Konspekt zajęć dydaktycznych
Przedmiot: Archeologia Nowożytna
I rok, archeologia; 45 h (30 h + 15 h) - 22 zajęcia dwugodzinne, 1 zajęcia godzinne
dr Przemysław Nocuń
Spotkanie nr 1
Wprowadzenie do archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych:
- pojęcie archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych,
- przedmiot badań oraz metody archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych,
- zakres chronologiczny i terytorialny,
- historia badań, rozwój archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych,
- organizacja archeologii średniowiecza i czasów nowożytnych w Polsce (na tle Europy),
Spotkanie nr 2
Archeologia gospodarki (cz.1. Poszukiwanie żywności):
- zmiany w modelu organizacji upraw (przemiany prawne i kulturowe),
- techniki i narzędzia upraw,
- struktura i wielkość hodowli,
- myślistwo, połów ryb, zbieractwo (uwarunkowania prawne, metody).
Spotkanie nr 3
Archeologia gospodarki (cz. 2. Przetwórstwo żywności i struktura spożycia):
- metody produkcji mąk, kasz itp. (żarna, młyny i ich rola w gospodarce rolnej średniowiecznej Europy),
- produkcja piwa, średniowieczne browarnictwo; winiarstwo
- produkcja, dystrybucja i konsumpcja mięsa.
Spotkanie nr 4
Archeologia gospodarki (cz. 3. Pozyskiwanie i obróbka surowców mineralnych):
- surowce średniowiecznej Europy,
- techniki pozyskiwania surowców w średniowieczu (metody eksploatacji, narzędzia),
- osadnictwo górnicze,
Spotkanie nr 5
Zamki (cz. 1. Motte, donżon, wieża mieszkalna):
- geneza motte, zasięg terytorialny i chronologia,
- formy zamków typu motte,
- donżony - zróżnicowanie funkcjonalne i formalne; rozwój terytorialny,
- wieże mieszkalne - rozwój od obiektów drewnianych do murowanych.
Spotkanie nr 6
Zamki (cz. 2. Zamki kasztelowe):
- kasztele typu francuskiego (wieloboki, formy z donżonami, kasztele miejskie); rozprzestrzenienie się modelu,
- zamki krzyżowców,
- zamki Fryderyka II Hohenstaufa w południowych Włoszech,
- zamki w Europie środkowej (pfalze, zamki typu bergfriedowego),
- kasztele typu środkowoeuropejskiego,
- kasztele typu północnoniemieckiego, krzyżackie zamki konwentualne.
Spotkanie nr 7
Zamki (cz. 3. Rozwój zamków na Śląsku):
- zamek we Wleniu - romański zamek w tradycji zachodnioeuropejskiej,
- zamki książęce na Śląsku w XIII wieku,
- zamki typu przejściowego,
- zamki Księstwa Świdnicko-Jaworskiego,
- zamki miejskie jako siedziby książęce.
Spotkanie nr 8
Konstrukcje budowlane (cz. 1. Konstrukcje drewniane):
- drewno jako materiał budowlany,
- konstrukcje plecionkowe,
- konstrukcje zrębowe,
- domy słupowe,
- konstrukcja szkieletowa,
- zagadnienie budynków zagłębionych w podłoże.
Spotkanie nr 9
Konstrukcje budowlane (cz. 2. Konstrukcje murowane):
- fundamentowanie budowli - konstrukcje, techniki budowy, materiał,
- ściany nośne - materiał, wątki, techniki budowy.
Spotkanie nr 10
Średniowieczny plac budowy (cz. 1. Fundatorzy, architekci, plany, projekty):
- prawne i gospodarcze uwarunkowania budownictwa. Sposoby finansowania. Własność gruntów budowlanych,
- architekci i budowniczowie,
- projekty, podręczniki dla budowniczych,
- maszyny budowlane.
Spotkanie nr 11
Średniowieczny plac budowy (cz. 2. Organizacja budowy):
- miary długości, prace miernicze,
- podział pracy, rzemieślnicy (analiza udziału przedstawicieli różnych rzemiosł w trakcie realizacji budów w późnym średniowieczu).
Spotkanie nr 12
Średniowieczne miasto (cz. 1. Miasto - definicja):
- czynniki i kryteria kształtujące miasto,
- definicje prawno-topograficzne,
- definicje gospodarcze.
Spotkanie nr 13
Średniowieczne miasto (cz. 2. Pierwszy etap urbanizacji Europy Środkowej):
- wczesnośredniowieczne miasta postantyczne nad Renem i Dunajem. Problem kontynuacji tradycji antycznych,
- ośrodki rzemieślniczo-handlowe nad Morzem Północnym i Bałtykiem,
- ośrodki wczesnomiejskie środkowoeuropejskiego interioru (od Renu do Wisły i Bugu).
Spotkanie nr 14
Średniowieczne miasto (cz. 3. Miasto komunalne):
- nowe typy miast w średniowiecznej Europie - zagadnienia prawne,
- miasta rozwijające się od wczesnego średniowiecza, ewolucyjnie przechodzące od fazy wczesnomiejskiej do komunalnej,
- miasta budowane ab novo (analiza zróżnicowanych modeli miast europejskich, lokowanych „na surowym korzeniu”).
Spotkanie nr 15
Średniowieczne miasto (cz. 4. Fortyfikacje):
- prawne znaczenie granicy miasta,
- rozwój fortyfikacji (od rowów po rozbudowane nowożytne układy fortyfikacyjne).
Spotkanie nr 16
Średniowieczne miasto (cz. 5. Działka mieszczańska):
- definicja działki mieszczańskiej,
- rozwój działek mieszczańskich (pierwotne rozplanowanie miasta, zmiany wielkości działek),
- rozplanowanie wewnętrzne działki.
Spotkanie nr 17
Średniowieczne miasto ( cz. 6. Dom mieszkalny):
- geneza domu mieszczańskiego,
- domy mieszczańskie w Europie Środkowej (strefa południowa, strefa północna); techniki wznoszenia domów,
- domy mieszczańskie w Europie Środkowowschodniej (Praga, Wrocław, Kraków, Kołobrzeg).
Spotkanie nr 18
Zmiany środowiskowe w średniowiecznym mieście środkowoeuropejskim (cz. 1. Zjawiska makroskalowe):
- zaburzenia ekosystemowe,
- zmiany sieci hydrograficznej w miastach nadrzecznych,
- zmiany środowiska wokół miast,
- zmiany środowiskowe w miastach i osadach górniczych i ich otoczeniu.
Spotkanie nr 19
Zmiany środowiskowe w średniowiecznym mieście środkowoeuropejskim (cz. 2. Wybrane zagadnienia mikroskalowe):
- ulice (nawierzchnie, funkcje, zróżnicowanie),
- gospodarka wodna (studnie, wodociągi),
- kloaki.
Spotkanie nr 20
Klasztory w krajobrazie wsi średniowiecznej.
Osadnictwo wiejskie (cz. 1. Wsie późnośredniowieczne):
- zmiany w osadnictwie wiejskim w XII i XIII wieku,
- wybór miejsc pod osady, ich wielkość i rozplanowanie,
- ograniczenia archeologii w badaniu późnośredniowiecznego osadnictwa wiejskiego,
Spotkanie nr 21
Osadnictwo wiejskie (cz. 2. Dom i zagroda)
- zagrody i ich elementy składowe,
- schematy zagród środkowoeuropejskich,
- najważniejsze typy domów (halowe, trzyczęściowe),
- kuchnie, pomieszczenia mieszkalne, spichlerze, obory.
Spotkanie nr 22
Postrzeganie życia doczesnego w średniowieczu:
- chrześcijański światopogląd człowieka średniowiecza,
- cykl życia (od prokreacji i narodzin do śmierci i pogrzebu),
- choroby i medycyna.
Spotkanie nr 23
Wybrane zagadnienia archeologii prawnej:
- kodeksy prawne, weichbildy, ortyle,
- miejskie prawo targowe,
- sądownictwo w mieście i poza nim,
- kary na ciele i honorze (pręgierze),
- kary na gardle (szubienice, szafoty),
- kary prywatne (krzyże pojednania - pokutne),
- znaki graniczne i własnościowe.
Uwaga: Niniejszy konspekt wykorzystuje model zajęć i tematykę, przygotowaną i realizowaną przez prof. dra hab. Jerzego Piekalskiego. Wprowadzono nieliczne zmiany, poszerzono tematykę.
Literatura podstawowa:
Fehring S. 2000, Die Archaeologie des Mittelalters. Eine Einfuehrung, wyd. 3, Darmstadt, Theis
Le Goff J. 1994, Kultura średniowiecznej Europy, wyd. 2., Warszawa.
Kajzer L. 1996, Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź.
Piekalski J. 1999, Od Kolonii do Krakowa. Przemiana topografii wczesnych miast, Wrocław.
Scholkmann B.1997/98, Archaeologie des Mittelalters und der Neuzeit heute:eine Standortbestimmung im interdisziplinaeren Kontext, „Zeitschrift fuer Archaeologie des Mittelalters”, Jg. 25/26, s. 7-18.
Steuer H. 1997/98, Entstehung und Entwicklung der Archaeologie des Mittelalters und der Neuzeit in Mitteleuropa, „Zeitschrift fuer Archaeologie des Mittelalters”, Jg. 25/26, s. 19-38.
Tabaczyński S. 1987, Archeologia średniowieczna. Problemy. Źródła. Metody. Cele badawcze, Wrocław.
Do każdych zajęć przedstawiona zostanie literatura dodatkowa (do dyskusji).