1. Psychologia stresu - rozdział 6 „ Oblicza stresu”

1. 6.1 Indywidualny wymiar stresu.

Cztery elementy: stresory, stan stresu, działania podejmowane w odp. na stres, następstwa

- umiejscowienie kontroli

• Folkman: „ umiejscowienie kontroli oddziaływuje na ocenę pierwotną, a ocena wtórna zależy od specyficznego dla sytuacji poczucia kontrolowalności” ( tak samo Cox, Ferguson)

• Badania studentów - os. z zew. Umiejscowieniem Kontroli wyżej oceniają stres zw. z egzaminami.

• Badania pacjentów (Łosiak) - os. z wew. UK wyższa ocena własnego wpływu i możliwości działania

• Payne

• predyspozycje intelektualne a ocena poznawcza w stresie.

• kontekstualny aspekt/ wymiar inteligencji = praktyczne umiejętności rozwiązywania problemów ujawniające się w kompetencjach werbalnych i społecznych

- pesymizm/ optymizm

• Badania niemieckie: os. bezrobotne po zjednoczeniu Niemiec oceniają trudności jako mniej zagrażające i dotkliwe gdy mają optymistyczną postawę wobec świata. Taka sama prawidłowość dla studentów i ich rodziców.

• Peacock, Wong : Osoby optymistycznie nastawione wobec świata wyżej oceniają stopień kontroli nad antycypowanymi trudnymi wydarzeniami np. decyzjami dot. zatrudnienia/ katastrofa naturalna/ stronniczymi zach. nauczyciela.

-indywidualne czynniki motywacyjne

• Raymond, Lazarus, Vogel : chłopców(szkoła średnia) poddano działaniu będącym zagrożeniem dla ich celów osobistych zw. z osiągnięciami/ przyjemnymi zw. z innymi. Wyodrębniono 2 gr. A) silna motywacja towarzyska, B)silna motywacja sukcesu. Najwyższy stres u gr.A gdy zagrożenie dot. dążenia do osiągnięć, a u gr. B gdy zagrożenie dot. przyjaznych zw. z innymi.

• Stres zależy od :

• tego w co jesteśmy zaangażowani

• celów działania

• priorytetów

-perfekcjonizm

• duża potrzeba osiągnięć +wysokie wymagania = > drobne niepowodzenia przeżywane jako wielka porażka

• naraża jedn. na częstszy i silniejszy stres

-pozycja społeczna

-płeć

• Zuckerman: kobiety częściej przeżywają stres życia.(zw. z zakłóconymi relacjami rodzinnymi + obawami o własne zdrowie psych.)- być może zw. jest to z typowo kobiecą rolą społeczną.

• Abouserie - stres egzaminacyjny silniejszy dla kobiet

-mechanizmy biologiczne

• Lavallo - indywidualne zróżnicowanie w aktywności kory przedczołowej, hipokampa, ciała migdałowatego odpowiedzialne za różnice w ocenie zdarzeń. Jest to zależne od czynników wrodzonych jak i doświadczenia życiowego.

-temperament

• Strelau: reaktywność, poszukiwanie doznań, ekstrawersja -> 2 mechanizmy:

• Wartość stymulacyjna oddziaływań otoczenia (+ potencjalnych stresorów)

Deprywacja sensoryczna/ izolacja - stres dla ekstrawertyków ze skłonnością do poszukiwania silnych doznań, os. nisko reaktywnych.

Katastrofa naturalna/ inne traumatyczne dośw. -stres dla introwertyków, ze skłonnością do unikania silnych doznań, os wysoko reaktywne.

• Optymalny poziom aktywacji (norma funkcjonowania jedn.)

Os. wysoko reaktywne, introwertyczne, niski poziom PD - optymalne funkcjonowanie przy niskich poziomach aktywacji

Oba te mech. są ze sobą powiązane, obie wyjaśniają dlaczego pewne czynniki stają się stresorami a inne nie. Pierwszy opisuje jak różne zdarzenia mogą stać się stresorami, a drugi wyjaśnia to samo w kontekście tego samego zdarzenia.

- poszukiwanie wrażeń

• Częstsze narażenie na niebezpieczne/ryzykowne sytuacje.

Gom, Freixanet - różnica nasilenia PW u os. podejmujących aktywność zw. z dużym ryzykiem + niebezpieczeństwem.

-czynniki genetyczne

Maja wpływ na kontrolowane doświadczenia życiowe.(aktywna rola jedn.)

Saudino - neurotyzm, ekstrawersja, otwartość na doświadczenia wyjaśniają cała genetycznie uwarunkowaną wariancję wskaźników wydarzeń życiowych = określone predyspozycje jedn. sprawiają że wybiera ona takie aktywności, które zwiększają p. pojawienia się stresujących wyd. żyć.

1. Indywidualne zróżnicowanie w procesie stresu. = INTENSYWNOŚĆ stresu= POBUDLIWOŚĆ

-zróżnicowanie w aktywności HPA i SAM

Lavallo - róźna aktywność sercowo-naczyniowa i endokrynologiczna - odpowiada za nią podwzgórze (= siła z jaką wzmacnia ono sygnały z ośrodków mózgowych zaangażowanych w ewaluację stresorów.

- większe wzmocnienie - większa aktywność SAM (pobudzenie+ reakcje sercowo - naczyniowe) +HPA (wydzielanie kortyzolu)

- os. z reakcją sercowo - naczyniową niską i wysoką nie różnią się w ocenie syt. wywołującej stres

Reaktywność trwałą cechą fizjologiczną jedn.

Manuck i Garland - os. z wysokim poziomem zwiększenia akcji serca w syt. wykonywania trudnego zadania poznawczego ujawniają podobny poziom w innym i w takim samym zad. po 13 miesiącach.

- negatywna emocjonalność - Watson, Clark (=? Neurotycznosć)

=tendencja do doświadczanie silniejszego stresu i niezadowolenia, rozpamiętywania niepowodzeń, koncentracji na neg. str. zdarzeń, obniżona samoocena, mniejsze zadowolenie z życia.

- Jones, Bright - negatywna emocjonalność jako czyn. Modyfikujący SIŁĘ reakcji stresowej ( ale nie wiadomo jaki mechanizm)

- siła zw. między stresorami i reakcją stresową u osób z wysoką neg. emocjonalnością może wynikać z nasilonej tendencji do relacjonowania przykrych zdarzeń i własnych reakcji na nie.

- os. z neg. emocjonalnością - silniejszy stres w pracy + większe wypalenie

- Habry: zw. wielkości reakcji sercowo -naczyniowej w syt. trudnej z neg. emocjonalnością różny dla płci - znaczący u mężczyzn

-cechy temperamentu jako czynniki wyjaśniające siłę reakcji stresowej

- Strelau: emocjonalność, reaktywność - determinanty siły reakcji emocjonalnej na stresory w zakresie emocji negatywnych = wskaźnik intensywności stresu

Podobne zw. jak przy negatywnej emocjonalności.

-Felsten: kwestionariusz; badani studenci zaznaczają stresujące wydarzenia życiowe + siłę ich oddziaływania

Wskaźnik reaktywności = iloraz sumy ocen oddziaływania i liczby zdarzeń

=Najsilniejszy predykator obniżenia nastroju wywołanego zdarzeniami stresowymi

= wysokie korelacje z neurotycznością = nasilona tendencja do przeceniania i relacjonowania stresujących wydarzeń.

= kobiety znacznie wyższy wskaźnik reaktywności stresowej

- kwestia wyjaśnienia Różnic Indywidualnych w podejmowanych formach radzenia sobie ze stresem.

-styl radzenia sobie ze stresem

- Costa, Sommerfield, McCrae ; [ patrz tabelka 147 ]osobowość , a sposoby radzenia sobie ze stresem.

Os. neurotyczne - nieprzystoswawcze formy działania (obwinianie siebie, ucieczka w marzenia, pasywność)

Ekstrawertycy - myślenie pozytywne, poszukiwanie wsparcia społecznego

Os. otwarte na dośw. - analiza problemu z różnych perspektyw, próba nowych rozwiązań.

Os. ugodowe - postawa stoicka

Os. sumienne - próby przemiany siebie w obliczu trudności.

Endler i Parker - neurotyczność związana z działaniami skierowanymi na emocje

Parkes - neurotycy mniej bezpośrednich i skierowanych na problem działań,

Ekstrawertycy więcej form bezpośrednich

Gunthert, Cohen, Armeli - codzienne, powtarzane pomiary radzenia sobie z trudnościami życia codziennego

- neurotycy = odreagowywanie, obwinianie siebie, ucieczka w marzenia, gniewne reagowanie

Badania os. w syt. zagrożenia zw. z warunkami mieszkaniowymi - os neurotyczne tendencja do działań skierowanych na emocje lub unikanie.

Polska: pomiar cech temperamentu podobny do pomiaru ekstrawersji i neurotyczności.

Pacjenci chirurgiczni - pierwsza faza hospitalizacji :

1. os. z nasileniem perseweratywności - działania o charakterze ucieczki i unikania, wzorowania się na innych, rezygnacja.

2. Związek reaktywności z działaniami skierowanymi na emocje

3. Efekt interakcji tych zmiennych w przewidywaniu objawów PTDS

4. Odwrotny efekt dla aktywności

- umiejscowienie kontroli

• Wew. - bardziej aktywne i przystosowawcze formy radzenia sobie

( badania pacjentów z przewlekłymi bólami pleców, adolescentami [ stres życia codziennego], młode osoby + stres pracy)

- poczucie koherencji

• Związek podobny jak w umiejscowieniu kontroli

• Badania rozwiedzionych matek, uzależnionych od alkoholu + os. doświadczających trudności życia codziennego.

- uogólnione pozytywne oczekiwania związane z przyszłością = OPTYMIZM

• Aktywne formy działania; koncentracja na problemie, reorientacja, pozytywna reinterpretacja, poszukiwanie wsparcia (badania studentów zmagających się z problemami życia codziennego, studentów wymagających pomocy psychologicznej z powodu zaburzeń przystosowania, pracowników działów sprzedaży obciążonych stresem w pracy, matek nowonarodzonych dzieci hospitalizowanych, osób których bliscy zmarli na AIDS)

• Większa elastyczność radzenia sobie ze stresem.

• Scheier, Weintraub, Carver - krótka charakterystyka wydarzenia z okresu 2 mies., które spowodowało stres + opis podjętych form działania

• optymiści działania skierowane na rozwiązanie przy kontrolowanych syt., a akceptacje i rezygnacje w niekontrolowanych

• optymiści - działania aktywne przy kontrolowanych syt. bo redukują stres, u pesymistów brak takiego efektu

• Optymizm jako forma obronnej postawy polegająca na zaprzeczaniu występowaniu trudności lub ich bagatelizowaniu = OBRONNY OPTYZMIZM

• badania Myersa i Reynoldsa - silne związki optymizmu z wyparciem i zaprzeczaniem

• Badania Bedi, Brown - pacjenci kardiologiczni - optymizm zw. z unikaniem i zagłuszania info. o zagrożeniu + pozytywny nastroju

= Optymizm w dłuższej perspektywie czasowej może prowadzić do mniej przystosowawczych form radzenia sobie.

Maddi, Hightower - porównanie optymizmu i twardości ( jako wskaźniki radzenia sobie)

Twardość ( Kobasa 1977) - przekonania o możliwości wpływania na bieg wydarzeń, odnajdywania sensu, ujmowania ich jako pozytywnych wyzwań.

Twardość - przystosowawcze, aktywne formy działania

Optymiści - też powyższe ale + działania o biernym charakterze (akceptacja/ ograniczanie aktywności)

- płeć jako modyfikator form działania

• Meta analiza badań pacjentów kardiologicznych - kobiety ujawniają większy repertuar stosowanych form działania = > większa elastyczność

• Hobfoll - kobiety mają silniejszą tendencje do wspólnego działania w obliczu trudności i zagrożeń, czyli zajmują wyższe od facetów miejsce na wymiarze prospołecznego radzenia sobie ze stresem,

Następstwa stresu.

1. Wczesne następstwa -nastrój

2. Następstwa późne - stan zdrowia, wypalenie zawodowe (właściwości biologiczne, podstawowe trwałe cechy osobowości, postawy, przekonania)

Lovallo - os. z ↑ reaktywnością sercowo naczyniową (duża wielkość przyrostu ciśnienia krwi w mobilizujących/ zagrażających warunkach) - bardziej podatne na choroby układu krążenia, w których czynnikiem ryzyka jest stres.

Menkes - os. reagujące dużym skokiem ciśnienia na bolesną stymulacje(niska temp.) - wysoki wskaźnik choroby nadciśnieniowej 30 lat poźniej.

Light, Sherwood, Turner - szok elek. - taka sama tendencja po 15 latach.

Everson - po 4 latach.

Podobne wyniki gdy mierzono reakcję sercowa u małp poddanych działaniu stresu, a po kilku latach sprawdzano poziom arteriosklerozy był on ↑ u os. silniej reagujących.

Czynniki indywidualne ↑ ryzyko negatywnych następstw stresu są:

- negatywna emocjonalność (Jones, Bright)

- wzór zachowania A - nabyty sposób działania i reagowania/ stylem życia objawiający się wrogością, niecierpliwością, tendencjami rywalizacyjnymi, potrzebą osiągnięć. (Friedman, Rosenman) , zidentyfikowany po raz 1 podczas poszukiwania indywidualnych cech ↑ ryzyko chorób układu krążenia.

• Pożniejsze badania nie potwierdziły takiego działania wzoru zach. A. - ale efekt wykazano w ½ analizowanych badań. - przyczyną rozbieżności - niejednoznaczna definicja

• Najbardziej istotną cechą z pkt. widzenia konsekwencji zdrowotnych stresu - wrogość

• Booth, Kewley, Friedman - os. najbardziej podatna na choroby ukł. Krążenia. - czł. Doświadczający częstych i silnych negatywnych emocji, a nie niecierpliwy pracoholik.

• Neurotyczność - ↑ - występowanie negat. zmian zdrowotnych - skutków stresu dnia codziennego

• Lauterbach -traumatyczne dośw. W interakcji z neurotycznością prowadzą do nasilenia się objawów PTSD.

- optymizm- Scheier i Carver -może łagodzić negat, następstwa zdrowotne stresu , czynnikiem pośredniczącym - optymistyczne nastawienie formy radzenia sobie ze stresem.

Segerstrom - łączenie się optymizmu z ↑ poziomem odporności immunologicznej

Optymizm wiąże się z wolniejszym rozwojem HIV

- umiejscowienie kontroli - Cox Ferguson - wew. Umiejscowienie kontroli łagodzi negatywne skutki stresu ( wyraźnie ujawniony efekt dla badań stresu bezrobocia)

-poczucie koherencji - Antonowsky - wywiad z os., które przeżyły obóz koncentracyjny - utrwalone przekonanie o tym że świat jest sensowny, zrozumiały i można sobie w nim radzić pomagało prztrwać. Pozytywne efekty modyfikacji skutków stresu dla poczucia koherencji wykazano w przypadku stresu studiowania, pracy, traumatycznych dośw. Przewodników górskich.

- twardość - zaangażowanie w prace, wew. Umiejscowienie kontroli, zadaniowe podejście do problemów = twardość wg. Kobasy - ochronne właściwości przy długotrwałym stresie ( badania pracowników instytucji państwowych w USA .

- zdolność do identyfikowania stanów emocjonalnych (~ inteligencja emocjonalna)

W przypadku krótkotrwałych następstw stresu ( nastrój/ zakłócenia somatyczne) znaczenie ma ZESPÓŁ INDYWIDUALNYCH WŁAŚCIWOŚCI = reaktywność / pobudliwość - występują efekty bezpośrednie. Innymi słowy wskaźnikami tych właściwości są wczesne następstwa stresu.

Czy można mówić o dobrym stresie?

Pierwsza taka idea - Selye - stres nieszkodliwy i nie przykry. -> wynik przyjęcia założenia:

„stres - reakcją na WSZELKIE wymagania ze strony otoczenia”

Nieważne czy stresor jest przyjemny czy nie, ważne jaka jest intensywność wymagań stawianych zdolnościom przystosowawczym organizmu.

Dystres (Selye) = stres powodujący uszkodzeni, będący przykrym.

Większość psychologów uważa jednak stres jedynie za szkodliwy i przykry. Najczęściej podkreśla się negatywny charakter stresu poprzez określenie czynników, które go powodują.

Hobfoll - reakcja na utrate zasobów.

Lazarus - relacja oceniana jako zagrozenie, utrata czy wyzwanie.

Hinton, Burton - uświadomienie sobie braku możliwości radzenia sobie w sytuacji

Ursin i Eriksen - stan stresu pojawia się gdy nie potwierdzają się oczekiwania.

Jako empirycznych wskaźników stresu używa się negatywnych emocji (niektórzy autorzy przyjmują że negatywne emocje tworzą stan stresu).

Badania Lavallo podważają tezę Selyego że nie ma różnicy na poziomie fizjologii pomiędzy przyjemnym i przykrym wyzwaniem wymagającym działania.

Badania dotyczące biologicznych mechanizmów emocji wskazują na wyraźne różnice między pozytywnymi a negatywnymi emocjami.

= nie ma uzasadnienia dla istnienia dobrego stresu.

Można mówić o dobrym stresie tylko w kontekście pozytywnych skutków przykrego stresu.

Patologia stresu

ICD - 10 - kategoria F43 - reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne obejmujące ostrą reakcję na stres, zaburzenia stresowe pourazowe, zaburzenia adaptacyjne.

	Ostra reakcja na stres	PTSD
Czas trwania	2 do 4-6 tyg., ujawnia się w okresie miesiąca od wystąpienia traumy	Przewlekle, trwa ponad miesiąc, może mieć postac odroczoną
inne	Wystąpienie w czasie traumy lub w jej następstwie zab. dysocjacyjnych np. derealizacja, depersonalizacja, ograniczenie świadomości otoczenia (rodzaj oszołomienia), otępienie emocjonalne, amnezja.

Dla obu pierwszym kryterium diagnostycznym jest przeżycie traumatycznej syt. ( śmierć, bezpośrednie zagrożenie życia, poważne okalecznie, dośw. Zagrożenia integralności fizycznej własnej lub os. trzeciej, czemu towarzyszył silny strach, poczucie bezradności, przerażenie.

Zab, tego rodzaju stwierdza się przede wszystkim u żołnierzy, policjantów, strażaków, ofiar gwałtów, przemocy, tortur, zakładników, jeńców, ofiar katastrof naturalnych.

Podstawowe źródło cierpienia w zab. zw. ze stresem. - powracanie traumatycznego dośw.(wspomnienia, sny, złudzenia, halucynacje (ponowne przeżywanie syt. zw z urazem, pojawiające się w momentach osłabionej świadomości)

Chcąc uwolnić się od tego rodzaju wspomnień człowiek unika wszystkiego co może w najmniejszym nawet sposób przypominać okoliczności urazu. Inna forma obrony - zobojętnienie, obcość wobec innych, ograniczenie uczuć.

Częste stany irytacji, niepokoju, napięć, trudności z koncentracja uwagi, zasypianiem.

Wybuchy złości ( nieuzasadnione, nieproporcjonalne)

Pogorszenie/ upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego człowieka

Osoba, która ma PTSD - doświadczenia uporczywie powracających przykrych wspomnień urazu + nieudane starania by się od nich uwolnić+ negatywne stany emocjonalne + zakłócenia w funkcjonowaniu+ ↑ ryzyka pojawienia się uzależnień od sub. Psychoaktywnych ( jako uwolnienie się od cierpień.

Zab. adaptacyjne.

Stres nie ma charakteru traumatycznego.

Najczęściej spowodowane:

• Utrata osoby bliskiej

• Bezrobocie

• Rozwód

Objawia się utrzymującym się długotrwale: (więcej niż dni/ tygodnie):

• Obniżeniem nastroju

• Smutkiem

• Rezygnacją

• Niepokojem

• Wyraźne pogorszenie funkcjonowania

Nasilenie negatywnych stanów PTSD> zab. adaptacyjne.

Zab. adaptacyjne mogą ustępować samoistnie w czasie około ½ roku.

Istotne kryterium diagnostyczne to pogorszenie funkcjonowania zawodowego, rodzinnego - bo to brak adaptacji. Samo ↓ nastroju, nawet przedłużające się o niczym nie przesądza.

Warunkami decydującymi o wystąpieniu zaburzeń:

• - indywidualna zdolność do poradzenia sobie z konsekwencjami stresu

• - osobowość

W zab. zach. badacze zwracają uwagę na nieadaptycjne formy radzenia sobie ze stresem, a także na takie formy które oddziaływują zwrotnie zwiększając intensywność objawów klinicznych.

Analiza sposobów radzenia sobie ze stresem w zab. lękowych

- próby poradzenia sobie z lękiem

- unikanie, rytuały, czynności przymusowe.

- uwrażliwienie na lęk - silna obawa przed dośw. Lęku i wyczulenia na wszelkie sygnały mogące być jego zapowiedzią.

- przecenianie znaczenia somatycznych doznań, pobudzenia (przyspieszone bicie serca -> nasilenie -> napad panicznego lęku)

- przekonanie o niemożności poradzenia sobie z własnym lękiem (eliminuje zach, zmierzające do jego zredukowania).

- tendencyjność uwagi (↑ czujności gotowości do identyfikowania zdarzeń jako sygnałów zagrożenia) może prowadzić do zawężania uwagi, eliminacja info. nie potwierdzających zagrożenia -> większy lęk.

- lękowość

- mniejsze możliwości odwracania uwagi od bodźców zagrażających

-Krohne - koncepcja czujności- unikania jako style radzenia sobie ;

os z zab. lękowymi - duże możliwości redukowania niepewności poprzez koncentracje na sygnałach zagrożenia + trudności z redukowaniem pobudzenia poprzez odwracanie uwagi.

- Summeffeld, Endler - niska adaptacyjność form radzenia sobie ze stresem os. z zab. lękowymi. Może być spowodowana przez tendencyjność procesów oceny sytuacji wyznaczających te działania, które polegają na interpretowaniu niejednoznacznych sytuacji jako zagrażających.

Depresja

- rozpamiętujace radzenie sobie - izolowanie się od otoczenia, koncentracja na symptomach zaburzenia, rozpamiętywanie ich konsekwencji, towarzyszące im zamartwianie się. = negatywne myślenie depresyjne =Depresja z powodu depresji (Barlow)

Sommerfeld, Endler - rozpamiętywające radzenie sobie to nieprawidłowo ukierunkowany monitoring, ukierunkowanie tendencji do koncentracji na sygnałach zagrożenia na własne negatywne stany emocjonalne - co je w konsekwencji wzmacnia.

U podstaw:

- tendencyjność procesów poznawczych - szczególnie pamięciowych + spostrzeganiu innych, lub ocenie relacji interpersonalnych.

Istotą tendencyjności - koncentracji na info. o ładunku emocjonalnym zgodnym z nastrojem depresyjnym i ich sprawniejsze przetwarzanie.

Depresja upośledza poszukiwanie wsparcia społecznego - kobiety z depresją jednobiegunową doświadczały więcej niż os. zdrowe stresujących wyd. o charakterze interpersonalnym, takich do których się przyczyniały. => swoimi działaniami raczej powodowały odrzucenie ze strony otoczenia.

Zab. osobowości.

- brak elastyczności w doborze form działania przeciw stresowi.

-sztywność i nieprzystosowawczość zachowania

-Millon -os. z zab. obsesyjno -kompulsywnym trzymają się sztywnych reguł, zasad, hierarchii społ. Wykazują deficyty w radzeniu sobie w syt, mniej ustrukturowanych, o charakterze interpersonalnym i angażującym emocje. Stąd unikanie tego rodzaju zdarzeń. Skutkiem tego brak wsparcia.

Osoby takie w działaniach skierowanych na rozwiązanie problemu nie uwzględniają wymogów syt., trzymając się sztywnych reguł.

- os. z zab, osobowości stosują często takie formy radzenia, które prowadzą do powstania nowego stanu tego rodzaju lub wzmacniają stan istniejący. Np. samospełniające się proroctwo oczekiwanej wrogości otoczenia u os., z paranoicznym zab. osobowości. ( nadmierna czujność + konfrontacyjność)

-ograniczony rep. Działań os. z zab. osobowości. - deficyty w zakresie podstawowych sposobów radzenia sobie ze stresem - działań skierowanych na problem, na emocje, poszukiwaniu wsparcia społecznego.

Patologia stresu to patologia radzenia sobie z nim. Trauma jako czynnik wtórny, bowiem klinicyści identyfikują zaburzenia do jedn. nozologicznych w momencie wystąpienia nieprzystosowawczych form zmagania się ze stresem, lub niewydolności tego rodzaju aktywności.

Polecam wszystkie ramki w tym rozdziale

1 | Strona

---