STRES I FRUSTRACJA
I Stres-definicja

Terminem stres określa się:

- szczególny rodzaj sytuacji (sytuacje stresowe) bądź czynników oddziałujących na człowieka (stresory), wywołujących stan napięcia emocjonalnego;

- stan wewnętrzny oznaczający napięcie emocjonalne o ujemnym znaku (stan stresu);

- zmiany w zachowaniu się występujące na skutek działania sytuacji stresowej, mogą być doraźne lub stałe.

II Źródła stresu-Typologia sytuacji trudnych według prof. Tomaszewskiego

1. sytuacja deprywacji- sytuacja, w której podmiot działający pozbawiony jest czegoś, co jest potrzebne do jego normalnego życia lub funkcjonowania, sytuacja, w której nie są zaspokojone jakieś podstawowe potrzeby podmiotu. Mogą to być albo potrzeby fizjologiczne np. sytuacja głodu, pragnienia itp., albo potrzeby społeczne np.sytuacje izolacji, albo potrzeby natury psychicznej np. sytuacje niepowodzenia. W sytuacjach deprywacji może nastąpić albo obniżenie się poziomu sprawności organizmu, albo procesy dezorganizacji funkcjonalnej.

2. Sytuacje przeciążenia- powstają wtedy, gdy trudność zadania jest na granicy możliwości podmiotu, na granicy jego sił fizycznych, umysłowych lub wytrzymałości nerwowej np. kiedy człowiek o niskich kwalifikacjach ma do wykonania zadanie wymagające wysokich kwalifikacji. W sytuacjach tych obserwuje się obniżanie poziomu wykonania, a także zaburzenia nerwowe, przejściowe stany napięcia nerwowego oraz nerwice.

3. Sytuacje utrudnienia-powstają, gdy możliwość wykonania zadania zostaje zmniejszona wskutek pojawienia się w sytuacji jakichś elementów zbędnych (przeszkody) lub nieobecnośći jakichś elementów potrzebnych (braki). Zarówno przeszkody, jak i braki dezorganizują sytuację i przez to właśnie utrudniają czynności orientacyjne, decyzyjne i wykonawcze.

4. Sytuacje konfliktowe-powstają, gdy człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych, mogą to być zarówno siły fizyczne, jak i sprzeczne naciski społeczne lub moralne.

5. Sytuacje zagrożenia- zagrożenie występuje wtedy, gdy istnieje zwiększone prawdopodobieństwa naruszenia jakiejś wartości cenionej przez podmiot działający, życia, zdrowia,, jego samego i jego bliskich, własności, uprawnień, pozycji społecznej, dobrego imienia, własnego dzieła, poglądów, dobrego samopoczucia lub samooceny, np. sytuacja pacjenta poddającego się niebezpiecznej operacji. Zagrożenie może być wynikiem zarówno układu zewnętrznych elementów sytuacji, jak i wewnętrznego stanu człowieka.

III Biologiczna koncepcja stresu H.Selye:

• Wyróżniamy 2 rodzaje zmian:

• -specyficzne-zachodzące w miejscu wystąpieniu stresora, np. w okolicy skaleczenia, nazywane lokalnym zespołem adaptacyjnym (LAS Local Adaptation Syndrome); zmiany wywołane swoiście, specyficznie, przez określony rodzaj stresora

• -niespecyficzne-globalne, nazywane ogólnym zespołem adaptacyjnym (GAS General Adaptation Syndrome)

np. działanie wysokiej temperatury na tkankęlokalne zniszczenie tkankizwiększona aktywność nadnercza i innych gruczołów mobilizacja całego organizmu.

Przebieg stresu według modelu biologicznego reakcji na stres

Selye wyróżnił w niej trzy następujące po sobie, w razie odpowiednio długiej ekspozycji na bodziec, stadia:

• stadium reakcji alarmowej:

• faza szoku-początkowy wpływ czynnika szkodliwego na organizm, pojawiają się różne wskaźniki uszkodzenia organizmu i ich sygnały fizjologiczne, np. spadek ciśnienia krwi.

• faza przeciwdziałania szokowi-pojawiają się reakcje wskazujące na podjęcie przez organizm aktywnych wysiłków obronnych, towarzyszą temu zmiany w funkcjach fizjologicznych np. wzrost ciśnienia krwi.

• stadium odporności: organizm dobrze znosi działające od dłuższego czasu czynniki szkodliwe, a jednocześnie słabiej toleruje działanie szeregu innych bodźców, uprzednio nieszkodliwych.

• Stadium wyczerpania: pojawia się, gdy stresory w dalszym ciągu oddziałują na organizm i nie jest on w stanie skutecznie ich zwalczać, pojawia się uogólnione pobudzenie całego organizmu, które jest wskaźnikiem rozregulowania funkcji fizjologicznych i utraty zdolności obronnych przez organizm.

IV Psychologiczny model reakcji na stres - przebieg stresu

• Faza mobilizacji- powstaje, gdy jednostka znajdzie się w sytuacji stresowej. Następuje wtedy wzrost intensywności reakcji (tempo działań zwiększa się) oraz podwyższenie się sprawności procesów intelektualno-ponawczych (przyspieszenie procesów myślowych, polepszenie pamięci itp.)

• Faza rozstrojenia- powstaje, gdy stres nasila się lub trwa zbyt długo. Poziom wykonania w zakresie rozmaitych czynności spada, a w zachowaniu pojawia się dezorganizacja ( np. ich motoryka nie ma już takiej precyzji jak poprzednio). Występują również chwilowe zahamowania w postaci przerw w działaniu i myśleniu (uczucie „pustki w głowie”), trudności w koncentracji uwagi, przypominaniu, percepcji.

• Faza destrukcji- pojawia się przy dalej narastającym napięciu emocjonalnym, człowiek nie potrafi już sprostać wymaganiom sytuacji, w jakiej się znalazł, i wykonywać w niej określonych zadań. Obserwuje się też obajwy apatii, rezygnacji.

V Frustracja

1. Definicje:

-pojęcie frustracji opisujące zmiany, jakie pojawiają się w działaniach człowieka pod wpływem zablokowania dążeń powstało w szkole psychoanalitycznej

-we współczesnej psychologii spotykamy różne sposoby definiowania pojęcia frustracja:

a) Dollard i współautorzy:

• Frustracja jako przeszkoda, która pojawiła się na drodze do realizacji celu;

• Frustracja jako bezpośredni efekt wystąpienia przeszkody, czyli przerwanie ciągu czynności ukierunkowanych na zrealizowanie określonego celu.

b) stan frustracji-zespół przykrych emocji, które pojawiają się w wyniku zablokowania dążeń podmiotu. Analogicznie frustracja jest ujmowana przez niektórych przedstawicieli teorii uczenia się( np. Brown i Faber), frustracja oznacza tu popęd, czyli stan wewnętrzny organizmu, który powstaje w sytuacjach udaremnienia i wywiera motywujący wpływ na zachowanie.

c) frustracja jako specyficzne zjawisko, którego wystąpienie jest możliwe wtedy, gdy jednocześnie spełnionych jest szereg warunków. Maier uważał, że o frustracji można mówić, gdy osobnik: *znalazł się w sytuacji przeszkody, *nie ma możliwości wycofania się z sytuacji, *jest silnie motywowany do reagowania. Frustracja jest pojmowana jako stan organizmu wywołany określoną sytuacją i prowadzący do form reagowania nieadekwatnych wobec zmieniających się warunków działania.

2. Przyczyny frustracji:

• Czynniki wewnętrzne- źródła frustracji tkwią wewnątrz osobnika (wynikają z jego właściwości fizycznych i psychicznych), czynniki te odnoszą się do braków natury fizycznej (np.kalectwo), a także braków i przeszkód psychologicznych (np. braki w zakresie posiadanych wiadomości i umiejętności koniecznych do poprawnego rozwiązania danego problemu, konflikty motywacyjne);

• Czynniki zewnętrzne- źródłem są właściwości obiektywnej sytuacji, w której osobnik działa. Np. spóźnienie się autobusu, którym człowiek ma dojechać na czas do pracy.

Wyróżniamy przeszkody:

• O charakterze fizycznym np. brak niezbędnych narzędzi;

• O charakterze psychologicznym- obejmują zarówno niedobór informacji potrzebnych do optymalnego rozwiązania zadań, jak i spostrzegane przez człowieka wymagania, ograniczenia i zakazy natury społecznej (przeszkody symboliczne);

• Bierne- tylko blokują działanie, same jednak nie stanowią zagrożenia (np. drzwi zamknięte na klucz);

• Czynne-dodatkowo wzbudzają w jednostce poczucie zagrożenia (np. policjant zagradzający wejście). Przeszkody symboliczne mają z reguły charakter czynny.

3. Konflikty motywacyjne a frustracja (Lewin) - wewnętrzne przyczyny frustracji

Konflikt motywacyjny to konflikt między dążeniami jednej osoby. Największy wpływ na to zagadnienie wywarły koncepcje Lewina. Wg niego konflikt to sytuacja, w której na jednostkę oddziałują 2 przeciwstawnie ukierunkowane siły psychologiczne (czynniki popychające do działania), mające zbliżone natężenie.

Rodzaje konfliktów motywacyjnych:

• Konflikt między 2 dążeniami (dążenie-dążenie)-jednostka musi dokonać wyboru między 2 obiektami (celami) o podobnym stopniu atrakcyjności (wyposażonymi w wartości pozytywne, przyciągające, propulsywne). Jednostka musi dokonać wyboru między nimi. Konflikt ten jest krótkotrwały, brak poważniejszych negatywnych następstw. np.sytuacja kupującego dokonującego wyboru pomiędzy 2 równie dla niego atrakcyjnymi przedmiotami. Atrakcyjność celu wybranego rośnie, a odrzuconego spada.

• Konflikt unikanie-unikanie- człowiek zmuszony jest dokonać wyboru między 2 celami, mającymi wartość ujemną np.dziecko pod presją kary musi wykonać zajęcie (jedno z 2), którego nie lubi. Dziecko jest zmuszone do dokonania wyboru. Konflikty te wywołują ostry stan frustracji, gdyż w poważnym stopniu utrudniają zrealizowanie celów.

• Konflikt dążenie-unikanie - jeden i ten sam obiekt wywołuje nastawienia ambiwalentne, tj. wzbudza jednocześnie tendencję propulsywną i repulsywną (dziecko ma ochotę pogłaskać psa, ale jednocześnie boi się go). Konflikt ten powoduje najpoważniejsze zaburzenia zachowania się, stanowi źródło frustracji, gdyż utrudnia człowiekowi zrealizowanie wzbudzonej motywacji. Może on doprowadzić do całej serii stanów frustracji.

4.Skutki frustracji, kiedy nie daje się zwalczyć przeszkody lub podmiot nie może czy nie chce się wycofać

1. agresja

Frustracja rodzi tedencję do agresji. Frustracja wywołuje zawsze tendencję agresywną, zaś wystąpienie zachowania agresywnego wskazuje nieodmiennie na poprzedzającą je frustrację.

Agresja jest tu pojmowana jako działanie, którego celem jest wyrządzenie szkody osoby lub przedmiotowi, na który zostanie skierowana.

2. fiksacja -stereotypizacja, usztywnienie zachowania się. Pod wpływem frustracji zachowanie traci swoja plastyczność i adaptacyjność. Zdolność dostosowywania się do zmian w sytuacji jest ograniczona, a czynności stają się kompulsywne (przymusowe).

3. regresja-pojawienie się bardziej prymitywnych form zachowania się spotykanych we wcześniejszych okresach rozwojowych. Regresja spowodowana przez frustrację może przejawiać się w obniżeniu funkcji intelektualnych i sprawności wykonania, a także w sferze życia emocjonalnego i postaw społecznych człowieka (oznacza ono powrót do wybierania tych obiektów, które w jednej z wcześniejszych faz rozwojowych przynosiły jednostce gratyfikację emocjonalną). Frustracja może więc doprowadzić do tego, że dojrzały mężczyzna będzie niespodziewanie szukał oparcia w matce, jakby był małym chłopcem.

---