Prawo gospodarcze - wykład 25.02.2005
Prawo - zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Normy prawne mogą powstać w dwojaki sposób:
a/ ustanowienie (wydanie) przez państwo - państwo działając przez ustanowiony organ, tworzy nieistniejącą dotychczas normę
b/ usankcjonowanie - gdzie państwo uznało zachowanie zwyczajowe za obowiązujące prawo
Prawo pozytywne - zespół norm postępowania ustanowionych przez państwo
Prawo naturalne - zespół norm wiążących wszystkich członków społeczeństwa oraz władzę państwową
Regulacje pomiędzy prawem, a pozaprawnymi zbiorami normatywnymi:
a/ regulacje zbieżne - adresat normy prawnej i normy będącej częścią pozaprawnego zbioru regulacji otrzymuje tak samo brzmiące nakazy i zakazy
b/ regulacje rozbieżne - gdy adresat normy od prawodawcy otrzymuje zupełnie inne nakazy lub zakazy, niż to wynika z norm moralnych, zwyczajowych, czy religijnych
c/ uregulowania indyferendne (obojętne) - gdy jakaś sfera aktywności jednostki zostaje objęta regulacją prawną, a na temat nie wypowiadają się pozaprawne zbiory regulacji i odwrotnie
Praworządność - stan faktyczny, w którym podstawowe dziedziny stosunków społecznych są uregulowane przepisami prawnymi i przepisy te są przez organy państwowe ściśle przestrzegane. Przesłankami praworządności są:
--- istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej obejmującej istotne dziedziny życia (nie można odnieść tego do wycinkowych regulacji)
--- prawo jest przestrzegane przez wszystkie organy państwowe
Norma prawna - wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym
Cechy normy prawnej:
ogólny charakter - reguluje typowe stosunki społeczne (nie indywidualizuje osoby, na której ciąży wynikający z niej obowiązek). Każdy, kto znajduje się w sytuacji opisanej przez normę, ma obowiązek zachować się tak, jak norma wskazuje
dwustronny charakter - z każdej normy wynika dla jednej strony prawo, a dla drugiej obowiązek będący korelatem tego obowiązku (dłużnik ma obowiązek spłaty długu w określonym terminie, a wierzyciel ma w tym czasie prawo domagać się spłaty)
gwarantowanie przymusem państwowym
Budowa normy prawnej
HIPOTEZA - podaje okoliczności adresatowi, w których coś jest zakazane, nakazane lub dozwolone, określa warunki, których spełnienie jest niezbędne, aby oczekiwać od podmiotu zachowania podanego w dyspozycji
DYSPOZYCJA - określa rodzaj zachowania dozwolonego, nakazanego lub zakazanego. Przedstawia wzór pożądanego przez prawodawcę zachowania, wymaganego wówczas, gdy zostaną spełnione warunki określone w hipotezie
SANKCJA - dolegliwość prawa, jaką przewidział prawodawca dla każdego spełniającego warunki zawarte w hipotezie i nie zastosował się do dyspozycji normy
Rodzaje sankcji
represyjna - przewidywana przez prawodawcę za dokonanie czynów zabronionych. Polega na pozbawieniu podmiotu naruszającego dyspozycję, istotnych dla niego dóbr (życia, wolności itp.)
egzekucji - może polegać na przymusowym wykonaniu zachowania przewidzianego przez prawo (przymusowe wydanie rzeczy nabywcy)
nieważności - uznaje się za nieważną czynność prawną podjętą niezgodnie z obowiązującym prawem
Rodzaje norm prawnych
+++ bezwzględnie obowiązujące (ius cogens) - nie dopuszczają odrębnego uregulowania w oparciu o wolę stron (normy prawa karnego)
+++ względnie obowiązujące (ius dispositivum) - pozwalają na odstąpienie od nakazywanego w nich obowiązku, jeżeli strony stosunku prawnego chcą postąpić inaczej (normy prawa cywilnego)
Norma prawna a przepis prawny
Norma prawna jest normą postępowania wynikającą z przepisów prawa, aktem normatywnym (ustawa, rozporządzenie) i składa się z aktów prawnych. Przepis prawny jest to natomiast jednostka techniczna aktu prawnego, który może być zbudowany z punktów, liter, paragrafów, czy artykułów grupowanych w rozdziały, tytuły, części
Stosunek prawny - stosunek społeczny regulowany przez normy prawne, którego uczestnicy występują jako podmioty praw i obowiązków, którego realizacja jest zagwarantowana przymusem państwowym
Elementy stosunku prawnego:
*** prawo podmiotowe
*** obowiązek odpowiadający prawu podmiotowemu
*** podmiot prawa
*** podmiot obowiązku
*** przedmiot stosunku prawnego
Zdarzenie prawne - każde zdarzenie pociągające za sobą powstanie, zmianę lub rozwiązanie stosunku prawnego (zawarcie umowy najmu, kradzieże, śmierć człowieka).
1. zdarzenia - niezależne od woli człowieka
2. działania - zależne od woli człowieka
a/ czyny - nie zmierzają do wywołania skutków prawnych
--- dozwolone
--- niedozwolone
b/ akty prawne
--- czynności prawne (jednostronne i dwustronne)
--- akty administracyjne
--- orzeczenia sądowe konstytutywne
Wykładnia prawa (interpelacja prawa) - zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach. Wykładnię prawa można dzielić z punktu widzenia różnych kryteriów:
ze względu na podmiot
autentyczna - dokonuje jej organ, który wydaje przepis
legalna - dokonuje jej Trybunał Konstytucyjny
praktyczna
doktrynalna - stosowana przez doktrynę prawa
ze względu na metodę
słowa
celowościowa
systematyczna
historyczna
ze względu na wynik
rozszerzająca
ścieśniająca
stwierdzająca
Źródło prawa - sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Źródłami prawa polskiego są:
--- Konstytucja
--- Ustawy
--- ratyfikowane umowy międzynarodowe
--- rozporządzenia
--- akty prawa miejscowego
Akt prawny - ujęty w odpowiedniej formie wyraz woli państwa, zarówno o charakterze ogólnym, jak i dotyczący indywidualnej sprawy
normatywy - każdy akt państwa zawierający normy prawne, jest źródłem prawa obowiązującego (ustawa)
uzupełnić
Publikowanie aktów normatywnych odbywa się w Polsce przy wykorzystaniu:
--- Dziennik Ustaw - akty prawne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące
--- Monitor Polski - akty wewnętrzne administracji (uchwały i zarządzenia)
--- Dzienniki Urzędowe ministerstw
--- Wojewódzkie Dzienniki Urzędowe
Luka w prawie - sytuacja, gdy brak jest norm dla takiego stosunku społecznego, który biorąc pod uwagę całokształt obowiązującego ustawodastwa, powinien być uregulowany. Luki w prawie w sposób doraźny wypełnia się za pomocą analogii:
analogia ustawy (legis) - występuje wtedy, gdy do jakiegoś stanu faktycznego stosowane są normy prawne odnoszące się do innego, podobnego stanu,
analogia prawna (iuris) - w przypadku, gdy nie ma odpowiedniej normy prawnej, sąd może oprzeć rozstrzygnięcie sprawy na stworzonej przez siebie normie, wyprowadzonej z ogólnych zasad ustawodawstwa, zasad określonej gałęzi prawa lub nawet tylko podstawowych ocen uznawanych za obowiązujące w prawie
Kolizja przepisów prawnych - gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie siebie wykluczają. Do kolizji przepisów prawnych w czasie dochodzi wtedy, gdy sprawa (stosunek prawny) uregulowana jest odmiennie przez dwa lub więcej przepisów wydanych w różnym czasie. Kolizja przepisów prawnych w przestrzeni - gdy dochodzi do kolizji między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach
--- między różnymi dzielnicami kraju
--- między przepisami różnych państw
System prawa - całokształt obowiązujących w państwie przepisów z uwzględnieniem podziału na gałęzie oraz zespół zasadniczych idei przewodnich, na których opiera się ustrój państwa, a także podstawowe idee prawne
Gałęzie prawa - wydzielony na podstawie rodzaju regulowanych stosunków społecznych, zbiór przepisów prawa:
--- prawo konstytucyjne
--- prawo gospodarcze
--- prawo finansowe
--- prawo karne
--- prawo cywilne
--- prawo rodzinne
--- prawo pracy
--- prawo procesowe
Cechy sądów
*** specjalnie powołane do wymierzania sprawiedliwości
*** niezawisłość
*** instytucjonalność
*** wykonywanie jurysdykcji w szczególnej procesowej formie
SĄD NAJWYŻSZY
Kasacja
Sąd Okręgowy (II instancja)
Apelacja
Sąd Rejonowy (I instancja)
SĄD NAJWYŻSZY
Kasacja
Sąd Apelacyjny (II instancja)
Apelacja
Sąd Okręgowy (I instancja)
Organy współdziałające
+++ prokuratura
+++ adwokatura
+++ radcowie prawni
+++ notariusze
+++ Najwyższa Izba Kontroli
+++ Rzecznik Praw Obywatelskich