Transformacja gospodarki centralnie planowanej

w gospodarkę rynkową.

Gospodarka planowa, gospodarka nakazowo-rozdzielcza — gospodarka, opierająca się na założeniach planów kilkuletnich, określających najważniejsze cele rozwoju państwa.

Ten typ organizacji gospodarki jest stosowany w okresie wojny; stosowany był też w większości państw o ustrojach socjalistycznych, a ich tworzenie i realizowanie jest jednym z najważniejszych zadań kierownictwa partii. Uchwalane są często na określony czas podczas zjazdów partyjnych lub plenum. W historii PRL powszechnie znany był plan trzyletni i plan sześcioletni.

W gospodarce centralnie planowanej to władze ustalają, co, jak i dla kogo ma być produkowane (gospodarka nakazowo-rozdzielcza). Ustalane są także ceny poszczególnych produktów. Celem tego typu gospodarki w państwach socjalistycznych miał być sprawiedliwy podział dóbr, a nie zysk właścicieli kapitału jak w państwach kapitalistycznych. Racjonalne planowanie miało rozwiązać problemy nadprodukcji oraz cykli koniunkturalnych typowe dla gospodarki kapitalistycznej. Od strony teoretycznej gospodarką planową jako alternatywą dla wolnego rynku zajmował się Oskar Lange. W 1936 roku zaproponował on teoretyczny model socjalistycznej gospodarki centralnie planowanej, w której komisja planistyczna ustala ceny na poziomie kosztu krańcowego produkcji, zaś państwowe przedsiębiorstwa produkcyjne optymalizują koszt produkcji pod kątem ustalonej ceny. Model ten był krytykowany przez współczesnych mu ekonomistów — zajmowali się nim m.in. Ludwig von Mises, Milton Friedman oraz Friedrich Hayek.

System centralnego planowania gospodarczego jest w praktyce nieefektywny i prowadzi do gospodarki niedoboru. Np. w ZSRR niezdolność centralnych planistów (Gosplan) do przewidywania trendów popytowych w gospodarce narodowej i globalnej doprowadziła do niedorozwoju sektora usług oraz przemysłu lekkiego, a w rezultacie - do pogłębiania niewydolności socjalistycznej gospodarki.

• Zalety i wady gospodarki planowej

W założeniach gospodarka planowa:

• umożliwia zaprojektowanie przejścia do pełnego zatrudnienia,

• pozwala na osiąganie zamierzonych celów w skali państwa,

• pozwala na większą stabilność sytuacji gospodarczej poprzez eliminację wielu spontanicznych efektów rynkowych,

• pozwala na realizację celów dalekosiężnych, a nie tylko bieżących,

• pozwala na wyznaczenie w miarę stałej i stabilnej inflacji, kontrolowanej przez państwo i uniezależnienie się od skoków cenowych.

W żadnym kraju gospodarka planowa nie funkcjonowała zgodnie z założeniami. W praktyce ujawniały się następujące jej wady:

• niezdolność do precyzyjnego zmierzenia wszystkich czynników popytowych prowadzi do uśredniania, przybliżeń lub błędnych założeń w prognozach

• błędne prognozy prowadzą do złego planowania produkcji i marnowania zasobów

• planowanie jest narażone na naciski polityczne lub ideologiczne

• z powodów ideologicznych raporty o wykonaniu planów są naciągane na wszystkich szczeblach, co prowadzi do coraz głębszego odrealniania planów na kolejne okresy produkcyjne,

• prowadzi często do usztywnienia polityki gospodarczej,

• jest trudna do realizacji w państwie demokratycznym,

• często powoduje niedobór towarów na rynku i w rezultacie ich reglamentację,

• środki prowadzące do celów często „po drodze” powodują znaczne straty finansowe.

Robert Vincent Daniels w następujący sposób scharakteryzował funkcjonowanie systemu komunistycznej gospodarki w schyłkowym okresie ZSRR:

„	System uniemożliwiał połowie populacji pracę w sektorze podstawowych, codziennych usług, równocześnie ograniczając drugiej połowie możliwości wypełnienia tej roli. W ten sposób uzyskaliśmy paradoks nowoczesnego społeczeństwa, z wszystkimi jego technologiami i instytutami badawczymi, które nie może normalnie funkcjonować z powodu braków w dostawach żywności i podstawowych usług rzemieślniczych. Ludzie stoją w kolejkach zamiast produkować to, co jest im potrzebne.	”
— R.V. Daniels, "The End of Communist Revolution", 1993

Sołżenicyn podawał wiele przypadków skrajnego marnotrawstwa w systemie produkcji ZSRR, podporządkowanym w całości ustalanym centralnie planom produkcji, których niewykonanie było traktowane jak przestępstwo. Dla kierowników poszczególnych szczebli liczyło się tylko i wyłącznie wykonanie przydzielonego im planu, nawet jeśli wiązało się to z kradzieżą surowca zapisanego w cudzym planie, szkodami dla środowiska, zwiększonym ryzykiem wypadków czy zmarnowanie produkcji z powodu dysfunkcyjnego łańcucha dostaw:

„	W Ust'wymłagu, w 1943 roku postanowiono za wszelką cenę przekroczyć plan spławu drzewa luzem. Kto tylko był pod ręką — musiał iść do lasu, wypędzono do wyrębu zdrowych i chorych. W rezultacie — w zatoce rzecznej obok obozu zebrało się trochę za wiele drewna — 200000 metrów szesciennych. Nie zdążono wyłowić tego przed zima i pnie wmarzły w lód. Poniżej tego punktu przerzucony był przez rzekę most kolejowy. Jeśli wiosną cała ta masa nie rozpadnie się na poszczególne pnie, tylko ruszy wałem — to zniesie most, jak pić dać a komendant pójdzie pod sąd. Trzeba wiec było sprowadzac dynamit wagonami, zakładać zimą miny na dnie, wysadzać w powietrze te zmarzłą kupe drewna i pózniej jak najszybciej wytaczać kloce na brzeg aby je tam palić (bo wiosną nie bedą sie już nadawały do żadnej obróbki tartacznej)	”
— Archipelag GUŁag

[1]

Roczne narodowe plany gospodarcze, przygotowywane przez powołane do tego agendy rządowe i zatwierdzane przez parlament, mają charakter dyrektywny - określone w nich zadania, wraz z przyznanymi środkami na ich realizację są adresowane do konkretnych podmiotów gospodarczych, które też odpowiadają za ich realizację.
Dyrektywne planowanie gospodarcze w skali makroekonomicznej jest możliwe dzięki wyłączności lub dominacji społecznej (państwowej lub spółdzielczej) własności materialnych czynników wytwórczych. Plany roczne są uszczegółowieniem planów wieloletnich, a te - perspektywicznych, wyznaczających długofalowe kierunki rozwoju.
Gosopodarka planowa eliminuje oddziaływanie rynku na procesy gospodarcze: dokonuje się na nim obrót tylko dobrami konsumpcyjnymi (produkcyjne podlegają centralnemu rozdzielnictwu), a i w tym zakresie jest on sterowany przez państwo, które decyduje o ich podaży, cenach, a w pewnym stopniu także i popycie (regulacja dochodów gospodarstw domowych).
Kilkudziesięcioletnia historia istnienia gospodarki planowej w kilku krajach na świecie wykazała jej nieefektywność w porównaniu z alternatywnym regulatorem, jakim jest rynek.

[2]

Reforma gospodarcza, określenie planowych, długofalowych i szerokich zmian przeprowadzanych przez państwo w sektorze gospodarczym. Szczególny wydźwięk uzyskało w warunkach socjalistycznej gospodarki planowej - inicjowane i realizowane przez władze centralne zmiany w systemie zarządzania i planowania gospodarczego. Permanentność reform gospodarczych w systemie socjalistycznym wiązała się ze zmniejszającą się efektywnością gospodarowania wynikającą z ogólnie małej sprawności planowego systemu gospodarczego.
W Polsce po II wojnie światowej przygotowano i próbowano przeprowadzić kilka reform gospodarczych (np. w 1956, 1974, 1982) zmierzających do decentralizacji zarządzania gospodarką, zwiększenia samodzielności przedsiębiorstw w podejmowaniu decyzji, rozszerzania zakresu działania mechanizmu rynkowego. Żadna z nich nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

[3]

Transformacja systemowa w Polsce - ogół zmian zapoczątkowanych w Polsce w latach 80. XX wieku, które ukierunkowane są na budowę wolnego rynku, stworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz demokratyzację.

Przebudowa państwa obejmuje niemal wszystkie sfery życia społecznego, dlatego na potrzeby badawcze wyróżnia się następujące podkategorie transformacji:

• transformację ustrojową (wdrażanie instytucji i procedur demokratycznych),

• transformację gospodarczą (tworzenie wolnego rynku opartego na własności prywatnej),

• transformację społeczną (zmiana mentalności społecznej, akceptacja nowych reguł gry).

Polska jako pierwszy kraj w obozie socjalistycznym wkroczyła na drogę transformacji. Wraz z powstaniem NSZZ "Solidarność" w 1980 roku stworzono podstawy samorządnej Rzeczpospolitej.

• Transformacja ustrojowa

Obrady Okrągłego Stołu i wybory z czerwca 1989 roku stanowiły natomiast początek transformacji ustrojowej.

Pierwsze częściowo wolne wybory odbyły się 4 i 18 czerwca 1989 - w ich wyniku Komitet Obywatelski "Solidarność" otrzymał maksymalną dopuszczoną liczbę miejsc w Sejmie. 24 sierpnia 1989 powstał rząd Tadeusza Mazowieckiego. W tym czasie prezydentem został mianowany Wojciech Jaruzelski. Rok później przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Lech Wałęsa. Pierwsze w pełni demokratyczne wybory parlamentarne odbyły się w 1991 r.. W ich efekcie utworzono pierwszy demokratyczny rząd Jana Olszewskiego, a Polska stała się w pełni demokratycznym państwem.

Demokratyczne władze Polski przeprowadziły w czasie pierwszych lat III Rzeczypospolitej wiele istotnych zmian i reform. Początkowo wprowadzono zmiany do Konstytucji PRL zmieniające nazwę państwa na Rzeczpospolita Polska, przywracające do godła orła w koronie i odrzucające zasady komunistycznego systemu jednopartyjnego.

Transformacja gospodarcza

Reformy rządu Mieczysława Rakowskiego w latach 1988-1989 uznawane są za inaugurację procesu transformacji gospodarczej.

W roku 1990 przyjęto pakiet reform gospodarczych znanych jako plan Balcerowicza, polegający na wprowadzeniu wolnego rynku, obniżeniu inflacji i deficytu budżetowego oraz na dążeniu do przyspieszenia wzrostu gospodarczego.

[4]

Gospodarka rynkowa - rodzaj gospodarki, w której decyzje dotyczące zakresu i sposobu produkcji podejmowane są przez podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe, rząd), kierujące się własnym interesem i postępujące zgodnie z zasadami racjonalności gospodarowania. Podstawą podejmowania tych decyzji są informacje płynące z rynku, m.in. ceny dóbr i usług, ceny czynników wytwórczych, płace, stopy procentowe, stopy zysku, kursy papierów wartościowych, kursy walutowe oraz oczekiwania podmiotów gospodarczych co do kształtowania się wyżej wymienionych w przyszłości.

Dominującym współcześnie przykładem gospodarki rynkowej jest gospodarka kapitalistyczna. Błędem jest jednak używanie pojęcia "gospodarka rynkowa" w charakterze synonimu kapitalizmu, bowiem "rynki nie są (...) unikatowe dla kapitalizmu i nie ma w nich nic nieodłącznie kapitalistycznego". Zarówno gospodarki przedkapitalistyczne (np. feudalizm), jak też wiele form socjalizmu (np. socjalizm rynkowy) w bardzo dużym stopniu polegało na rynku jako mechanizmie dystrybucji i alokacji, w związku z czym również zalicza się je do kategorii gospodarek rynkowych.

[5]

Mechanizm rynkowy - proces obejmujący żywiołowe działania podmiotów na rynku, w wyniku którego dochodzi do ustalenia równowagi rynkowej, a więc samoczynnego dostosowania wielkości popytu (D) i podaży (S), poprzez odpowiednie ustalenie ceny równowagi (P).

W ujęciu procesowym, mechanizm rynkowy jest grą popytu i podaży, która prowadzi do obiektywnej wyceny poszczególnych towarów i zrównoważenia rynku, czyli zrównania się oferowanej ilości towaru z ilością pożądaną.

Jeżeli popyt na jakieś dobro przewyższa podaż, wówczas nabywcy są skłonni płacić za nie więcej. Gdy przejawiają tę skłonność na rynku, cena tego dobra rośnie. Wzrost ceny skłania natomiast producentów do zwiększenia jego produkcji, co doprowadzi w końcu do zrównania podaży z popytem.

Jeżeli w sytuacji równowagi rynkowej wystąpią okoliczności, których skutkiem będzie ograniczenie popytu na dane dobro (np. zmiana gustów konsumentów), wówczas nie wszystkie produkowane towary znajdą nabywców. Skłoni to część producentów do zmniejszenia produkcji i obniżenia ceny, celem zachęcenia części konsumentów do zakupu większych ilości towarów. Efektem będzie ustalenie się równowagi rynkowej przy niższym poziome produkcji i niższej cenie.

[6]

• Charakterystyka polskiej gospodarki na dzień obecny.

Pod względem wielkości PKB, Polska jest szóstą gospodarką Unii Europejskiej i 20. gospodarką świata (w 2011).

Produkt krajowy na głowę mieszkańca wynosił według obliczeń MFW w 2011 nominalnie 13 539 dolarów, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 20 334 dolarów i wyniósł 67% średniej unijnej. Tempo wzrostu gospodarczego stawia Polskę wśród najszybciej rozwijających się krajów Europy - w 2009 PKB wzrósł o 1,7%, co było jedynym dodatnim wynikiem w UE (średnia -4,1%). Wzrost PKB per capita w Polsce w latach 1992-2002 należał według OECD do najwyższych na świecie i wyniósł 216% z poziomu 4994 dolarów w 1992 do 10 800 dolarów w 2002 według parytetu siły nabywczej. Sektor usług odpowiada za wytworzenie 63% całego PKB, przemysł 33,6%, rolnictwo 3,4%.

Inflacja w 2011 wyniosła 4,2%

Polska uznawana jest przez ONZ za kraj bardzo wysoko rozwinięty ze względu na wskaźnik rozwoju społecznego (HDI), który bierze pod uwagę takie czynniki jak długość życia, średnią długość edukacji odbytej przez 25-latków i oczekiwany czas edukacji dzieci w wieku szkolnym, jak również PKB per capita po zmierzeniu parytetem siły nabywczej. Wskaźnik HDI wynosił w 2010 r. 0,795, dając Polsce 41. miejsce na świecie na 169 uwzględnionych państw, między Portugalią a Barbadosem. Polska zadłużona jest na około 50% PKB, jest to poziom niższy od średniej UE, która wynosi 73%.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie - największa giełda w Europie Środkowo-Wschodniej

Polska gospodarka jest gospodarką mieszaną. Sektor państwowy wytwarza obecnie około 25% PKB (w rękach państwowych pozostaje PKP, KGHM, część akcji PKN Orlen, PGNiG i wielu mniejszych przedsiębiorstw) i jest to poziom porównywalny do takich krajów, jak Francja czy Norwegia. Inwestycje zagraniczne w latach 1990-2006 wyniosły ponad 87 mld dolarów.

W 2008 w Polsce wydobyto 84,28 mln t węgla kamiennego, wyprodukowano: 9,73 mln t stali surowej; 154,36 TWh energii elektrycznej, oddano do użytku 165,2 tys. nowych mieszkań.

Głównym partnerem handlowym Polski są kraje Unii Europejskiej i Rosja: na Niemcy przypada ponad 35% polskiego eksportu i importu. Polska ma ujemny bilans w handlu zagranicznym.

[7]

Bibliografia:

1 - http://pl.wikipedia.org/wiki/Gospodarka_planowa

2 - http://portalwiedzy.onet.pl/2733,,,,gospodarka_planowa,haslo.html

3 - http://portalwiedzy.onet.pl/77365,,,,reforma_gospodarcza,haslo.html

4 - http://pl.wikipedia.org/wiki/Transformacja_systemowa_w_Polsce

5 - http://pl.wikipedia.org/wiki/Gospodarka_rynkowa

6 - http://pl.wikipedia.org/wiki/Mechanizm_rynkowy

7 - http://pl.wikipedia.org/wiki/Polska#Gospodarka

Transformacja gospodarki centralnie planowanej w gospodarkę rynkową.

DSBHP SEMESTR II. ŁUKASZ KLUPIEĆ Strona 6 - 6

---