Inne: Wychowanie według koncepcji personalistycznej

Wysłany przez THaduch dnia 05-06-2007 o godz. 09:18:38

Personalizm jest kierunkiem koncepcji filozoficznej która powstała u schyłku XIX w. w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Do Europy przeniknął w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Reprezentantami kierunku są: Max Scheler, Jacques Maritain, Etienne Gilson, Emmanuel Maunier, Luigi Stefanini. Z polskich przedstawicieli należy wymienić: Karola Wojtyłę, Józefa Tischnera, Tadeusza Stycznia, Mieczysława Gogacza. Personalizm to kierunek, który zaakceptował do końca i konsekwentnie wartość samego człowieka, jako osoby i osobowości, a rozwój tej osobowości uczynił podstawową, autonomiczną wartością i celem działań. Personalizm jest kierunkiem koncepcji filozoficznej która powstała u schyłku XIX w. w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Do Europy przeniknął w latach trzydziestych ubiegłego wieku. Reprezentantami kierunku są: Max Scheler, Jacques Maritain, Etienne Gilson, Emmanuel Maunier, Luigi Stefanini. Z polskich przedstawicieli należy wymienić: Karola Wojtyłę, Józefa Tischnera, Tadeusza Stycznia, Mieczysława Gogacza. Personalizm to kierunek, który zaakceptował do końca i konsekwentnie wartość samego człowieka, jako osoby i osobowości, a rozwój tej osobowości uczynił podstawową, autonomiczną wartością i celem działań. Osoba to wartość ponad inne wartości, nie tylko etyczne. „Osoba” (łac. persona) i wyprowadzane stąd pojęcie „osobowości” stanowi właśnie centralne zagadnienie personalizmu. Podkreśla się tu szczególnie autonomiczną wartość człowieka jako osoby, a w pedagogice personalistycznej tą wartość człowiek posiada już od momentu poczęcia w łonie matki. Poza tym każdy człowiek posiada swą godność i wartość - nie otrzymuje ich od innych ludzi. Istota ludzka jest wartością najwyższą, bezwzględną - w świecie bytów stworzonych jest jedyną rzeczywistością posiadającą wartość per se. Z tego względu będąc osobą per se, tj. mającą własny cel, którym jest doskonalenie się w swym istnieniu - nie może być traktowana jako środek do celu innego człowieka względem społeczeństwa (por. F. Adamski, 1993, s.12). Z racji przyjętego punktu wyjścia i zarazem tezy: „człowiek jest osobą” - personalizm odwołuje się prawie zawsze do klasycznej definicji „osoby” przekazanej nam przez Boecjusza. Za Boecjuszem przez osobą zazwyczaj rozumie się indywidualną substancję o rozumnej naturze (nationalis naturae indywidua substantia). Charakterystycznymi właściwościami rozumnej (duchowej) natury osoby są: 1) uzdolnienie do intelektualnego poznawania rzeczywistości […]; 2) uzdolnienie do wyboru poznanych dóbr (wartości); 3) uzdolnienie do miłości (szeroko pojętej, ustopniowanej przez hierarchię dóbr); Dzięki tym właściwościom „osoba przekracza świat przyrody i tworzy specyficznie ludzki świat kultury”. (Leksykon filozofii…, s. 417). Całą strukturę istnienia osobowego interesująco przedstawia Romano Guardini w swoim traktacie „Świat i osoba” z 1939 r. Wydaje się, że jego ujęcie najlepiej oddaje fakt konkretnego istnienia osobowego. Dla takiego wyjaśnienia są brane pod uwagę trzy poziomy: 1. osoba jest nade wszystko „formą”, tzn. rozpoznawalna jako kształt wśród innych form, a więc „elementy stanowiące ją znajdują się w kręgu związków strukturalnych i funkcjonalnych takich, że każdy element jest poznawalny w całości, a całość w elemencie”; 2. drugi poziom fenomenu „osoba” jest reprezentowany przez „indywidualność”, której centrum „nie jest przestrzenne lecz witalne” i jest ono stanowione przez „wewnętrzność”; 3. trzeci poziom znajduje się w tym, co nazywa się „osobowością”. Wskazuje się przez takie pojęcie na formę indywidualności żyjącej o ile jest ona zdeterminowana przez ducha. Tutaj ukazuje osoba swoją „wewnętrzność” przez „samoświadomość”. Wewnętrzność osoby wyraża się także przez „wolność”. (R. Guardini, 1939) Tu nie tylko jest uznana struktura wewnętrzna osoby, lecz również jej dynamika. Ponadto precyzowane są wszystkie relacje: osoba należy do siebie samej, przynależy sobie i nie może być posiadana przez innego, nie może być też ani reprezentowana lub zastąpiona przez innych. Tym bardziej nie może być ona zagrożona w swoim istnieniu jako osoba, jeśli sama nie odrzuci istnienia, które daje jej podstawę, a więc wartość, którą jest ona sama. Każdy człowiek - w tym także dzieci i młodzież - jest przede wszystkim istotą rozumną i wolną, ale zarazem zdolną do miłości i ponoszenia odpowiedzialności. Człowiek jest czymś więcej niż tylko całością o charakterze psychofizycznym lub obiektem dającym się kierować dobrowolnie z zewnątrz czy zdolnym jedynie do ulegania presji innych. W porównaniu ze światem fizycznym i biologicznym stanowi wartość niewspółmiernie wyższą. Jak podkreślają zwolennicy personalizmu człowiek jest bowiem istotą nie tylko rozumną, wolną i odpowiedzialną lecz zarazem wrażliwą naprawdę, dobroć i piękno, zdolną do samoświadomości (autorefleksji) i twórczości, a niejednokrotnie transcendencji. (M. Łobocki, 2004, s. 153). Ponadto personalizm słusznie podkreśla, że człowiek jako osoba nie może aktualizować swych możliwości, nie pozostając w bezpośrednich kontaktach z innymi ludźmi. Nigdy przecież nie przestaje być istotą społeczną, jest bowiem „o tyle >> bytem w sobie<<, samodzielnym i zupełnym, o ile jest >>bytem dla drugiego<<, bytem społecznym”. (M.A. Krąpiec, 1993, s. 670). Może też liczyć na konstruktywny rozwój swej osobowej natury tylko dzięki zgodnemu i nacechowanemu miłością współżyciu z innymi ludźmi. Mówi się tutaj o wyraźnym prymacie osoby w stosunku do społeczności. Społeczność ta ma służyć człowiekowi, a nie on ma być niewolniczo podporządkowany społeczności. Domaga się tego zwłaszcza postulowane w personalizmie poznawanie godności osoby ludzkiej. Z powyższych założeń personalizmu wynikają ważne wnioski o znaczeniu pedagogicznym, które swą uwagę skupiają na tym, aby wychowawca (nauczyciel): - dostrzegał w każdym wychowanku (uczniu) wartość podstawową i naczelną, zwłaszcza z tej racji, że ma do czynienia z człowiekiem w pełnym jego wymiarze - nie jedynie z jego miniaturą - a tym samym wyrażał dla niego swoje najwyższe uznanie jako osobludzkiej; - traktował go podmiotowo, a nie instrumentalnie, czyli nie redukował go do przedmiotu własnych oddziaływań, a więc nie poddawał go jakiemukolwiek urzeczowieniu; - nie odmawiał mu niezbędnych praw, w tym szczególnie prawa do szacunku, wyrażania własnych myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności za siebie i dokonywania wyborów zgodnie z dobrem wspólnym; - dawał mu do zrozumienia, że jako osoba nie jest pozbawiony również zobowiązań i powinności, jaki ma do spełnienia wobec siebie i innych; - wysoko cenił w nim rozwój moralny i duchowy, czyli uznawał wedle wyrażenia Jana Pawła II - prymat „być” przed „mieć”, osoby przed rzeczą, etyki przed techniką, a miłosierdzia przed sprawiedliwością (por. W. Szewczyk, 1993, s. 112 i n.). Tak, więc wychowawca od samego początku powinien brać pod uwagę osobowość ucznia. Dzięki temu będzie mógł uczestniczyć w procesie kształtowania indywidualnych predyspozycji i cech wychowanka. Nauczyciel musi mieć świadomość, że jego zadaniem jest czuwanie nad prawidłowym rozwojem osobowości, a nie kształtowanie jej według własnego uznania. Nauczyciel musi też być świadomy, że jego rola jest jedynie rolą pomocniczą on ma tylko pomagać uczniowi z zewnątrz. Jest to ważne zadanie, ale nie podstawowe. Dzięki nauczycielowi uczeń buduje swoją osobowość zwłaszcza w aspekcie intelektualnym, buduje ją jednak od wewnątrz. Jego wiedza rośnie jak drzewo, które biorąc substancje mineralne z zewnątrz przyswaja je sobie, czyniąc je częścią siebie, i dzięki temu coraz wydatniej wzrasta. Aktywności nauczyciela powinna więc odpowiadać aktywność ucznia, gdyż jest się aktywnym naprawdę wtedy, kiedy się chce, kiedy budzi się wola. Aby chcieć, należy najpierw czegoś pragnąć (por. M. Nowak, 2000, s. 236). Tak więc kanonem pedagogiki personalistycznej staje się postawa poznania i szacunku wobec wychowanka, dobrowolność i przekonywanie w procesach wychowania, a do tego jest potrzebny kontakt osobowościowy nauczyciela - przy postawie otwartości, szczerości i prawdy wobec wychowanka. Wychowanek jest pierwszym i podstawowym podmiotem wychowania; wychowawca jest jedynie kooperatorem, współpracownikiem w tym dziele - jest to stanowisko bardzo wyraźnego podkreślania realistycznego charakteru relacji wychowawczej, to wszystko wpływa na cały proces kształtowania osobowości. Cała bowiem gra o wychowanie i dojrzały kształt osobowości wychowanka toczyć się będzie nie tylko poprzez poznanie i przekaz określonych wartości i umiejętności, ale także poprzez kształtowanie własnych przeżyć i własnych życiowych wartości wychowanka. One to właśnie będą kształtowały jego osobowość i prowadziły do jego samorealizacji. Personalizm podkreśla przy tym szczególną rolę poczucia wolności i autonomii, w procesach kształtowania się osobowości ludzkiej. Jednostka ludzka wyraża się tym, że jest i powinna pozostać wolna, zwłaszcza w przyjmowaniu i akceptowaniu określonych wartości. Realizowanie personalistycznych wartości w historii myśli pedagogicznej ma swą długą genezę. Ideę eksponowania godności osoby ucznia i wychowanka bardzo wyraźnie dostrzegamy już u twórcy etyki i filozofii pedagogicznej Jana Fryderyka Herbarta. Twierdzi on, że w zasadzie nie wolno czynić żadnego bezpośredniego nacisku na samego ucznia i wychowanka, na jego wolę, wyobraźnię i uczucie - bo nie wolno nikogo kształtować „na swój własny obraz i podobieństwo”, na jakiekolwiek powtórzenie siebie - jako, że uczeń to już inny, autonomiczny, równy wychowawcy i wolny, podmiot spraw i cel - osoba. (J. Homplewicz, 1996, s. 108). Podobnie interpretuje istotę nauczycielstwa pedagog Jan Władysław Dawid. Za sprawą jego aksjologii wychowania funkcjonują w języku polskim takie związki frazeologiczne jak: „służba nauczycielska”, „nauczycielski stan”, takt, talent i powołanie pedagogiczne. Nie można być nauczycielem - wychowawcą i jednocześnie złym człowiekiem, niechętnym innym, zamkniętym w sobie i we własnych przeżyciach. Należy dzielić się z innymi całą swą wiedzą, przeżyciami i doświadczeniem życiowym. Dla pedagoga każdy uczeń to po prostu jego kolejne zadanie życiowe. W ten sposób pomiędzy nauczycielem i uczniem zmniejsza się chłodny dystans, a celem staje się dzielenie się z nim już nie tylko wiedzą i wartościami i własnym doświadczeniem, własną prawdą. Dojrzała osoba nauczyciela ujawniającego swoją filozofię życiową i wybory wartości, a jednocześnie wiarygodnego w ich odpowiedzialnej realizacji - stanowi istotny warunek rozwoju osoby ucznia - wychowanka. Obserwując weryfikowaną życiem orientację pedagoga, może on z kolei kształcić swoje postawy, dochodzić tym samym do własnej dojrzałości osobowej Nauczyciel - wychowawca uczy zatem wyborów w dążeniu do prawdy, a jednocześnie jest on przykładem, wzorem i uzasadnieniem dla wyborów dokonywanych przez wychowanka. Chcąc rzetelnie uczyć wybierania, pozostawia on przestrzeń wolności dojrzewającej osobie ucznia (por. K. Olbrycht, 1993, s. 113). Reasumując zgodnie z przedstawionymi założeniami personalizmu wychowanie oznacza kształtowanie człowieka zmierzające w kierunku dobra jednostki, a równocześnie dla dobra społeczności w której żyje i z której dorobku korzysta człowiek. Dokonuje się ono przez harmonijny rozwój wrodzonych właściwości fizycznych, intelektualnych i moralnych. W tym kształtowaniu osoby, będącej podmiotem niezbędna jest jak już wspomniałam wyłącznie pomocnicza rola wychowawcy (nauczyciela). Polega ona na udostępnianiu, przybliżaniu człowiekowi (posiadającemu swą autonomię) szeregu wartości stanowiących trwały dorobek społeczności i wyzwalających w jednostce potencjalności wychowawcze. Chodzi tu w sumie o stwarzanie korzystnych warunków tej potencjalności wyzwalających i zabezpieczających wychowanka przed wyborem pseudowartości. Sam zaś rozwój osobowy jest i pozostanie dziełem samego ucznia - wychowanka, owocem jego własnych wysiłków. Uczeń przy tym to osobowość niepowtarzalna, a nauczyciel to człowiek o osobowości otwartej na niego - jako jednostkę stającą się (por. S. Pałka, 1983, s. 90). Nauczyciel jest więc tutaj czynnikiem służebnym w całej sprawie, a równocześnie także sprawczym. Z tego wynika, że wychowanie personalistyczne jest wychowaniem do wolności: do wolności wyboru dobra. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że wolność w sensie personalistycznym nie ma nic wspólnego z samowolą, niezdolnością i niechęcią do przyjmowania jakichkolwiek zobowiązań. Oznacza „zdolność wyboru dobra i jego realizacji, ustawicznego poszukiwania tego, co zostało poznane i uznane jako godne naszego dążenia - bowiem stanowi środek naszego doskonalenia osobowego” (F. Adamski, 1993, s.14). Konkludując pragnę zauważyć, że w okresie realnego socjalizmu obywatele naszego kraju byli traktowani w sposób zdecydowanie przedmiotowy. Uczniowie i studenci jako tzw. materiał byli indoktrynowani tak, aby tą przedmiotowość utrzymać. Wśród studentów, którzy byli jednak bardziej dojrzali pojawiały się osoby i grupy, które tą sytuację kontestowały. Po dokonanej zmianie ustrojowej w naszym kraju obywatele krok po kroku odzyskują swoją podmiotową rolę i pozycję społeczną. Sytuacja taka w sposób znaczący i widoczny przejawia się także w procesach wychowawczych, a nawet wpłynęła w dużym stopniu na zmiany w programach szkolnych, jak również na relację uczeń - nauczyciel (wychowawca).

PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA

PERSONALIZM - (osobisty; persona - osoba) - kierunek rozważań wokół pojęć osoby, rozważań o naturze poznawczej. W centrum wartości dobro i rozwój osoby, jako nadrzędna zasada, której podporządkowane są wszystkie dobra realizowane przez człowieka.

Wychowanie wg personalizmu
• W związku z personalistycznym ujęciem procesu wychowania człowieka, pojętego jako proces rozwoju osobowego, chcemy zwrócić uwagę na źródło tej działalności, a następnie postawić problem o jego istotę i specyfikę. Podstawową cechą człowieka jest jego ustawiczny rozwój. Zdaniem R. Guardiniego, właśnie ten fakt- otwarcie na ustawiczny rozwój- pozwala człowiekowi na coraz pełniejsze wyrażanie swojej istoty. Ten początek rozwoju tkwi w dążeniu do siebie lepszego. życie człowieka ustawicznie jest rozpostarte pomiędzy sobą aktualnym a sobą możliwym. Wpisuje się w ten rozwój podstawowe prawo preferowania, tego co lepsze, dążenia do siebie lepszego. Rodzi to w człowieku stan napięcia, który wyzwala ukierunkowany proces rozwoju z samego siebie, na co zwrócił uwagę J.J. Rousseau.
• " wychowanie to sposoby i procesy, które w istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie".

Cele wychowania
• Proces wychowania rozgrywa się w specyficznym napięciu, jakie powstaje między naturą a kulturą a także transcendencją. Człowiek jest istotą naturalną kulturalną i jednocześnie nadnaturalną i nad kulturalną ( tzn. transcendującą naturę i kulturę ). Według R. Gguardini " wraz z analizą procesu wychowania osoby, staje się ewidentne krok po kroku, jak proces rozwoju człowieka wyobcowuje się z oczywistości naturalnej, którego ranga jest podnoszona przez wewnętrzną wartość tego procesu i jak jego struktura staje się coraz bardziej pełna napięć, zagrożona, podległa zniszczeniu. W następstwie tego wszystkiego, coraz mniej możliwe staje się opisanie procesu wychowania za pomocą pojęć naturalistycznych i przy użyciu naturalnych kryteriów.
• Stan doskonałości nie jest możliwy dla człowieka w jego egzystencji ziemskiej, ale jest możliwe stopniowe doskonalenie się człowieka. Taki wysiłek doskonalenia się prowadzi przez przyswojenie sobie cech osobowych, jak ujmował to E. Mounier- w procesie personalizacji. Doskonalenie się osoby dokonuje się na sposób doświadczenia intymnego, lecz przez nabywanie cech i sprawności, które zmierzają do stanowienia złożonego obrazu kultury w każdym człowieku. To zaś stopniowe przyswajanie sobie rzeczywistości tym bardziej uczestniczy w procesie personalizacji, im bardziej osoba staje się autonomiczną w dokonywaniu wolnych i spójnych wyborów.
• Uzdolnić wychowanka do pójścia w kierunku personalizacji stanowi podstawowy cel wszystkich wysiłków wychowawczych. Istota wychowania nie spełnia się w przyjęciu określonych pojęć czy umiejętności, ani też nie można jej ograniczyć do przyswojenia sobie kultury, obyczajów, norm społ. lecz aktualizuje się ona w urzeczywistnianiu i aktualizowaniu się niepowtarzalnej struktury osoby ludzkiej. Podstawową wartością jest osoba ludzka, jej pełne integralne urzeczywistnienie się jako osoby, ale też następuje otwarcie się na nowe cele
• Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przyjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Chodzi o takie ujmowanie wychowania, które zbliża je do procesu wzbudzenia osoby w wychowanku. Wychowanek nie jest uważany za rzecz do napełnienia jej czymkolwiek ani też nie jest on istotą do ćwiczenia (szkolenia) , lecz jest osobą, którą należy w nim wzbudzić. Jedynie jeśli się uznaje wartość osoby ludzkiej jako posiadacza wartości, można postępować w procesie rozwoju osobowego
• Personalizm podkreśla oprócz wartości w wymiarze indywidualnym, także wartości wspólnotowego charakteru życia i wychowania, akcentując zwłaszcza problem dobra wspólnego. Dobro takie jest sumą dóbr indywidualnych ludzi, lecz stanowi nową i wyższa wartość. Personalizm uznaje wartość dobra wspólnego za podstawę życia społ. ale jednocześnie podkreśla, że nie może ono naruszać dobra człowieka jako osoby. Sensem życia społ. jest wszechstronny rozwój osoby ludzkiej, nad którą nie może być wyższych celów, z powodu których mogłaby być ona traktowana jako środek. Osoba jest zawsze celem.

W. STERN (personalizm krytyczny) 1871-1938
• Osoba to samookreślająca się jednorodna całość skierowana ku celowi,
• Rzecz jest biernym przedmiotem poddanym obcym celom,
• Samookreślenie osoby może być dwojakie:
Samozachowanie
Samorozwój


E. Mounier (1905-1950) personalizm polityczny
• Próbuje godzić personalizm z marksizmem,
• Stał się przeciwnikiem drobnomieszczaństwa, bo w domu miał złe doświadczenia,
• Postulował uwolnienie chrześcijaństwa, kryzysu cywil. Mieszczańskiej, kapitalizmu, liberalizmu,
• Szukał dialogu z marksizmem,
• Twórca filozofii personalistycznej, WSP. Filozof.,
• Osoba to jedyna rzeczywistość, która poznajemy i jednocześnie tworzymy od wewnątrz. Nigdy nie jest nam dana (to rzeczywista), ale jest obecna w człowieku,
• Osoba jest niepowtarzalna, nieuchwytna, jest tym, co w głębi człowieka, co w człowieku niepowtarzalne i dla niego tylko właściwe,
• To wyjątkowość sprawia, że nie jest możliwe do końca komunikowanie komuś treści duchowych,
• Życie człowieka możliwe we wspólnocie osób. To wspólnota na relacjach miłości.
„Być tzn. kochać”
• Uważa, że poprzez miłość między osobami możliwy jest dialog. Miłość jeszcze nie przesyciła relacji ludzkich - życie osobowe staje się postulatem: Relacje międzyludzkie:
Relacja osobowa - nacechowana miłością, dostrzeganie w człowieku osoby,
Rzeczowa ( dominacja w świecie, w której ludzie traktują się instrumentalnie, jako środki)

K. Wojtyła - „Osoba i czyn”, Miłość i odpowiedzialność”
Wychowanie to twórczość o przedmiocie osobowym. W wychowaniu chodzi o to, aby człowiek stawał się bardziej człowiekiem, aby bardziej był a nie więcej miał
Aby umiał bardziej być nie tylko z drugim, ale dla osoby, dla innych.
Wychowanie ma pomagać w zrodzeniu się osoby, skutki wychowania są dziełem osoby.
Wychowanie powinno stworzyć warunki, w których może się rozwijać wolność osoby
W kształtowaniu osoby rola wychowania jest pomocnicza, ma on przybliżać wartości, które stanowią dorobek ludzki

Wychowawca wprowadza człowieka w świat wartości (triada -wolność, odpowiedzialność, miłość) Realizując te wartości człowiek osiąga godność osobową. Wychowawca uświadamia sobie swoją wolność, wychowawca powinien pomóc zrozumieć wychowanka, ze jest istotą wolną,
W wychowaniu należy uczyć odpowiedzialności - odpowiedzialność za to jak postępuje.
Kształtowanie sumienia. Sumienie to czynnik kontrolny - ocena własnego postępowania Np.: poczucie winy),
Człowiek powinien być odpowiedzialny za swoje człowieczeństwo
Miłość powinna być zasadą pedagogiczną.
Istotą wychowania jest stawanie się osobą. Człowiek samo stanowi się, sam wychowuje.

Emmanuel Mounier 1 (1905-1950), który uważany jest za twórcę nowożytnego personalizmu
Dla Mouniera personalizm jest pewną perspektywę spojrzenia na problemy ludzkie w odpowiedzi na powstające totalitaryzmy. Nie powinien jednak stać się systemem, ani narzędziem politycznym. Personalizm w ogóle nie jest systemem, ale pewną perspektywą, metodą, zobowiązaniem. Jako perspektywa jest próbą osiągnięcia jedności rozbitej przez realizm duchowy i marksizm. W sferze metod chce człowieka skierować naprzód w historii i tworzyć historię, choć w szerszej perspektywie największe znaczenie ma trud ludzki. Jako zobowiązanie, personalizm wymaga zaangażowania.

Podsumowując:
• Pedagogika personalistyczna jest ważnym nurtem współ. refleksji pedagogicznej. Płaszczyznę odniesienia dla tego kierunku stanowi koncepcja świata i człowieka, która przyjmuje wzajemną zależność od siebie takich elementów, jak względny indeterminizm, wolność, transcendencja. Na płaszczyźnie epistemologicznej p. personalistyczna jawi się jako koncepcja wychowania oparta na teorii poznania, rozważającej różne stopnie poznania przy przyjęciu, jako zasady, podstawowej jednorodności poznania ludzkiego, zdolnego dociekać prawdy.
• Refleksja teoretyczna w p. personalistycznej widzi jako swoje szczególne zadanie stanowienie czegoś w rodzaju świadomości krytycznej w odniesieniu do pedagogiki i wychowania. P. personalistyczna z tych racji wkracza do dyskusji pedagogicznych i to z jednej strony, aby bronić praw i godności osoby, z drugiej zaś strony aby zwrócić uwagę i pobudzać do czujności wobec różnych stwierdzeń, jakie pojawiają się w pedagogice i aby rozważać ich ciężar gotówkowy.
• W ten sposób personalizm w pedagogice staje się owym "myśleniem walczącym", które swoje centrum ma w osobie, widzianej w wielorakich wymiarach, i starającym się w pedagogice lepiej rozumieć sam proces wychowania człowieka.
• Jako formę syntezy, aby zapamiętać podstawowe stwierdzenia, możemy podać główne tezy pedagogiki personalistycznej:
• - wychowanie jest rozumiane jako ważny czynnik wysiłku na rzecz promowania "universum personalnego" albo tez wspólnoty osób
• - najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju
• - pojmowanie wychowania jako "maieutyki osoby" (wzbudzenia osoby w wychowanku) wychowanek nie jest uważany za przedmiot czy rzecz do napełnienia jej czymkolwiek, nie jest też on istota do ćwiczenia (szkolenia) lecz jest osobą, którą należy w nim "wzbudzać"
• - wychowanek jest pierwszym i podstawowym czynnikiem wychowania, wychowawca jest jedynie kooperatorem, współpracownikiem w tym dziele - w istocie popiera się dążenia jakie przejawiają się w ruchu tzw. nowych szkół, w których dostrzega się także błędy w postaci m.in. naturalistycznego redukcjonizmu i indywidualistycznego optymizmu pochodzenia liberalno- burżuazyjnego
• - jako osoba wychowanek nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty
• - stwierdza się istotna rangę i rolę szkoły, ukazując jej zadania obok innych instytucji wychowujących, podkreślany jest tu związek między nauczaniem a wychowaniem, poddaje się krytyce i odrzuca koncepcję "szkoły neutralnej"
• - treścią nauczania szkolnego powinny być: "integralny humanizm" a więc nie tylko literacki lub artystyczny ale też techniczny i naukowy
• - potwierdza się i broni wychowawczej funkcji rodziny, nie ukrywając także przejawów kryzysu, jaki dotyka rodzinę, oraz dostrzega się zagrożenia związane z autorytaryzmem, jaki może wystąpić w wych. rodzinnym
• - podkreśla się respekt dla "tajemnicy dziecka" które staje się osobą, przy oddziaływaniu w tym procesie wielorakich bodźców pochodzących od różnych instytucji wychowawczych

---