1.PROBLEMATYKA TEMPERAMENTU

A.ISTOTA TEMPERAMENTU

TEMPERAMENT podstawowe, względnie stałe cechy osobowości , przejawiające się w zachowaniu jednostki począwszy od wczesnego dzieciństwa, występujące u człowieka; pierwotnie biologicznie zdeterminowany, temperament podlega powolnym zmianom pod wpływem dojrzewania i swoistej dla jednostki interakcji genotypu ze środowiskiem /fizycznym i społecznym/

B.CECHY I RODZAJE TEMPERAMENTU

W zależności od przyjętej teorii temperamentu do jego struktury zalicza się różne cechy, takie jak: ekstrawersja- introwersja ( ekstrawersja, introwersja), impulsywność, neurotyczność, emocjonalność, reaktywność emocjonalna, towarzyskość, aktywność, wytrwałość, ruchliwość, poszukiwanie doznań, potrzeba stymulacji itp.

Cechy temperamentu przejawiają się w emocjach, czynnościach motorycznych, intelektualnych /przejawiają się we wszelkiego rodzaju zachowaniach, w każdej czynności/

CECHY TEMPERAMENTU

Siła /wielkość/ reakcji- stosunek siły działającego bodzca do efektu, jaki on wywołuje u określonej osoby /im silniejszy jest bodziec tym silniejsza jest reakcja/. Siłę reagowania właściwą danej jednostce ocenia się przez porównanie z wielkością reakcji innych osób na działanie tego samego bodzca o określonej sile

Reaktywność- to różnice w intensywności reakcji /u osób silnie reaktywnych bodzce pochodzące z zewnątrz jak również wewnątrz organizmu wywołują reakcje silniejsze niż u osób słabo reaktywnych. Reaktywność przejawia się we wrażliwości /emocjonalnej, zmysłowej/ oraz w wydolności /odporności/.

Wrażliwość zmysłowa- mierzymy minimalną wielkością bodzca zdolną wywołać ledwie dostrzegalne znaczenie

Wydolność- zdolność do adekwatnego reagowania na bodzce silne, długotrwałe bądź często powtarzające się

Aktywność zachowania- rozumiana jako wyróżniająca daną jednostkę wśród innych ze względu na dużą intensywność bądź częstość podejmowanych działań

Bierność- obniżenie lub brak aktywności

Są to cechy związane z charakterystyką siły i wielkości reagowania

Drugą składowa temperamentu stanowi zespół cech charakteryzujących przebieg reakcji w czasie

Szybkość reakcji- mierzymy czasem jej utajnienia, im krótszy jest okres latencji tym dana jednostka szybciej na niego reaguje

Ruchliwość-zdolność przestawienia się z 1 reakcji /czynności/ na drugą, można mierzyć najmniejszym przedziałem czasowym miedzy różnego rodzaju bodzcami, jaki jest potrzebny do adekwatnego reagowania na nie

Trwałość reakcji- miernikiem jej jest czas występowania reakcji po zadziałaniu bodzca. Wg Heymansa funkcja wtórna perspektywna- czas utrzymania się okreslonego procesu psychicznego po zaprzestaniu działania bodzca

Rytmiczność-

C.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG HIPOKRATESA

Pierwsza typologia temperamentu powstała już w starożytności, jej autorstwo przypisuje się m.in Hipokratesowi. Hipokrates- ojciec medycyny /IV w. p.n.e/ w dziele O naturze ludzkiej nawiązuje do czterech żywiołów Empedoklesa /ognia, powietrza, ziemi i wody/. Sprowadza naturę ludzką do czterech zasadniczych soków /humorrów/ w organizmie, wyróżnia- krew, flegmę i swojego rodzaju żółć /żółtą i czarną/. Soki te stanowią naturę ciała, a stan zdrowia człowieka zależy od proporcji tych soków w organizmie /w poglądach Hipokratesa trudno jest się dopatrzeć nauki o temperamentach w pełnym tego słowa znaczeniu, brak wzmianki o związku między proporcjami tych czterech soków a zachowaniem.

D.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG GALENA

Żyjący sześćset lat później Galen, najwybitniejszy po Hipokratesie grecki lekarz wykorzystując Hipokratowską koncepcję soków stworzył pierwszą typologię temperamentu. Opisał ją w rozprawie De temperamentis⁴⁸. Galen wyróżnił i opisał szczegółowo dziewięć temperamentów, w tym cztery podstawowe, bezpośrednio zależne od jednego z czterech soków. Są to: 

• sangwinik (łac. sanguis - krew)
  - flegmatyk (łac. phlégma - flegma)
  - choleryk (łac. cholé - żółć)
  - melancholik (łac. melas cholé - czarna żółć)

Sangwinik - człowiek o żywym i zmiennym usposobieniu, wesoły. Dominuje w nim radość jego emocje powstają bardzo łatwo, ale są płytkie, zmienne, nietrwałe i niezbyt głębokie. Rusza się szybko i ma dosyć silne ruchy. Jest aktywny i potrzebuje dużo miejsca. Typ silny, zrównoważony. Sangwinik to człowiek szybki, łatwo

Jest to typ zrównoważony, bardzo wydajny działacz /gdy ma dużo intensywnej pracy/dostosowujący się do zmiennych warunków życia. Charakteryzuje go duża odporność na trudne warunki życia. 

Melancholik - człowiek mało uczuciowy i mało aktywny. Dominuje w nim smutek, trudno powstają emocje ale są silne, głębokie i trwałe. Jego ruchy są powolne i słabe. Potrzebuje mało miejsca. Typ słaby. Melancholicy bywają często bierni, zahamowani. Działanie bodźców silnych może być, szczególnie dla typu słabego, źródłem różnego rodzaju zaburzeń w zachowaniu.

Choleryk - człowiek pobudliwy i mało wytrwały w działaniu, rozdrażniony, wybuchowy. Emocje powstają bardzo łatwo, są silne, dosyć trwałe, choć nieregularne. Ma szybkie i silne ruchy. Jest aktywny. Odznacza się dużą energią życiową przy jednoczesnym braku opanowania, gwałtowny i wybuchowy. 

Flegmatyk - mało pobudliwy, lecz wytrwały i konsekwentny w działaniu. Cechuje go zrównoważenie. Emocje powstają trudno, są raczej słabe. Ruchy raczej powolne, słabe, mały zasięg. Zrównoważony, stały. Będąc pod względem ruchliwości przeciwieństwem sangwinika, flegmatyk reaguje spokojnie i powoli, wykazuje niechęć do zmiany otoczenia; podobnie jak sangwinik jest odporny na bodźce silne i długotrwałe.

E.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG SHELDONA

Pod wpływem poglądów Kretshmera powstało wiele odmiennych koncepcji konstytucjonalnych np. Sheldona antropologa. W celu dokonania klasyfikacji budowy ciała William Sheldon posłużył się techniką fotograficzną. Sheldon tworzył typy budowy ciała na podstawie określonych konfrontacji 3 podstawowych wymiarów. Wymiary te nazwał

Endomorfią- silny rozwój narządów wewnętrznych, układ mięśniowy i kostny względnie słaby i nierozwinięty,

Mezomorfia- układ mięsniowy jest dobrze rozwiniety, wyprostowana i krzepka budowa,

Ektomorfia- delikatność i wątłość całego organizmu, stosunkowo słaby rozwój narządów wewnętrznych oraz słaba budowa ciała. Z tymi wymiarami budowy korekcją odpowiednie wymiary temperamentu-

Wiscerotonia- motywacją kieruja narządy wewnętrzne, jak mówi Sheldon układ trawienny jest królem i jego dobrobyt okresla zasadnicze cele zycia /endomorfia/

Somatotonia- jest to składnik zwiazany z aktywnością mięsniową i dobra budową ciała. Jest symptomem duzej siły i energii zyciowej. Charakterystyczny jest tu bezpośredni sposób bycia i nastawienia na działanie /mezomorfia/.

Cerebrotonia- obejmuje cechy temperamentu uwarunkowane głównie dominacja funkcjonalną wyżyn ośrodków nerwowych. Występują tu trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych, duża podatność na zmęczenie, w sytuacjach trudnych ucieczka w samotność.

Osobnik u którego występuje duże nasilenie wwiscerotonii-wisceretonik, somatotonii- somatotonik, cerebrotonia-cerebrotonik, występuja typy pośrednie, u których poszczególne składniki występują w sposób umiarkowany.

F.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG KRETSCHMERA

G.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG PAWŁOWA
Pawłow w swoich pracach nad temperamentem nawiązuje do tradycyjnego podziału ludzi na sangwiników, choleryków, flegmatyków, melancholików, nadając temu podziałowi fizjologiczną interpretację opartą o właściwości układu nerwowego : siłę, ruchliwość oraz równowagę procesów pobudzenia i hamowania. Oto typy temperamentne według Pawłowa : Sangwinik : typ silny, żywy, o ziemnych reakcjach, „słomiany ogień”. Zdaniem Pawłowa - to najdoskonalszy ze wszystkich typów. Duża siła, równowaga oraz ruchliwość procesów nerwowych gwarantują mu możność utrzymywania pełnej równowagi między organizmem a środowiskiem. Jest to zdrowy i odporny życiowo typ układu nerwowego. W nowej sytuacji jest niezwykle ożywiony, towarzyski, przejawiający zainteresowanie tym, co się wokół dzieje, ale przy braku bodźców staje się bierny. Sangwinik łatwo się „zapala” jest bardzo wydajny w sytuacjach, gdy ma dużo interesującej pracy. Gdy mu jednak takiej pracy zabraknie - zaczyna się nudzić i tracić bezmyślnie czas. Nie zawsze wytrwały w doprowadzaniu pracy do końca!

Choleryk : typ wybuchowy, o silnych i trwałych uczuciach. Oznacza się dużo większą siłą pobudzania niż hamowania. W przypadkach sytuacji trudnych, wymagających dużego hamowania, czynny jest tylko proces pobudzania. Choleryk staje się wtedy agresywny, zaczepny, nieopanowany. Ponieważ jednak należy on do silnego typu układu nerwowego, jest też zdolny do zdyscyplinowania swoich odruchów. W życiu - choleryk konsekwentnie dąży do osiągnięcia wytyczonych celów.

Melancholik : typ słaby, łagodnie usposobiony, powolny. Odznacza się małą odpornością na

sytuacje konfliktowe. Kiedy trzeba wybierać jeden z kilku możliwych sposobów zachowania się, zmieniać warunki życia, melancholik zaczyna się gubić a często i załamywać. Jest skłonny do reakcji lękowych. Każda nowa sytuacja życiowa staje się dla melancholika czynnikiem hamującym.

Flegmatyk : typ słaby, uczuciowo  obojętny. W kontaktach mało towarzyski, spokojny, ignorujący - to, co się wokół dzieje. Równy w postępowaniu, niezawodny w przyjaźni, wytrwały w pracy, uporczywie, acz powoli, dąży do celu. Odporny na sytuacje trudne i konfliktowe.

H.KONCEPCJA TEMPERAMENTU WG STRELAUA

W literaturze można spotkać szereg definicji temperamentu ale za najbardziej wszechstronne można uznać rozumienie tego pojęcia zaproponowane przez Strelaua Według tego Autora temperament odnosi się do: podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych

I.TEMPERAMENT A SPRAWNOŚĆ DZIAŁANIA

J.OCENA TEMPERAMENTU W UJĘCIU L.STAWOWSKIEJ

K.TEMPERAMENT A EMOCJE

Zmiany emocji

Zmiany emocji duże małe

Szybkie choleryk sangwinik

Powolne melancholik flegmatyk

---