Zespół Szkół Mechanicznych Elektrycznych i Elektronicznych

mgr Hanna

ś

ubkowska-Ptaszyk

PRACA Z UCZNIEM MAJĄCYM TRUDNOŚCI

W NAUCE

Cz

ę

stym zadaniem nauczycieli jest trafienie do uczniów, którzy nie interesuj

ą

si

ę

nauk

ą

i stracili motywacj

ę

do pracy, poniewa

ż

do

ś

wiadczyli pora

ż

ek i z ró

ż

nych powo-

dów odsun

ę

li si

ę

od szkoły. Z drugiej strony czynnikami powoduj

ą

cymi frustracj

ę

nauczy-

cieli, gdy próbuj

ą

motywowa

ć

uczniów trudnych jest: brak czasu, du

ż

a liczba uczniów ma-

j

ą

cych kłopoty z nauk

ą

lub kłopoty emocjonalne, twarde wymagania stawiane przez wła-

dze o

ś

wiatowe i rodziców, liczne sytuacje stresuj

ą

ce. Bywa,

ż

e w warunkach szkolnych

nauczyciele bardziej staraj

ą

si

ę

o utrzymanie klasy w spokoju i porz

ą

dku ni

ż

o wzbudzanie

uczniowskiej motywacji do nauki. Dla motywowania uczniów ma znaczenie wszystko, co
nauczyciel czyni w klasie: sposób prezentowania materiału, rodzaje stosowanych

ć

wicze

ń

,

sposób kontaktowania si

ę

z uczniami, stwarzanie mo

ż

liwo

ś

ci pracy samodzielnej lub gru-

powej. Uczniowie reaguj

ą

na to, kim jest nauczyciel, co robi, i na to, jak czuj

ą

si

ę

w klasie.

Dawniejsze pogl

ą

dy na motywacj

ę

zakładały,

ż

e nauczyciel mo

ż

e kształtowa

ć

zachowanie

poprzez zewn

ę

trzn

ą

kontrol

ę

, nagrody lub porównywanie wyników. Obecnie s

ą

dzi si

ę

,

ż

e

nauczyciel, który mniej kontroluje, daje uczniom mo

ż

liwo

ść

przejawiania autonomii, inicja-

tywy i autoekspresji, tworzy lepsze warunki do nauki i motywacji. Motywacja do nauki jest
czym

ś

naturalnym u wszystkich ludzi, a wi

ę

c musi by

ć

wyzwalana, a nie kształtowana. Aby

wzbudzi

ć

uczniowsk

ą

motywacj

ę

, nauczyciel musi pami

ę

ta

ć

,

ż

e:

•

Motywacja człowieka oparta jest na jego przekonaniach na temat swojej warto

ś

ci i

zdolno

ś

ci.

•

Człowiek wyrabia w sobie oczekiwanie sukcesu lub kl

ę

ski i rozwija w sobie pozy-

tywne lub negatywne uczucia na temat uczenia si

ę

na podstawie posiadanych

prze

ś

wiadcze

ń

.

•

Czynniki wewn

ę

trzne (prze

ś

wiadczenia, oczekiwania, cele) oraz czynniki zewn

ę

trz-

ne (nagrody, aprobata, wsparcie innych) odgrywaj

ą

wa

ż

n

ą

rol

ę

w okre

ś

leniu istoty

motywacji oraz pracy nad jej wzmocnieniem.

•

Uczniowie, stosuj

ą

c my

ś

lenie na wy

ż

szym poziomie, s

ą

w stanie zrozumie

ć

relacj

ę

mi

ę

dzy własnym systemem przekona

ń

, a naturaln

ą

tendencj

ą

do automotywacji.

•

Ludzie cz

ę

sto zapominaj

ą

,

ż

e sami tworz

ą

my

ś

li i konstruuj

ą

własny obraz rzeczy-

wisto

ś

ci.

•

Wewn

ę

trzna motywacja do nauki jest wa

ż

nym wyznacznikiem zdrowia psychiczne-

go.

Trzeba uczniom przekaza

ć

na temat my

ś

lenia przekonanie,

ż

e negatywne my

ś

li

wywołuj

ą

negatywne uczucia. Kontroluj

ą

c my

ś

li kontrolujemy własne uczucia. Nawet małe

dziecko mo

ż

na nauczy

ć

,

ż

e negatywne uczucia (zło

ść

, smutek, strach)

ś

wiadcz

ą

o tym,

ż

e

my

ś

limy negatywnie (kto

ś

chciał nam zrobi

ć

przykro

ść

, nie lubi nas). Gdy czujemy si

ę

do-

brze, to zwykle nasze my

ś

li s

ą

pozytywne. Nasz własny obraz rzeczywisto

ś

ci tworzymy

sobie sami procesem my

ś

lenia.

Zwykle złe zachowanie w klasie jest rezultatem niskiej samooceny. Uczniowie

maj

ą

cy skłonno

ść

do zło

ś

liwo

ś

ci, zwracania na siebie uwagi, chorobliwej koncentracji na

sobie, zachowuj

ą

si

ę

ź

le, bo s

ą

przestraszeni lub niepewni. Przykładowo, czuj

ą

si

ę

mniej

zdolni od kolegów, maj

ą

kompleksy zwi

ą

zane z pozycj

ą

społeczn

ą

lub prze

ż

ywaj

ą

inne

mgr Hanna

ś

ubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJ

Ą

CYM TRUDNO

Ś

CI W NAUCE

2

problemy szkolne lub domowe. Trzeba pomóc tym uczniom zrozumie

ć

,

ż

e to niepewno

ść

i

niska samoocena le

ż

y u podstaw ich złego zachowania. Poniewa

ż

s

ą

oni w stanie kontro-

lowa

ć

własne my

ś

li i uczucia, mog

ą

przywróci

ć

do naturalnego stanu wysok

ą

samoocen

ę

i

motywacj

ę

.
Pomaganie uczniom w podejmowaniu decyzji prowadz

ą

cych do zdrowych my-

ś

li, uczu

ć

i motywacji polega na zapewnieniu szczerej troski i wsparcia ze strony nauczy-

cieli, kolegów i innych osób w szkole. Niezb

ę

dne s

ą

działania nauczycielskie pozwalaj

ą

ce

zorientowa

ć

si

ę

uczniowi, na czym polega rzeczywiste posługiwanie si

ę

umysłem, oraz

kontrola nad własnymi procesami my

ś

lowymi. Słu

ż

y temu nauczanie wyrabiaj

ą

ce umiej

ę

t-

no

ś

ci my

ś

lenia, praca zespołowa, działania stwarzaj

ą

ce okazj

ę

do niezale

ż

nego my

ś

lenia i

rozwi

ą

zywania problemów.

W warunkach nastawionych na autonomi

ę

, charakteryzuj

ą

cych si

ę

ciekawymi i

konstruktywnymi interakcjami mi

ę

dzy nauczycielem a uczniem, uczniowie wykazuj

ą

wi

ę

k-

sz

ą

kompetencj

ę

, wi

ę

ksze poczucie własnej warto

ś

ci i wpływania na własne losy - ten ro-

dzaj uczenia si

ę

uznaje si

ę

za najbardziej warto

ś

ciowy. Nauczyciele, którzy potrafi

ą

wy-

zwoli

ć

wewn

ę

trzn

ą

motywacj

ę

uczniów, charakteryzuj

ą

si

ę

nast

ę

puj

ą

cymi cechami:

•

znaj

ą

potrzeby ka

ż

dego ucznia,

•

s

ą

zainteresowani rozwojem ka

ż

dego ucznia,

•

s

ą

konsekwentni i zdecydowani w sprawach reguł, nieprzekraczalnych granic i za-

da

ń

,

•

s

ą

nastawieni demokratycznie,

•

dodaj

ą

odwagi,

•

s

ą

ciepli emocjonalnie,

•

widz

ą

mo

ż

liwo

ść

osi

ą

gni

ę

cia sukcesu przez ka

ż

dego ucznia,

•

odnosz

ą

si

ę

z szacunkiem do stara

ń

i wkładu pracy ka

ż

dego ucznia.

Aby nauczyciel mógł stworzy

ć

przyjazny klimat w klasie, musi by

ć

:

•

zrelaksowany,

•

dostrzega

ć

wesołe aspekty zjawisk,

•

odczuwa

ć

zadowolenie z pracy,

•

raczej zwraca

ć

uwag

ę

na pozytywy ni

ż

negatywy,

•

by

ć

konsekwentnym w okre

ś

laniu granic jakich nie nale

ż

y przekracza

ć

,

•

utrzymywa

ć

porz

ą

dek bez poni

ż

ania uczniów,

•

zach

ę

ca

ć

uczniów do podejmowania ryzyka,

•

nie oczekiwa

ć

,

ż

e uczniowie b

ę

d

ą

doskonali,

•

mie

ć

poczucie humoru,

•

umie

ć

rozwi

ą

zywa

ć

sprawy dyscyplinarne z zastosowaniem, jak to tylko mo

ż

liwe -

zindywidualizowanego podej

ś

cia do ucznia,

•

pami

ę

ta

ć

,

ż

e uczniowie nie s

ą

ź

li lub ułomni, ale po prostu nie maj

ą

poczucia bez-

piecze

ń

stwa,

•

umie

ć

przebacza

ć

i zapomina

ć

,

•

nigdy nie dawa

ć

za wygran

ą

.

Powy

ż

sze cechy stwarzaj

ą

dobr

ą

podstaw

ę

dla po

żą

danych i korzystnych sto-

sunków mi

ę

dzy nauczycielem a uczniem. S

ą

dwa czynniki najbardziej przyczyniaj

ą

ce si

ę

do znalezienia wspólnego j

ę

zyka z uczniem trudnym - nastawienie nauczyciela na popie-

ranie rozwoju ka

ż

dego ucznia, oraz własna tendencja nauczyciela do samorozwoju.

Uczniowie wyczuwaj

ą

i dobrze reaguj

ą

na wiedz

ę

fachow

ą

z przedmiotu i wysok

ą

kompe-

tencj

ę

w nauczaniu. Mo

ż

na dotrze

ć

do psychiki nawet najtrudniejszych uczniów, je

ś

li za-

pewni im si

ę

poczucie komfortu psychicznego, bezpiecze

ń

stwa - b

ę

dzie si

ę

im okazywało

szacunek i dbało

ść

, zach

ę

t

ę

do poszukiwania własnych mo

ż

liwo

ś

ci uczenia si

ę

. Aby mie

ć

sukcesy w pracy z takimi uczniami trzeba mie

ć

optymistyczne nastawienie i du

żą

zdolno

ść

empatii, stwarza

ć

atmosfer

ę

wzajemnej troski i wsparcia. Dobry stan ducha nauczyciela

mgr Hanna

ś

ubkowska-Ptaszyk - PRACA Z UCZNIEM MAJ

Ą

CYM TRUDNO

Ś

CI W NAUCE

3

ma zasadniczy wpływ na odzyskiwanie pozytywnego nastawienia wobec

ż

ycia przez

uczniów trudnych.

Dbaj

ą

c o pozytywne do

ś

wiadczenia edukacyjne trzeba stara

ć

si

ę

nie bra

ć

do

siebie negatywnych reakcji uczniów. Stara

ć

si

ę

rozumie

ć

i szanowa

ć

ka

ż

dego ucznia,

chocia

ż

nie zawsze jest to proste z uwagi na przepełnione klasy i ci

ą

gły brak czasu. Na

godzinach wychowawczych trzeba rozmawia

ć

z uczniami o mo

ż

liwo

ś

ciach tworzenia po-

prawnych stosunków mi

ę

dzyludzkich, sztuce dyskusji, mo

ż

liwo

ś

ciach rozwi

ą

zywania sytu-

acji problemowych. Wa

ż

ne, aby uczniowie zrozumieli,

ż

e je

ś

li postawi

ą

si

ę

w sytuacji oso-

by, z któr

ą

maj

ą

konflikt, to najprawdopodobniej zmieni

ą

pogl

ą

d na całe zdarzenie i na t

ę

osob

ę

. Chocia

ż

nie mamy władzy nad tym, co inna osoba my

ś

li, czuje lub robi, to jednak

mo

ż

emy podj

ąć

decyzj

ę

, by my

ś

le

ć

inaczej o zdarzeniu i mie

ć

wgl

ą

d w motywy innej oso-

by, a to mo

ż

e spowodowa

ć

,

ż

e sami zaczniemy si

ę

czu

ć

lepiej.

Mo

ż

na przeprowadza

ć

z uczniami

ć

wiczenia, aby zrozumieli oni na czym pole-

ga cykl my

ś

lowy, oraz

ż

e konflikt mi

ę

dzy lud

ź

mi powoduje zasada odmiennej wizji rzeczy-

wisto

ś

ci (brak zrozumienia mi

ę

dzy lud

ź

mi). Uczniowie sami dochodz

ą

wówczas do wnio-

sku,

ż

e mo

ż

na przerwa

ć

bł

ę

dne koło cyklu my

ś

lowego i konfliktu interpersonalnego.

Równie

ż

na godzinach wychowawczych nale

ż

y stara

ć

si

ę

, by poszczególni

uczniowie sami motywowali si

ę

do nauki i sami popierali własny rozwój (dostrzeganie war-

to

ś

ci samych siebie, całego procesu uczenia i poszczególnych czynno

ś

ci zwi

ą

zanych z

uczeniem). Mo

ż

na dyskutowa

ć

o tym, jak "uczy

ć

si

ę

dobrze i bez wysiłku", omawia

ć

kwe-

sti

ę

planowania indywidualnej pracy uczniów w domu.

Ka

ż

dego ucznia (a szczególnie ucznia "trudnego") nale

ż

y pozna

ć

jako osob

ę

i

okre

ś

li

ć

z nim jego zainteresowania. Zainteresowania ucznia trzeba wykorzystywa

ć

w celu

kształcenia - motyw pracy indywidualnej w czasie lekcji, pracy domowej. Ewentualne złe
zachowanie z reguły dobrze jest omawia

ć

z uczniem na osobno

ś

ci, a nie podczas lekcji.

mgr Hanna

ś

ubkowska-Ptaszyk

nauczyciel ZSMEiE w Toruniu

Bibliografia

1. Barbara L. McCombs, James E. Pope: "Ucze

ń

trudny. Jak skłoni

ć

go do nauki."

2. Pod redakcj

ą

Marii Dudzikowskiej: "Nauczyciel - ucze

ń

. Mi

ę

dzy przemoc

ą

a dialo-

giem, obszary napi

ęć

i typy interakcji."

3. Pod redakcj

ą

Wandy Turewicz: "Zaburzenia emocjonalne dzieci. Diagnoza i tera-

pia."