USPRAWNIANIE PO UDARZE
Udary mózgu są coraz powszechniejszą przypadłością osób szczególnie starszych, zwłaszcza takich, których dotychczasowy tryb życia dość poważnie sfatygował układ krwionośny. Palacze, czy też ludzie nadmiernie spożywający alkohol, prowadzący złą dietę bądź narażeni na silny stres dodatkowo zwiększają ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Udary możemy podzielić na trzy podstawowe typy: pierwszy z nich to udary niedokrwienne, które są najliczniejsze, bo ok. 80%. Ten typ udaru spowodowany jest gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu w naczyniach krwionośnych zaopatrujących mózgowie przez odrywające się z naczyń o większej średnicy blaszki miażdżycowe, które gromadzą się w ich ścianach przez nadmierną ilość cholesterolu we krwi, mogą to być również różnego rodzaju zakrzepy. Zatkane naczynie mózgowe nie zaopatruje już w krew określonej okolicy mózgu, co prowadzi do porażenia połowiczego, najczęściej lewostronnego. Prawostronna hemiplegia występuje rzadziej, jednak jest poważniejsza w skutkach. Porażeniom połowiczym często towarzyszą zaburzenia mowy, bądź rozumienia słyszanych słów, zaburzenia widzenia w jednym lub obu oczach a nawet, w cięższych przypadkach, utrata logicznego myślenia. Drugi typ udarów to udary krwotoczne, spowodowane pęknięciem naczynia krwionośnego doprowadzającego krew do mózgu. Pęknięciom sprzyjają osłabione ściany naczyń, czy też wytworzenie się tętniaków. Gdy naczynie pęknie, krew wylewa się do okolic mózgu, co również prowadzi do porażeń. Ten typ udarów występuje rzadko, ok. 20%. Trzeci rodzaj udarów to krwotoki podpajęczynówkowe (podpajęcze). Jest to krwotok do przestrzeni płynowych otaczających mózg. Najczęściej jest spowodowany pęknięciem tętniaka, czyli nieprawidłowego poszerzenia dużych tętnic przebiegających na podstawie i powierzchni mózgu. W zależności od umiejscowienia tętniaka może z nim współistnieć krwotok mózgowy.
W pierwszych dniach po udarze, kiedy pacjent trafia do szpitala, niezbędna jest stała kontrola tętna i ciśnienia krwi, jak również wykonuje się tomografię komputerową głowy oraz badania biochemiczne krwi.
Rehabilitacja powinna być rozpoczęta możliwie jak najwcześniej. Wiadomo, że łatwiej współpracuje się z pacjentami, którzy zachowali zdolność logicznego myślenia i rozumienia mowy, co znacznie ułatwia cały proces usprawniania, prócz tego u takich pacjentów możliwe jest przeprowadzenie ćwiczeń oddechowych, które w przypadku udarów są szalenie istotne, ponieważ pacjent pozostaje przez bardzo długi czas w pozycji leżącej.
Ćwiczenia oddechowe mają na celu zapobiegać powikłaniom płucnym jakie mogą nastąpić podczas długotrwałego leżenia w łóżku, zapobiegają zaleganiom wydzieliny w płucach, poprawiają bądź utrzymują w miarę optymalną wydolność oddechową i co istotne, zmniejszają ryzyko wystąpienia zapalenia, czy nawet gruźlicy płuc. Bardzo mile widziane są również ćwiczenia oddechowe połączone z ruchami kończyn górnych, w taki sposób, że pacjent chwyta chorą kończynę górną kończyną zdrową unosząc ja za głowę itp. Po zakończeniu ćwiczeń oddechowych wskazane jest oklepywanie pacjenta, co pozwoli na usunięcie z płuc zalegającej wydzieliny.
Ćwiczenia bierne natomiast powinny być stosowane jak najwcześniej, kiedy mięśnie porażone są jeszcze wiotkie. Pozwoli to zredukować powstające z biegiem czasu przykurcze mięśni oraz struktur okołostawowych jak i samej torebki stawowej. Zachowana zostanie tym samym w miarę możliwa pełna ruchomość w stawach. Ćwiczenia bierne pozwolą również zminimalizować skutki spastyki, która zaczyna się pojawiać średnio po 12 miesiącach od wystąpienia udaru mózgu. Przy późno rozpoczętej rehabilitacji spastyczność mięśni jest na tyle duża, że sprawia pacjentowi podczas ćwiczeń duży ból, a takiego pacjenta ćwiczy się wtedy o wiele trudniej.
Nie należy zapominać również o stopniowej pionizacji pacjenta, bowiem pionizacja przyzwyczaja układ krwionośny i oddechowy do stopniowej zmiany pozycji z leżącej na pionową, co zmusza te dwa układy do cięższej pracy, szczególnie po tak długim przebywaniu w łóżku. Jednak cechą charakterystyczną przy udarach jest to, że kończyna dolna po stronie porażonej dochodzi do względnej sprawności szybciej niż kończyna górna, dlatego też możliwa jest w miarę szybka pionizacja pacjenta. Dzięki temu właśnie w późniejszym okresie usprawniania kiedy pacjent ma częściowo wypracowaną równowagę można zacząć stawiać go przy balkoniku. Skuteczna pionizacja daje nam możliwość reedukacji chodu, z czasem przechodząc od balkoników do trójnogów lub kul.
Ćwiczenia prowadzone i czynne stosowane są w późniejszym okresie rehabilitacji, gdy kończyny po stronie porażonej odzyskają względną sprawność fizyczną, bez znacznych przykurczów. Podczas wykonywania ćwiczeń prowadzonych pomagamy pacjentowi wykonać ruch w pełnym zakresie, gdyż mięśnie są jeszcze zbyt słabe, aby pacjent sam mógł wykonać pełny ruch. Ćwiczenia czynne wykonywane są z początku w odciążeniu np. pod UGULem. Dopiero po odzyskaniu przez pacjenta względnie optymalnej siły kończyn porażonych, można stopniowo rezygnować z odciążenia, aby następnie przejść do ćwiczeń czynnych wolnych, gdzie pacjent pokonuje siłę grawitacji oraz dźwiga ciężar własnych kończyn podczas wykonywania ruchów czynnych.
Odleżyny są najczęściej głównym problemem, z którym borykają się pacjenci przebywający przez długi czas w łóżku, pielęgniarki jak i sami rehabilitanci. Właśnie na odleżyny szczególnie narażone są osoby po udarach mózgu. Tworzące się rany długo i trudno się goją, powstając w miejscach gdzie części kostne znajdują się blisko powierzchni skóry i są podatne na odgniatanie i ucisk naczyń krwionośnych. W tym celu podkłada się w newralgicznych miejscach krążki, półwałki itp. Pierwsze tygodnie i miesiące udarowcy spędzają w łóżku i to w tym okresie mogą powstać nieprzyjemne i bolesne rany. Należy szczególnie pamiętać o zmianie pozycji pacjenta, kłaść go na bokach, na plecach, tak aby zminimalizować ryzyko pojawienia się odleżyn. Jeśli natomiast łóżko chorego wyposażone jest w materac przeciwodleżynowy, tak częsta zmiana pozycji nie jest już konieczna.
Nawiązując do zmian pozycji przeciwdziałającym odleżynom należy pamiętać jednak o zachowaniu pozycji ułożeniowych. Pozycje te są bardzo ważne, gdyż przeciwdziałają poszerzaniu się przykurczy. Tak więc trzeba brać pod uwagę sposób optymalnego ułożenia chorego na odpowiednim boku czy plecach przy zachowaniu pozycji ułożeniowych, gdyż takie działanie na pewno poprawi komfort chorego jaki wpłynie pozytywnie na późniejszy proces rehabilitacji.
Równie ważnym elementem usprawniania jest to aby przygotować pacjenta do samodzielnego życia, na tyle skutecznie, na ile jest to tylko możliwe. Wszelkie ćwiczenia samoobsługi odgrywają w końcowej fazie rehabilitacji szalenie ważną rolę, bo dzięki nim pacjent będzie sprawniej radził sobie po powrocie do domu, a wszelkie czynności życia codziennego nie będą sprawiały już tak dużych trudności.
Bardzo ważną kwestią jest, aby informować o przebiegu i postępach rehabilitacji, prócz lekarza prowadzącego, rodzinę pacjenta. Trzeba również ich przygotować, jak mają sobie radzić w domu z pacjentem po przebytym udarze, aby działać sprawnie i wiedzieć jak pomóc takiemu choremu, gdy będzie tej pomocy potrzebować.
3