Podstawy komunikacji językowej i społecznej

[problematyka] oprac. dr Marcin Poprawa

1. Podstawowe modele komunikacji międzyludzkiej - aspekt psychologiczny, kulturowy i językowy

1. przegląd najważniejszych propozycji badawczych dotyczących komunikacji społecznej w jej aspekcie psychologicznym i językowym

2. zarys sytuacji komunikacyjnej między nadawcą i odbiorcą (status nadawcy i odbiorcy - indywidualnego i zbiorowego; synchroniczność, syntopiczność a diachroniczność i diatopiczność komunikacji)

3. pragmatyka aktu komunikacyjnego, zmiennośc replik, sprzężenie zwrotne między aktantami działania językowego

4. rola kodów: językowego, kinezycznego, proksemicznego i prozodyjnego w budowaniu "wydarzenia komunikacyjnego"

5. operowanie skryptami, ramami i scenariuszami komunikacyjnymi

6. zmienność form wypowiedzi i ich różnorodność gatunkowa

Literatura:

• Z. Nęcki, Komunikacja międzyludzka, Kraków 2000 [tu: wybr. rozdz.].

• W. Pisarek, Wstęp do nauki o komunikowaniu, Warszawa 2008 [tu: wybr. rozdz.].

2. Język jako system znaków

1. pojęcie znaku w tradycji filozoficznej i językoznawczej (przegląd stanowisk badawczych: Arystoteles, Augustyn, J.S. Mill, F. de Saussure, L. Wittgenstein, Ch. Pierce, "trójkąt Ogdena-Richardsa")

2. podstawy badań strukturalistycznych nad językiem: bilateralna koncepcja znaku wg F. de Saussure'a, kod językowy i system opozycji

3. system języka: fonologiczny, morfologiczny, leksykalny i składniowy

4. znak i jego odniesienie do rzeczywistości (referencja, denotacja, konotacja)

5. zasada indeksowości, ikoniczności i symboliczności w języku

6. kulturowe uwarunkowania znaków językowych

7. klasyfikacja znaków (wg Milewskiego) i miejsce w niej dwuklasowych znaków językowych

8. wykładniki języka wg Ch. Hocketta

Literatura:

• T. Milewski, Językoznawstwo, wyd. dowolne [tu: rozdz. 1, 2].

• M. R. Mayenowa, Język, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku., cz. I, red. A. Kłoskowska, Wrocław 1991, s. 87-109.

• J. Fiske, Wprowadzenie do badań nad komunikowaniem, Wrocław 2003.

3. Funkcje języka i wypowiedzi

1. pojęcie funkcji językowej i jej celowego (intencjonalnego) zastosowania w wyrażaniu treści różnych komunikatów

2. funkcje językowe wg Buhlera, Jakobsona - przegląd porównawczy

3. krytyczny przegląd badań nad pojęciem funkcji językowych (R. Grzegorczykowa)

4. intencjonalność aktu komunikacyjnego i typologia form wypowiedzi

5. umiejętnośc analizy stylistycznej pod katem typowych wykładników emotywności, symboliczności, fatyczności, impresywności

6. operatory metatekstowe w różnych formach wypowiedzi

7. zróżnicowanie gatunkowe tekstów (szczególnie tekstów wykorzystywanych w pracy nauczyciela)

8. funkcje językowe a modalność

9. kompetencja językowa a performancja (N. Chomsky)

Literatura:

• R. Grzegorczykowa, Funkcje języka i wypowiedzi, [w:] Język a kultura t. IV, red. J. Anusiewicz, Wrocław 1994.

• U. Żydek-Bednarczuk, Wstęp do lingwistyki tekstu, Kraków 2006 [tu: wybr. rozdz.].

• J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Tekstologia, Warszawa 2009 [tu: wybr. rozdz.].

4. Podstawy teorii aktów mowy

1. performatywność wypowiedzi, pojęcie aktu mowy i jego aspekty (lokucyjny, illokucyjny, perlokucyjny), klasyfikacja aktów mowy

2. akty mowy pośrednie i bezpośrednie, warunki ich skuteczności (fortunności)

3. struktura powierzchniowa i głęboka tekstu a pojęcie implikatury konwersacyjnej i presupozycji

4. warunki zastosowania rozmaitych aktów mowy (sytuacyjne, kodowe, kulturowe)

5. umiejętność odczytywania aktów mowy w różnych tekstach użytkowych

6. akty mowy stosowane w sytuacji szkolnej (dyrektywy, komisywy), etyka ich stosowania

7. analiza wybranych aktów mowy pod kątem ich intencjonalnego i skutecznego oddziaływania

Literatura:

• D. Zdunkiewicz, Akty mowy, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartminski, Lublin 2001.

• B. Skowronek, Pragmatyka językowa - założenia ogólne, „Nowa Polszczyzna” 1997, nr 2.

5. Podstawy lingwistyki tekstu

1. pojęcie tekstu i "genru mowy"

2. wyznaczniki tekstowości wg Dresslera i Beaugrande'a

3. rola metatekstu w przekazywaniu komunikatow

4. sposoby zawiązywania spójności semantycznej (koherencji) i linearnej (kohezji) w tekście, zjawisko referencji i anafory (relacje izotopiczne w tekście)

5. sytuacyjne uwarunkowanie tekstu (Skwarczyńska), kompetencja językowa i jej wpływ na kształtowanie tekstu

6. gatunek literacki a gatunek użytkowy

7. tekst a dyskurs (tekst w użyciu)

Literatura:

• T. Dobrzyńska, Tekst, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartminski, Lublin 2001.

• S. Gajda, Gatunkowe wzorce wypowiedzi, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.

6. Etyka słowna a grzeczność językowa

1. pojecie etyki językowej (tzw. moralności językowej), język jako nośnik wartości (aksjologia językowa wg J. Puzyniny i J. Bartmińskiego)

2. zasady współpracy konwersacyjnej (G. Leech)

3. zjawisko przemocy jezykowej: uwarunkowania pragmatyczne i wykładniki stylistyczno-językowe (M. Marcjanik)

4. tendencje rozwojowe we wspólczesnym polskim modelu etyki językowej

5. grzecznośc językowa z punktu widzenia tzw. lingwistyki normatywnej - językowi savoir-vivre w różnych sytuacjach komunikacyjnych

Literatura:

• M. Marcjanik, Etykieta językowa, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartminski, Lublin 2001.

• A. Markowski, Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne, Warszawa 2005, s. 96 - 103.

7. Perswazja językowa

1. pojęcie perswazji językowej; funkcja perswazyjna (impresywna) tekstów

2. pragmatyczne, stylistyczne i retoryczne wykładniki komunikatów z dominująca funkcją perswazyjną

3. zastosowanie perswazji w różnych tekstach i gatunkach (źródła badawcze problemu: od klasycznej retoryki i erystyki do współczesnego językoznawstwa pragmatycznego)

4. perswazja a manipulacja - sporny problem współczesnych badań lingwistycznych

Literatura:

• Manipulacja w języku, red. P. Nowak i P. Krzyżanowski, Lublin 2004 [tu: wybr. artykuły].

• I. Borkowski, Świt wolnego słowa, Wrocław 2003, s. 15 - 28.

• M. Głowiński, Nowomowa, [w:] Współczesny język polski, red. J. Bartminski, Lublin 2001.

8. Zmiany w publicznych zwyczajach językowych

1. perswazyjne (manipulacyjne) aspekty komunikacji społecznej

2. język propagandy politycznej - problem "nowomowy" a właściwości współczesnych komunikatów o charakterze politycznym (status języka polityki); analiza wybranych tekstów politycznych w ujęciu diachronicznym (międzywojnie, PRL, III Rzeczpospolita); problem stereotypów językowych

3. język mass mediów - współczesne tendencje komunikacyjne i ich wpływ na perswazyjnośc komunikatów

4. język reklamy: analiza wybranych tekstów reklamowych

5. zmiany we współczesnym dyskursie publicznym a językowy obraz Polski i Polaków

Literatura:

• Język a kultura t. 11. Język polityki, red. J. Anusiewicz i B. Siciński, Wrocław 1996 [tu: wybr. artykuły]

• Język w mediach masowych, red. J. Bralczyk i K. Mosiołek-Kłosińska, Warszawa 2001.

• K. Skowronek, Reklama. Studium pragmalingwistyczne, Kraków 2001 [tu: rozdziały wstępne]

9. Semiosfera współczesnej komunikacji społecznej

1. wizualizacja współczesnej sfery wypowiadania się (ikoniczność tekstu reklamowego, telewizyjnego, internetowego)

2. podstawy komunikacji niewerbalnej (model Barthesa i Halla)

3. analiza zawartości komunikatów audiowizualnych, problem sygnifikacji (nadawania, 'zakotwiczania' znaczeń) w paradygmacie werblanym i niewerbalnym tekstu

4. ideologiczne wymiary komunikatu prasowego i reklamowego

5. niewerbalna struktura dialogu

Literatura:

• J. Fiske, Wprowadzenie do badan nad komunikowaniem, Wrocław 2003 [tu: wybr. rozdz.]

• Załazińska, Niewerbalna struktura dialogu, Kraków 2004 [tu: s. 113-203]

10. Podstawy genologii dziennikarskiej

1. rozmywanie sie struktur informacyjnych i perswazyjnych we współczesnych gatunkach dziennikarskich

2. wariantywne typy newsu i komentarza prasowego

3. informacja a komentarz w wiadomości telewizyjnej - słowo i obraz w komunikacji telewizyjnej - znaczenia denotacyjne i konotacja treści ukrytych

4. praktyczna analiza zawartości prasy i mediów telewizyjnych pod kątem wzajemnego znakowania kodu werbalnego i niewerbalnego

Literatura:

• M Wojtak, Gatunki prasowe, Lublin 2004 [tu: Informacja, publicystyka i formy pośrednie]

---