczych.
10. Przygotowując i serwując posiłki, należy się kierować wielkością porcji zalecanej na opakowaniu produktu.
11. Należy spożywać wyłącznie chude mięso lub produkty mięsne o zmniejszonej zawartości tłuszczu, a z drobiu przed jego podaniem należy zdejmować skórkę.
12. W ramach przystawek mięso można zastąpić roślinami strączkowymi lub tofu; należy także ograniczyć spożycie bogatokalorycznych sosów.
13. Wiele gotowych produktów lub półproduktów spożywczych zawiera dużą ilość soli i(lub) cukru. Należy czytać treść etykiet i wybierać produkty o dużej zawartości błonnika, a małej zawartości soli i cukru.
Przestrzeganie zaleceń - praktyczne rady
Ogromna odpowiedzialność za prawidłowe odżywianie dziecka spoczywa na rodzicach. Już od wczesnych lat jego życia napotykają oni na różne trudności: na przykład powszechna jest opinia, że otyłość lub "pulchność" dziecka jest oznaką zdrowia, a wiele reklam telewizyjnych i prasowych dotyczy produktów spożywczych o małej wartości odżywczej, a dużej zawartości kalorii. Rodzice powinni wybierać czas spożywania posiłków oraz ich skład, natomiast dzieci powinny decydować o objętości posiłku. Bardzo ważny jest także przykład, jaki dają rodzice lub opiekunowie, stosując właściwą dietę i prowadząc zdrowy styl życia. [3]
Aktywność fizyczna.
Pod pojęciem aktywności fizycznej lub ruchowej rozumie się ruchy ciała powstałe w wyniku pracy mięśni szkieletowych i towarzyszący jej cały zespół zmian czynnościowych w organizmie. Aktywność fizyczna jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka i kluczowym składnikiem zdrowego stylu życia.
Funkcje aktywności fizycznej i korzyści dla rozwoju i zdrowia dziecka to stymulacja i wspomaganie rozwoju:
-somatycznego- aktywność fizyczna stymuluje wzrastanie ciała, rozwój mięśni i funkcji zaopatrzenia tlenowego, zapewnia harmonię rozwoju (proporcjonalne przyrosty masy ciała);
-intelektualnego- aktywność fizyczna umożliwia poznawanie najbliższego środowiska (fizycznego i społecznego), przedmiotów i zjawisk;
-psychicznego- aktywność fizyczna stwarza sytuacje, w których dziecko uczy się pokonywania trudności, radzenia sobie ze zmęczeniem, stresem, przeżywania sukcesów i porażek, kontrolowania emocji;
-społecznego- aktywność fizyczna kształtuje relacje z innymi ludźmi.
Dziecko uczy się samokontroli i zasad obowiązujących w grupie. Aktywność fizyczna umożliwia dziecku uzyskanie informacji zwrotnych od rówieśników, funkcjonowanie w odmiennej sytuacji niż w rodzinie, daje szanse porównywania siebie z rówieśnikami. Sytuacje te sprzyjają rozwojowi obrazu własnej osoby i poczucia własnej wartości. Optymalny poziom aktywności, to znaczy taki, który zabezpiecza potrzeby i stymuluje rozwój dziecka, jest trudny do określenia i zależy od fazy rozwoju dziecka, jego stanu zdrowia i warunków życia. We wczesnym dzieciństwie- ze względu na dużą, spontaniczną aktywność fizyczna dziecka jej optymalny stan można osiągnąć, zapewniając dziecku warunki do naturalnej ekspresji ruchowej („wyżycia się”), tzn.przestrzeń, czas, zainteresowanie, zabawki i sprzęt do zabaw ruchowych.
Dodatkowych, odpowiednio ukierunkowanych zajęć ruchowych w tej fazie rozwoju wymagają dzieci:
-z nadwagą (zwiększenie wydatku energetycznego); przewlekle chore i niepełnosprawne;
-hipoaktywne, bez zmian organicznych (rozbudzanie potrzeby ruchu i zainteresowań ruchowych);
-przebywające w zakładach wychowania zbiorowego(żłobki, domy dziecka, przedszkola), gdzie ze względu na warunki i bezpieczeństwo dzieci ogranicza się ich aktywność fizyczną. U dzieci i młodzieży w wieku szkolnym niezbędne są systematyczne, zorganizowane zajęcia ruchowe. Ważna jest nie tylko różnorodność form ruchu, lecz także taka częstotliwość, czas trwania i intensywność wysiłków, aby były one skuteczne z fizjologicznego punktu widzenia, w tym zwłaszcza pod względem efektywnej stymulacji rozwoju funkcji zaopatrzenia tlenowego. Jest to podstawowy warunek osiągnięcia wydolności fizycznej, która zmniejsza m.in. ryzyko rozwoju chorób układu krążenia. W profilaktyce można zaproponować następującą formułę: aktywność fizyczna= 4 x 40 x 140. Oznacza to, że ćwiczenia fizyczne wykonywane są 4 razy w tygodniu, przez 40 minut, z intensywnością odpowiadającą częstości skurczów serca co najmniej 140/ min. Ważne jest także, aby stosować okresowo krótkotrwałe (1-5 minut) maksymalne wysiłki (częstość skurczów serca ± 10/min) w celu osiągnięcia maksymalnego obciążenia funkcji zaopatrzenia tlenowego. Około 10-15 % dzieci i młodzieży z zaburzeniami stanu zdrowia powinno uczestniczyć w dodatkowych lub zmodyfikowanych zajęciach ruchowych. Należy przyjąć zasadę, że dziecko przewlekle chore może uczestniczyć w prawie wszystkich zajęciach ruchowych z rówieśnikami. Umożliwia mu to normalne funkcjonowanie, kształtowanie pozytywnego obrazu samego siebie i poczucia własnej wartości. Dzieci te powinny być zachęcane do uprawiania sportu (niewyczynowego), zgodnie z ich możliwościami i zainteresowaniami. Jednak nadmierne obciążenie wysiłkiem fizycznym, które towarzyszy uprawianiu sportu w dzieciństwie i młodości, może stanowić również poważne zagrożenie dla zdrowia i rozwoju dziecka. [2]
Hartowanie organizmu.
Jest to zespół zabiegów i ćwiczeń fizycznych, mających na celu usprawnienie mechanizmów termoregulacji oraz zwiększenie odporności na zimno i zmiany temperatury otoczenia. Polega na działaniu na organizm naturalnych zmiennych bodźców termicznych (wody o zmiennej temperaturze, powietrza, zwłaszcza jego ruchu i słońca), wspomaganych ćwiczeniami fizycznymi. Bodźce te, zwykle o małym i średnim natężeniu, wywołują reakcje fizjologiczne: miejscowe skóry (z udziałem hormonów tkankowych acetylocholiny i histaminy) i ogólne - odruchowe reakcje naczynioworuchowe we wszystkich narządach, zmiany objętości krwi krążącej, szybkości przepływu krwi, oporu naczyniowego i ciśnienia tętniczego krwi. Osoby, a zwłaszcza dzieci, zahartowane rzadziej chorują na infekcje układu oddechowego. Zabiegi hartowania powinny być: systematyczne, ze stopniowym zwiększaniem natężenia bodźca, z zastosowaniem różnorodnych bodźców, rozpoczynane w ciepłej porze roku i dostosowane do indywidualnych właściwości dziecka.
Podstawowe metody hartowania: zabiegi wodne (nacieranie ciała, zmywanie kolejno różnych części ciała, polewanie większych obszarów ciała, natryski, zmiennocieplne kąpiele stóp, kąpiele w zbiornikach wodnych), pobyt na powietrzu, połączony z ćwiczeniami fizycznymi, kąpiele słoneczne.
Zabiegi wodne
Zabiegi wodne są łatwe do dawkowania (dobieranie temperatury wody, rodzaju zabiegu).
Ważne zasady prowadzenia zabiegów wodnych to:
-nie należy oziębiać dziecka przed zabiegiem. Błędem w sztuce jest stosowanie zimnych na nie ogrzane, chłodne ciało. Temperatura powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić około 20ºC;
-zabiegi wykonuje się w 2 godz. po posiłku i po oddaniu przez dziecko moczu;
-im chłodniejsza jest woda, tym krótszy powinien być czas jej zetknięcia ze skóra i mniejszy obszar ciała, na który działa;
-w czasie zabiegu trzeba obserwować zabarwienie skóry. Jeśli po oziębieniu nie ulega ona zaczerwienieniu, to należy przyspieszyć odczyn naczyniowy, zachęcając dziecko do wykonywania ćwiczeń lub stosując ciepłą wodę.
-w przypadku zabiegów zmiennocieplnych zabieg należy zakończyć zimną wodą i wykonywaniem energicznych ruchów kończynami przez 5-10 minut (ułatwia to powrót krwi z warstwy korowej ciała do jej wnętrza).
-po zakończeniu zabiegu zimnego: nie wycierać ciała ręcznikiem, lecz osuszyć odkryte części ( twarz, szyja, ręce), a z pozostałych strząsnąć ręką krople wody; nałożyć suchą ciepłą koszulę i wełniane skarpety; wykonywać przez 5-10 minut ćwiczenia fizyczne lub marsz (rozgrzanie ciała)- po zabiegu musi wystąpić przyjemne ciepło; w przypadku przerwy między zabiegami kolejny zabieg rozpocząć należy od temperatury wody wyższej o 2-3ºC od stosowanej przed przerwą i skrócić ¼ czas jego trwania w stosunku do ostatniego zabiegu.
Powietrze i ćwiczenia fizyczne
Hartujące działanie powietrza, które styka się ze skórą i błonami śluzowymi dróg oddechowych, uwarunkowane jest istnieniem różnicy temperatur między powietrzem a tymi tkankami. Dodatkowym czynnikiem jest ruch i wilgotność powietrza. Podstawową metodą hartowania na świeżym powietrzu jest połączenie działania chłodnego powietrza i ćwiczeń fizycznych. Zaleca się także brodzenie po wodzie, chodzenie po rosie, kamieniach, zimnej posadzce, puszystym śniegu ( u osób już zahartowanych). Dla małych dzieci wskazany jest sen na powietrzu we wszystkich porach roku.
Kąpiele słoneczne
Poddawanie dzieci działaniu promieni słonecznych ma na celu m.in. adaptację do wysokich temperatur bez przegrzewania i zmniejszania zdolności do wysiłku. Tradycyjne kąpiele słoneczne maja następujący schemat:
-rozpoczyna się od 4 minut (po minucie w ułożeniu na plecach, brzuchu, obu bokach);
-po każdych dwóch kąpielach dodaje się po 1 minucie na każdą stronę, aż do osiągnięcia 20 minut ogólnego czasu nasłonecznienia (30 minut u dzieci starszych).
Najlepszą porą na kąpiele słoneczne są godziny 8 do 10. Należy unikać nadmiernego nasłonecznienia. Kąpiel słoneczna kończy się polewaniem lub kąpielą wodną, która rozpoczyna się wodą o temperaturze 26-28 ºC. ochłodzenie rozgrzanego ciała ma duży wpływ hartujący. [2]
Piśmiennictwo:
Brough H., Alkurdi R., Nataraja R., Surendranathan A.: „Pediatria błyskawicznie”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006;
Wojnarowska B.: „Profilaktyka w pediatrii”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998;
http://www.mp.pl/artykuly/index.php?aid=27339&_tc=1A97D69EEAD74B7F99EB48FB279DBE88