Podstawowe pojęcia, które leżą u podstaw nauki finansów:
- finanse;
- pieniądz;
- aktywo;
- kapitał;
- przepływ pieniężny.
Finanse (finance) - jest to ogół zjawisk związanych z działalnością człowieka, w której to działalności występuje przepływ pieniądza.
Pieniądz (money) - jest to powszechnie akceptowane w gospodarce i mające wartość tworzywo, spełniające następujące funkcje:
- jednostka pomiaru wartości;
- środek wymiany dóbr i usług;
- środek płatniczy;
- jednostka gromadzenia bogactwa;
- jednostka rozliczeniowa.
Aktywo (asset) -jest to rzecz, której posiadaczem jest dany podmiot i która ma określoną wartość.
Kapitał (capital) - stanowią aktywa, które mogą być wykorzystane do osiągnięcia przyszłych korzyści, w tym do produkcji innych aktywów.
Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje kapitału:
- kapitał rzeczowy (fizyczny);
- kapitał finansowy;
- kapitał ludzki.
Kapitał rzeczowy (real capital) stanowią aktywa, mające postać fizyczną, bezpośrednio wykorzystywane w procesie produkcji. W skład kapitału rzeczowego wchodzą budynki, maszyny itp.
Kapitał finansowy (financial capital) stanowią aktywa mające postać instrumentów finansowych, które mogą być zastosowane do pozyskania kapitału rzeczowego, wykorzystanego później w procesie produkcji.
Kapitał ludzki (human capital) ma postać zgromadzonej wiedzy, umiejętności i doświadczenia, posiadanych przez osoby. Kapitał ten jest wykorzystany do podniesienia efektywności danego podmiotu gospodarczego.
W finansach występują dwa podstawowe rodzaje działalności związanych z kapitałem finansowym. Są nimi:
- inwestowanie;
- finansowanie.
„Inwestycja jest to wyrzeczenie się bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłych i niepewnych korzyści”.
Przepływ pieniężny (cash flow) - jest to pieniądz transferowany między dwoma podmiotami, który odzwierciedla bieżącą działalność tych podmiotów oraz zawarte między nimi kontrakty, określające prawa lub zobowiązania.
W przypadku każdego przepływu pieniężnego występują dwa podmioty. Jeden z nich płaci określoną sumę i dla tego podmiotu jest to ujemny przepływ pieniężny, inaczej wypływ pieniądza (outflow). Drugi podmiot otrzymuje określoną sumę i dla tego podmiotu jest to dodatni przepływ pieniężny, inaczej wpływ pieniądza (inflow).
Podstawowe rodzaje przepływów pieniężnych:
Przepływy pieniężne towarzyszące zakupowi dóbr, usług i siły roboczej.
Przepływy pieniężne w działalności inwestycyjnej i finansowej.
Przepływy pieniężne związane z transferem ryzyka.
Przepływy pieniężne związane z redystrybucją dochodów.
Finanse - dyscypliny szczegółowe
Ze względu na kryterium podmiotu należy wyróżnić:
- finanse publiczne;
- finanse przedsiębiorstw;
- bankowość;
- ubezpieczenia;
- finanse osobiste.
Podział ten odzwierciedla podstawowe podmioty występujące w gospodarce, którymi to podmiotami są: sektor publiczny, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz gospodarstwa domowe.
Finanse publiczne (public finance) zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością państwa, w szczególności rządu i samorządów terytorialnych. W tym ujęciu w zakres finansów publicznych wchodzą tzw. finanse samorządowe (zwane czasem też finansami lokalnymi), przez niektórych wyodrębniane jako osobny dział.
Finanse przedsiębiorstw (corporate finance), zwane również w uproszczeniu finansami spółek lub finansami firm, zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością przedsiębiorstw.
Bankowość (banking) zajmuje się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością banku, będącego podstawową i najbardziej tradycyjną instytucją finansową.
Ubezpieczenia (insurance) zajmują się bardzo szczególnymi zjawiskami pieniężnymi, związanymi z działalnością instytucji ubezpieczeniowych (inaczej: towarzystw ubezpieczeniowych, zakładów ubezpieczeń). Te zjawiska pieniężne odzwierciedlają transfer ryzyka od podmiotu ubezpieczającego do instytucji ubezpieczeniowej.
Finanse osobiste (personal finance) zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością pojedynczego człowieka lub gospodarstwa domowego - w tej drugiej sytuacji czasem stosowany jest termin „finanse gospodarstw domowych”.
Dyscyplinami szczegółowymi wyodrębnionymi ze względu na kryterium metodyczne są:
- ekonomia finansowa;
- matematyka finansowa;
- ekonometria finansowa;
- finanse behawioralne.
Ze względu na kryterium przedmiotowo-zakresowe wyodrębnimy następujące dyscypliny:
- rynek finansowy;
- nieruchomości;
- finanse międzynarodowe.
Niektóre ujęcia i kategorie teoretyczne nauki finansów
Można mówić o trzech ujęciach nauki finansów:
Ujęcie mikro
Ujęcie makro
Ujęcie globalne