dr Katarzyna Hamer - Gutowska
wykł. 5: Stereotypowe i rzeczywiste różnice między płciami
STEREOTYPY PŁCI - przekonania o tym, jakie cechy i zachowania są charakterystyczne dla każdej płci
Rubin i inni (1974)
Rodziców poproszono o opisanie swoich nowo narodzonych dzieci. Badane noworodki nie różniły się rozmiarami ciała.
chłopcy zostali opisani jako : mocni, dziarscy, silni
dziewczynki natomiast jako : małe i delikatne
Condry i Condry (1976)
Badani oceniali reakcje niemowlęcia na zabawkę nagle wyskakującą z pudełka. Pokazywano im film z tym samym dzieckiem mówiąc, że jest to dziewczynka lub że jest to chłopiec.
gdy badani myśleli, że oglądają dziewczynkę reakcje dziecka opisywali jako strach
gdy badani myśleli, że oglądają chłopca reakcje dziecka opisywali jako agresja
Williams i Best, 1990 - analiza stereotypu K i M w 30 krajach
Cechy kobiece to m.in : ciepła, bez ambicji, cierpliwa, bierna
cechy męskie to m.in. : agresywny, aktywny, pewny siebie
Wymiary tego zróżnicowania to:
Mężczyźni mają być zorientowani na sprawczość, kobiety na wspólnotowość (Bakan, 1966)
Mężczyzn powinno cechować nastawienie na utrzymanie przewagi nad innymi, kobiety bliskość, wsparcie i porozumienie (Tannen, 1999)
Mężczyzn powinna cechować instrumentalność, kobiety zaś ekspresyjność (Parson, 1960)
KONSEKWENCJE STEREOTYPÓW PŁCI:
Intrapersonalne - kobiety i mężczyźni wykształcają odmienne pojęcie Ja, myślą o sobie i prezentują się innym w odmienny sposób, z czego wynikają ważne różnice w doświadczeniu świata i zachowaniu
Różne tożsamości społ.:
Każda z płci identyfikuje się w większym stopniu z cechami psychicznymi typowymi dla płci własnej niż pozostałej. Co prowadzi do tego, że :
Kobiety: Ja współzależne, elementy Ja odnoszą się do innych ludzi oraz cech i umiejętności sprzyjających budowaniu relacji
Mężczyźni: Ja niezależne, oddzielenie Ja od innych ludzi, Ja niepowtarzalne, autonomiczne, skłonne i zdolne do samodzielnych działań.
Autoprezentacja inna, co utrwala różnice
Kobiety częściej eksponują własne stereotypowo kobiece cechy, podobnie mężczyźni starają się eksponować stereotypowo męskie cechy
Autoweryfikacja - podejmowane działania i sposoby interpretacji własnych zachowań są zgodne z wizerunkiem Ja
Mężczyźni częściej podejmują się np. kierowania innymi i uważają siebie za skuteczniejszych w roli przywódcy niż kobiety. Z kolei kobiety częściej podejmują np. zachowania opiekuńcze i uważają tego rodzaju działania za bardziej skuteczne niż mężczyźni.
Zagrożenie stereotypem -pojawia się w zadaniach wystarczająco trudnych, by wykazać brak jakiejś zdolności, gdy jednostka identyfikuje się z danym rodzajem aktywności i opiera swoją samoocenę na wynikach danego rodzaju.
Eksperyment (Claude Steele, 1997)
Zlecił rozwiązywanie trudnych zadań matematycznych studentom.
w 1 grupie: uaktywniono stereotyp, że kobiety gorzej wypadają w tego rodzaju testach
w 2 grupie : nie uaktywniono stereotypu
Wykazano, że stereotyp płci może upośledzać funkcjonowanie człowieka, także w dziedzinie, z którą się identyfikuje, w którą wkłada wiele wysiłku.
Interpersonalne - kobiety i mężczyźni są inaczej traktowani przez ludzi i instytucje, co skutkuje różnicami w zachowaniu
Asymilacja: interpretacja tego samego zach. jako potwierdzającego stereotyp u obu płci (uśmiech jako przejaw uległości lub rywalizacji)
Lub kontrast: średni wynik w teście z matematyki (jak na kobietę - wysoki, jak na mężczyznę - niski)
Behawioralne potwierdzanie stereotypu - inne traktowanie każdej z płci prowadzące do podtrzymania stereotypu płci
twarzyzm- przedstawianie wizerunku mężczyzny jako zdominowanego przez twarz, a wizerunku kobiety - przez ciało, sylwetkę.
Udowodniono, że kobieta na której wizerunku przedstawiona jest tylko twarz jest uznawana za bardziej inteligentną.
Samouprzedmiotowienie kobiet (utożsamianie Ja z wyglądem fizycznym i na traktowaniu siebie jako obiektów pożądania widzianych z perspektywy osoby trzeciej) to konsekwencja stereotypu kobiecości z dużym naciskiem na atrakcyjność fizyczną.
(Fredrickson i in., 1998)
Wykazano, że przymierzanie kostiumu kąpielowego wywołuje u :
kobiet- wstyd z powodu własnego ciała co skutkuje spadkiem ilości zjadanego jedzenia a także obniżeniem wyników w zadaniach matematycznych
Nie działa w ten sam sposób przymierzanie swetra a u mężczyzn ani przymierzanie swetra ani kąpielówek.
DYSKRYMINACJA
Z dyskryminacją bezpośrednią mamy do czynienia w sytuacji gdy kobiety i mężczyźni są traktowani w różny sposób, nie mający obiektywnego i racjonalnego uzasadnienia, a powodem różnego traktowania jest płeć.
Kobieta jest dyskryminowana, jeżeli zarabia mniej niż mężczyzna na tym samym stanowisku (zasada równej płacy za tę samą pracę), ale także wtedy gdy jej wynagrodzenie jest niższe mimo, że wartość jej pracy jest porównywalna z wartością pracy mężczyzny (zasada równej płacy za pracę równej wartości)
Odmowa przyjęcia kobiety do pracy, awansu dlatego, że jest w ciąży lub już jest matką.
O dyskryminacji pośredniej mówimy wtedy gdy prawo, polityka pozwalają na nierówne traktowanie.
kobiety w świecie arabskim:
1919-w Egipcie kobiety mogą publicznie odsłaniać twarz
2000-3% kobiet w sejmie
2003-po raz pierwszy kobieta zostaje sędziną
Udowodnione różnice między kobietami i mężczyznami:
zdolności umysłowe:
uzdolnienia matematyczne
w miarę dorastania i wieku dorosłym lepsi w tym zakresie okazują się mężczyźni (różnica ujawnia się od piętnastego roku życia)
zdolności przestrzenne (zwłaszcza rotacja figur 2-, 3-wymiarowych w wyobraźni)
Są znacznie lepsze u mężczyzn. Różnica wynika z roli jaką pełnili mężczyźni w czasach prehistorycznych (polowanie - przewidywanie gdzie upadnie kamień, gdzie ucieknie ofiara)
zdolności werbalne
Kobiety wcześniej zaczynają mówić i robią to częściej, łatwiej uczą się języków, są lepsze z ortografii
zdolności motoryczne
plastyczność motoryczna i koordynacja wzrokowo ruchowa w zakresie małych ruchów jest zaletą kobiet.
Aktywność motoryczna i sprawność jest zaletą mężczyzn.
osobowość
samoocena
Nieznacznie wyższa u mężczyzn, różnice wzrastają bardzo w przypadku wskaźnika zadowolenia z własnego ciała
empatia
Przewaga kobiet tylko w samoopisie. Rzeczywistych różnic nie ma.
inne cechy
W samoopisie kobiety są bardziej lękowe, ufne, wrażliwsze na innych. Mężczyźni bardziej asertywni.
funkcjonowanie społeczne
Kobiety częściej się zwierzają zwłaszcza w obecności innych kobiet.
sygnały niewerbalne:
Kobiety są lepsze w odczytywaniu sygnałów niewerbalnych, wyrażaniu uczuć mową ciała, częściej patrzą na partnerów i uśmiechają się - to umiejętności społeczne nagradzane od dziecka u dziewcząt i dlatego zapewne są na tak wysokim poziomie. Kobiety są najlepsze w odczytywaniu komunikatów niewerbalnych, gdy jednoczenie widzą i słyszą innych ludzi.
pomaganie:
Mężczyźni częściej spontanicznie pomagali innym ludziom ale w nagłych przypadkach. Nie pisana norma obyczajowa powiada, że kobieta nie powinna bez potrzeby dotykać przedstawicieli obcego gatunku. Mężczyźni pomagali tylko przy świadkach, gdy mogli zostać pochwaleni.
Kobiety pomagają częściej w sytuacjach bez świadków, nie wymagających heroizmu.
konformizm:
Kobiety bardziej ulegają, zwłaszcza gdy naciska grupa osób, ale zasadnicze znaczenie ma temat rozmowy.
W kwestiach „kobiecych” (np. haft) mężczyźni są bardziej ulegli.
agresja :
Jednoznacznie większa u mężczyzn, szczególnie gdy szkoda jest natury fizycznej a nie psychicznej, gdyż szkoda jest duża a agresja w danej sytuacji jest normatywnie pożądana oraz gdy mężczyzna ulega stereotypowi.
W sytuacji prowokacji różnice płciowe maleją, a mężczyźni są najbardziej agresywni gdy podważa się ich kompetencje
Są sytuacje gdy panie stają się bardziej agresywne. W przypadku gier rywalizacyjnych obserwator wspierający agresję powodował wzrost agresywności również u kobiet i to w bardzo dużym stopniu. Przy obserwatorze milczącym nie zaobserwowano zmian.
Kobiety prezentują agresję w sposób pośredni (np. obgadują, przezywają, wykluczają z grupy.)
pozycja zawodowa
niższa kobiet wyższa mężczyzn
zachowania kierownicze
mężczyźni częściej wyłaniają się w grupie jako spontaniczni liderzy zadaniowi i częściej bywają mianowani na stanowiska kierownicze. Częściej okazują kto tu rządzi stosując siłę i nacisk (styl autokratyczny i dyrektywny)
Na pytanie czy dana osoba woli być kierowana przez kobietę czy mężczyznę, większość odpowiadała, że przez mężczyznę (nie zależnie czy odpowiadała kobieta czy mężczyzna). Oceny faktycznego szefa formowały się niezależnie od jego płci.
zachowania seksualne
mężczyźni deklarują większą aktywność seksualną, wcześniejsze rozpoczęcie współżycia, większą liczbę partnerek i stosunków.
Wyniki meta-analizy wykazują, że mężczyźni bardziej akceptują sex przed i poza małżeński
TEORIE WYJAŚNIAJĄCE RÓŻNICE MIĘDZY PŁCIAMI
Zróżnicowana socjalizacja
SOCJALIZACJA - proces nabywania tożsamości i wartości, przekonań i postaw oraz reguł przeżywania świata i zachowania. Dzięki nim osoba może skutecznie funkcjonować jako członek danego społeczeństwa. To zawsze akulturacja czyli wrastanie w daną kulturę
Sandra Lipsitz Bem (2000) przekonuje, że współczesne społeczeństwo uczy patrzenia na płeć przez pryzmat androcentryzmu, polaryzacji rodzaju i esencjonalizmu biologicznego.
Androcentryzm :
Traktowanie świata mężczyzn w naszej kulturze jako niedościgłego wzorca dla kobiet, punktu odniesienia, normy.
Jeśli panie starają się dorównać „męskiej” normie są akceptowane (chyba, że przesadzą), jeśli nie są lekceważone i ośmieszane.
Androcentryzm jest to bardzo silna cecha naszej kultury np. :
człowiek, ksiądz, Bóg - r. męski
szef to częściej mężczyzna a więc wyznacza normę, kobiety przyzwyczajają się
skojarzenia kobiet w testach psychologicznych uważano do niedawna za nienormalne, gdy były inne niż mężczyzn
przedstawicielu narodu niemieckiego powie się Niemiec
książki adresowane są do czytelników
muzyczka to nie jest kobieta muzyk
często spotyka się hybrydy słowne : dyrektor, redaktor
Polaryzacja rodzaju - przekonanie, że męskość-kobiecość to przeciwstawne bieguny tego samego wymiaru, a wymiar ten jest kluczowy dla ludzkiej osobowości
W rzeczywistości są to dwa odmienne wymiary, logicznie od siebie niezależne, bo dotyczą innych treści:
Męskość dotyczy funkcjonowania zadaniowego, sprawności i asertywności
Kobiecość dotyczy funkcjonowania społeczno-emocjonalnego: ekspresji emocji, zainteresowania innymi, wrażliwości na ich potrzeby
Androgynia - równoczesne utożsamianie się z cechami obu płci to, wg Bem, najbardziej pożądana, wszechstronna tożsamość
Sandra Lipsitz Bem (2000) twierdzi wbrew kulturowej polaryzacji płci, że płeć to efekt kultury, nie biologii oraz wyróżniła cztery typy płci psychologicznej:
dwie typowe:
męski (wysoka męskość wg stereotypu),
kobiecy (wysoka kobiecość wg stereotypu)
dwie „skrzyżowane”:
androgyniczny (wysoka męskość i wysoka kobiecość)
nieokreślony (niska męskość, niska kobiecość).
Esencjalizm biologiczny - wiara w naturalność i nieuchronność różnic między płciami, które są uwarunkowane biologiczną strukturą ciała i wrodzonymi predyspozycjami
Socjalizacyjne działania społeczeństwa + wytwarzanie przez dziecko własnej tożsamości przejęcie tych 3 pryzmatów płci i potwierdzanie ich skuteczności jako samospełniające się proroctwo
Nabywanie indywidualnej tożsamości także jest nacechowane płciowo - każdy potrzebuje aprobaty społecznej i więzi z innymi (być dobrym chłopcem lub dobrą dziewczynką). Skutek:
Typizacja rodzajowa - dziecko utożsamia się więc z obowiązującym wzorcem płci, a odrzuca cechy płci przeciwnej
80% dwulatków rozpoznaje prawidłowo płeć na podstawie typowego ubrania lub uczesania, ale mniej niż połowa odróżnia płeć nagiego dwulatka (Bem, 2000)
5-6 letnie dzieci widząc dziewczynkę przecinającą piłą drzewo często przypominały sobie chłopca (Martin i Halverston, 1983)
Koncepcje ewolucjonistyczne
Ludzkie kultury są bardzo różne, a różnice między płciami są bardzo uniwersalne, stereotypy też. Możliwe, że kobiety i mężczyźni byli poddani innym naciskom selekcyjnym, tzn. mieli rozwiązać odmienne problemy adaptacyjne, szczególnie w 2 dziedzinach:
a) Podział pracy między płciami
K: rodzenie dzieci i karmienie- spędzanie więcej czasu w domu, koncentracja na relacjach rodzinnych
M: aktywność pozadomowa- zarabianie, żywienie rodziny - przedsiębiorczość, asertywność
b) Wybory heteroseksualne
teoria strategii seksualnych (David Buss, David Schmitt, 1993) - wyjaśnia dlaczego dobierając się w pary kobiety czego innego chcą od mężczyzn niż mężczyźni chcą od kobiet:
związki krótkoterminowe (asymetria nakładów rodzicielskich - różnice większe):
Mężczyźni silniej pragną przelotnych kontaktów seksualnych, pragną większej liczby partnerek, chcą kontaktu seksualnego po krótszym okresie znajomości, unikają zaangażowania emocjonalnego
związki długoterminowe ( wysokie nakłady rodzicielskie K i M - preferencje mężczyzn bardziej zbliżone do kobiecych). Różnice:
problem pewności ojcostwa- mężczyźni bardziej pożądają dziewictwa, mężczyźni deklarują większa zazdrość o seks i uważają zdradę seksualną za powód do zerwania
problem wartości reprodukcyjnej partnera- wartość reprodukcyjna jest nieporównanie bardziej uzależniona od wieku kobiety niż mężczyzny dlatego mężczyźni pożądają młodszych od siebie partnerek
Koncepcja strukturalno-społeczna (Eagly)
Uniwersalność różnic między płciami jako skutek odmiennego położenia w strukturach społ. i pełnionych ról, szczególnie podziału pracy (M szybciej robią karierę i gromadzą zasoby wzmacniające ich pozycję)
i asymetrii pozycji w hierarchii władzy .
Eagly i Wood (1994)- nasilenie pożądania cech stereotypowo związanych z płcią u partnera:
K- zasobów
M- urody i młodości
Pożądanie wyżej wymienionych cech wyraźnie słabnie w krajach o bardziej egalitarnych pozycjach płci. Stąd hipoteza, iż osłabienie lub odwrócenie typowego położenia kobiet i mężczyzn znosi lub odwraca różnice miedzy płciami.
6
Katarzyna Hamer-Gutowska Wykład 5. Różnice między płciami