CZYNNIKI WZROSTU I ROZWOJU GOSPODARCZEGO Punkt wyjścia - Rozwój społeczny Rozwój gospodarczy (Ekonomiczny) Obejmuje tylko tę sferę działalności ludzkiej, która wiąze się z gospodarowniem, czyli z produkcją dóbr i usług, podziałem dóbr i usług. Wzrost gospodarczy jest pojęciem węższym od rozwoju gospodarczego. Wzrost gospodarczy oznacza zmianę strumieni dóbr i usług oraz zasobów gospodarczych, co prowadzi do poprawy ich jakości i zwiększenia ich ilości przypadających przeciętnie na każdego członka społeczeństwa. Wynikiem rozwoju społeczno-gospodarczego jest jakość życia. Jakość życia jest kategorią oznaczającą:- dostępność do dóbr i usług,- ich zdolność do zaspokajania potrzeb,- sposób użytkowania dóbr,- stopień aktywności, uczestnictwa i wpółpracy jednostek Pomiar rozwoju społeczno-gospodarczego poprzez mierniki:- Syntetyczne - PKB, DN (wartości absolutne lub na jednego mieszkańca, ich dynamika i struktura)- Szczegółowe (np. inwstycje, ich struktura, dynamika; innowacje: wynalazki, licencje; parametry przypadające na jednego mieszkańca)- Symptomatyczne (charakteryzują wybrane dziedziny działalności np. liczba PC/10 gosp.domowych, liczba samochodów/100 mieszkańców itd.) Czynniki wzrostu gospodarczego: Czynniki ekonomiczne wymierne: bezpośrednie: > zatrudnienie - Z, > wydajność pracy żywej - Wp pośrednie:> majątek produkcyjny - Mp, > efektywność wykorzystywania majątku produkcyjnego - E, Ekstensywne - Z, Mp (zmiany ilościowe), Intensywne - Wp, E (zmiany jakościowe: kwalifikacje pracowników; postęp naukowo-techniczny, organizacyjny) W celu określenia czynników determinującyuch wyniki produkcyjne osiągane przez przedsiębiorstwo należy wstępnie analizować wzajemne powiązania pomiędzy osiąganym: - zyskiem - produkcją - majątkiem trwałym - zatrudnieniem Jeżeli działalność przedsiębiorstwa spełnia wymaganie efektywnego rozwoju, to zależność między tempem wzrostu tych kategorii zgodna jest z następującą formułą:
,gdzie:ZK - przyrost procentowy zysku P - przyrost produkcji M - przyrost majątku trwałego Z - przyrost zatrudnienia Analiza intenstywności rozwoju przedsiębiorstwa obejmuje badanie realcji zachodzących między powyższymi kategoriami. Z tych elementów można utworzyć następujące relacje, a mianowicie: Rentowność pracy - ZK/Z Rentowność majątku - ZK/M Rentowność produkcji - ZK/P Wydajność pracy - P/Z Produktywność majątku - P/M Techniczne uzbrojenie pracy - M/Z W pełni intensywny rozwój osiąga się po spełnieniu następującego warunku:
Nie spełnienie tej formuły wskazuje na przewagę czytnników ekstensywnych nad intensywnymi sposobami wypracowania ekonomicznych wyników działalności gospodarczej. Do czynników wpływających na tempo wzrostu gospodarczego zalicza się:- Konsumpcję - relacje między stopą inwestycji oraz stopą wzrostu konsumpcji - Siłę roboczą - może wywoływać wzrost, ale i hamować go, np. niedostosowanie struktury kwalifikacji do stanowisk pracy, nadmierne zatrudnienie (maleje Wp), niechęć do wykonywania pewnych zawodów.- Struktura rzeczowa - gdy nie ma możliwości substytucji jednych dóbr przez drugie; nie można zwiększać danej inwestycji poza granice wyczerpania produktów finalnych. - Handel zagraniczny - import przewyższa eksport; istnienie blokady gospodarczej itp. Wartość globalna jest sumą wartości ogółu dóbr i usług materialnych i niematerialnych w gospodarce narodowej w ciągu roku. Obliczana jest w jednostkach pieniężnych, w jednostkach czasowych (np. RBG) i w jednostkach rzeczowych.

Wartość globalna - WG: WG = W_piz + W_d W_piz - wartość przeniesiona i wartość zachowana W_d - wartość dodana W_piz - W_a + W_m + W_n W_a - wielkość amortyzacji (wartość przeniesiona) W_m - wartość materiałów W_n - wartość usług W_d = W_płn + W_z W_płn - wartość płac pracowników najemnych W_z - wartość zysków WG = W_a + W_m + W_n + W_płn + W_z Produkt globalny jest sumą wartości wszystkich dóbr i usług materialnych wytworzonych w ciągu roku w gospodarce. Produkt krajowy brutto - PKB 1.Ujęcie działowo-gałęziowe (w poszczególnych działach gospodarki): PKB = W_piz +W_d - (W_m-W_n) W_piz - wartość przeniesiona i wartość zachowana W_d - wartość dodana W_m - wartość materiałów W_n - wartość usług 2.Ujęcie dochodowo-zasobowe: PKB = W_płn + W_z + W_nkp W_płn - wartość płac pracowników najemnych W_z - wartość zysków W_nkp - wartość niedochodowych kosztów pośrednich 3.Ujęcie wydatkowe: PKB = W_ki + W_pib + W_rz + (Ex-Imp) W_ki - wartość konsumpcji W_pib - wartość prywatnych inwestycji majątkowych i przyrostu zapasów W_rz - wartość zakupów rządowych Ex - eksport Imp - import Wki = Wdt + Wn +Wbk Wdt - wartość dóbr trwałego użytku W_n - wartość usług Dochód narodowy - DN: DN = PKB - wlkp. DN = PKB - (Wa + Wpdp) DN = Wd - Wpdp DN = Wpłn + Wz - Wpdp 1.Ujęcie działowo-gałęziowe (w poszczególnych działach gospodarki) Sn = W_d - W_pdp 2.Ujęcie dochodowo-zasobowe DN = W_płn + W_z - W_pdp W_z = W_zp + W_zwł + W_zop + W_zr W_zp - wartość zysków przedsiębiorców W_zwł - wartość zyków właścicieli nieruchomości W_zop - wartość zysków z oprocentowania kapitału W_zr - wartość zysków rentierów 3.Ujęcie wydatkowe DN = W_płn-W_ipn System pieniężny: System pieniężny - System pieniężny jest to ogół norm prawnych określających podstawową jednostkę monetarną i jednostki pomocnicze, ich nazwy, wartość, ssposób zabezpieczenia emisji pieniądza, jego moc zwalniania z zobowiązań, zakres cyrkulacji i jego wymienialność na pieniądz innych państw. Pieniądz kruszcowy (złoto lub srebro) staje się niewystarczający do obsługi rynku. Rozwój handlu powoduje rozwój banktów, które na masową skalę wprowadzają weksle i czeki, zastępujące pienidz kruszcowy. Pojawia się nowa forma pieniądza - banknot. Weksel - jest to dokument dłużniczy wyrażający bezwarunkowe zobowiązanie zapłaty wymienionej na nim sumy pieniężnej do rąk określonej osoby w oznaczonym terminie i miejscu, potwierdzone podpisem wystawcy. Często kłopoty i ryzyko związane z realizacją weksli przejmują banki, kupując weksle przed terminem płatności i po niższej cenie, niż suma na jaką zostały wystawione. Czek - jest to papier wartościowy zawierający bezwareunkowe polecenie wypłaty przez bank określonej kwotry pieniężnej okazicielowi czeku lub osobie na nim wskazanej, ze środków (rachunku) wystawcy czeku. Rodzaje czeków:- imienne - na określonego remitenta, tj. osobę, na którą czek wystawiono,- na okaziciela - które mogą być przekazane przez zwyczajne wręczenie ich innej osobie Czek jest specyficznym rodzajem weksla. Jest on wekslem bankowym i służy do wielokrotnych rozliczeń bezgotówkowych. Pieniądz papierowy wprowadzony po kryzysie w 1929-1933 jest niewymienialny na złoto. Obecnie funkcjonuje symboliczny pieniądz papierowy, któremu wartość nadaje prawo i czyni go powszechnie akceptowanym środkiem płatniczym. Rozwój systemu finansowego doprowadził do powstania pieniądza bankowego, zwanego także pieniądzem wkładowym lub depozytowym, który służy do rozliczeń bezgotówkowy. Funkcjonuje także pieniądz elektroniczny, poprzez zapis wartości na karcie magnetyznej, Rachunki bankowe zawarte są w komputerze i są obciążane lub uznawane za pomocą kart magnetycznych. Między bankami a ludnością stosujue się trzy formy transakcji pieniężnych: 1.Bankomaty - wpłaty, wypłaty i przelewy za pomocą plastikowej karty identyfikacyjnej, 2.Terminale - końcówki komputera bankowego w punktach sprzedaży, umożliwiają sprawdzenie stanu konta kupującego i obciążenie jego rachunku bankowego 3.Bankowość domowa - końcówki komputera bankowego zainstalowane w domu klienta. Prawo kopernika - greshama pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy Jeżeli w obiegu występują: pieniądz podwartościowy, pełnowartościowy i nadwartościowy, to pieniądz mający lepszą realcję miedzy wartością materiału pieniężnego a obowiązdującaą prawnie wartością nominalną jest wypierany z obiegu przez pieniądz mający gorszą tę relację. W gospodarce rynkowej pieniądz pełni następujące funkcje: 1. miernika wartości - mierzy i wyraża wartość wszystkich towarów i usług: Pozwala określić stosunek wartości poszczególnych towarów i ustalić relacje w procesie wymiany,m co następujhe za pomocą cen, będących pieniężynch wyrażeniem wartości towarów. 2. środka wymiany - cyrkulacji: Polega ona na pośredniczeniu w transakcji kupna i sprzedaży zawieranych na rynku przez kupujących i sprzedających. 3. środka przechowywania wartości - tezauryzacji: pieniądz może być gromadzony w postaci oszczędności, jeśli nie traci zbyt szybko na wartości (wzrost cen). 4. środka płatniczego - przy regulowaniu zobowiązań finansowych wynikających np. z kredytów, podatków, kar, czynszów itp. 5. pieniądza światowego - gdy państwo gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną i swobodę posługiwania się nim w obrotach płatniczych i kapitałowych. Popyt na pieniądz zależy przede wszystkim od:- poziomu dochodu narodowego- wielkości dochodów osobistych - wysokości stóp procentowych- ogólnego poziomu cen Podaż pieniądza jest to ilośc prieniądza wprowadzonego do obiegu. Podaż regulowana jest przez bank centralny w oparciu o przewidywany dochód narodowy, wzrost cen, prędkość obiegu pieniądza, wpływ oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych. Równanie obiegu pieniądza:Ilość pieniądza w obiegu określa formuła
M - ilość pieniądza w obiegu (zasoby pieniądza) V - prędkość obiegu pieniądza (oznacza ile ray przeciętnie jednostka pieniężna została użyta przy zawieraniu transakcji w ciągu roku P - przeciętny poziom cen dóbr i usług wchodzących w skład produktu narodowego brutto,Q - ilość wytworzonych dóbr i usług, czyli realna wielkość produktu narodowego brutto Zasoby pieniądza pomnożone przez prędkość jego obiegu równe są cenom dóbr i usług pomnożonym przez wielkość ich produkcji. Wzrost poziomu cen występuje gdy:- zasoby i prędkość obiegu rośnie szybciej niż produkcja,- produkcja nie rośnie, a rosną zasoby pieniądza- wielkość produkcji i zasoby pieniądza nie ulegną zmianom, a wzrośnie prędkość jego obiegu,- spadnie poziom produkcji przy niezmienionych zasobach pieniądza i prędkości jego obiegu. Banki i ich funkcje: Banki są to instytucje systemu pieniężno-kredytowego pośredniczące w obiegu pieniądza w gospodarce rynkowej. Dwustopniowy system bankowy:- bank centralny (bank emisyjny, emisja pieniądza gotówkowego)- banki komercyjne (handlowe) i inne. Bank centralny spełnia funkcję banku państwa, bo realizuje politykę pieniężno-kredytową państwa (podaż pieniądza, jego ilość w obiegu).Bank państwa ponadto zajmuje się:- przychodami i wydatkami budżetu państwa,- udziela kredytu państwa,- przeprowadza w imieniu rządu operacje finansowe w kraju i za granicą,

- udziela pożyczek rządowych,- przechowuje rezerwy złota i dewiz oraz nimi dysponuje,- nadzoruje transakcje kredytowe z zagranicą,- zaciąga i spłaca kredyty zagraniczne,- prowadzi politykę kursów walutowych. Niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego:- towarzystwa ubezpieczeniowe- fundusze emerytalne- fundusze powiernicze Do innych banków należą: - banki handlowe - zwane depozytowo-kredytowymi lub komercyjnymi, które obsługują przesiębiorstwa i ludność, prowadzą działalność depozytowo-kredytową, kreują (tworzą) zdecentralizowany pieniądz wkładowy jako instrument kredytu i środek płatniczy; - banki inwestycyjne i hipoteczne - które opierając się na wkłądach klientów, własnych środkach finansowych oraz kapitalle uzyskanym z emicji akcji i obligacji, specjalizują się głównie w udzielaniu kredytów długoterminowych; - banki o statusie specjalnym - zajmujące się finansowanem ważnych przedsięwzięć gospodarczych wkraju jak np. robót publicznych, ochrony środowiska, gospodarki żywnościowej, transportu, handlu zagranicznego. - banki oszczędnościowo-pożyczkowe - zajmujące się przyjmowaniem i lokowaniem środków finansowych w różnorodne aktywa; należą do nich także kasy oszczędnościowe, które za pośrednictwem urzędów pocztowych gromadzą wkłady oszczędnościowe drobnych ciułaczy i następnie je lokują. Inflacja i jej skutki Inflacja oznacza zjawwisko wzrostu poziomu cen dóbr w pewnym okresie. Inflacja występuje, gdy rośnie ogólny poziom cen, a nie ceny pojedynczych dóbr/usług. Deflacja to zjawisko spadku ogólnego poziomu cen - prowadzi do ograniczenia produkcji. Stagflacja oznacza wzrost ogólnego poziomu cen, któremu odpowiada stagnacja PKB. Inflacja przejawia się w dwóch formach:- jawnej (cenowej) - to sytuacja w której nie ma administracyjnych ograniczeń wzrostu cen,- ukrytej (stłumionej) - pojawia się sporadycznie w określonych okresach gospodarczych. Charakteryzuje się luką inflacyjną, czyli nadwyżki popytu nad podażą; prowadzi to do sprzedaży spod lady, rozdzielnictwa, czarnego rynku Inflacja umiarkowana - jest to wzrost cen nie przekraczający rocznie 10% Inflacja galopująca - to wzrost cen rzędu dwucyfrowego Hiperinflacja - trzycyfrowy wzrost cen, który uniemożiwia sterowanie procesami ekoomicznymi. W tej sytuacji pieniądz przestaje spełniać swoje funkcje i następuje ucieczka od pieniądza na rzecz wymiany naturalnej. Deprecjacja - spadek siły nabywczej pieniądza; za tę samną liczbę jednostek pieniądza można nabyć mniej towarów/usług. Aprecjacja - wzrost siły nabywczej pieniądza. Miernik inflacji - indeks wzrostu cen dóbr konsumpcyjnych tzw. indeks wzrostu kosztów utrzymania (Consumer Price Index - CPI) W pomiarze bierze się pod uwagę tzw. Koszyk towarów konsumpcyjnych: CPI - indeks cen towarów konsumpcyjnych, Pio - cena dobra i w roku bazowym, Pit - cena dobra i w roku badanym, Qio - waga dobra i w roku bazowym Qit - waga dobra i w roku badanym , dla i = 1,...,n Wyniki zależne są od wyboru dóbr/usług w koszyku - reprezentatywnych dla społeczeństwa. SYSTEM FINANSOWY I BUDŻET System finansowy państwa jest to zbiór instytucji, norm regulacyjnych i ochronnych państwa oraz reguł rynkowych podejmowania i realizacji decyzji finansowych. System ten jest niezbędny do funkcjonowania gospodarki rynkowej, tj. pieniężnego odzwierciedlania, stymulowania i oceniania realnych procesów produkcji, konsumpcji, inwestowania, współpracy z zagranicą i dokonwywania racjonalnych wyborów ekonomicznych przez przedsiębiorstwa. Do podmiotów systemu finansowego zalicza się: - banki: centralny i komerycyjne, - dysponenci funduszy publicznych- budżet centralny- budżety regionalne- pozabudżetowe fundusze publiczne,- fundusze ubezpieczeń społecznych- giełdy, biura maklerskie- fundusze powiernicze System finansowy obsługuje podmioty gospodarki rzeczowo-pieniężnej, czyli:- przedsiębiorstwa,- jednostki i zakłądy sektora publicznego,- gospodarstwa domowe,- otoczenie zewnętrzne, z którym współpracuje gospodarka narodowa Zakres oddziaływania systemu finansowego dotyczy (!):- przepływów dóbr i pieniędzy między przedsiębiorstwami (producenci), a gospodarstwami domowymi (konsumenci),- przepływów pieniądza między przedsiębiorstwami a budżetami centralnymi, regionalnymi, lokalnymi; ustala zobowiązania wobec budżetów, sposoby ich realizacji i sankcji,- przepływów pieniądza między gospodarstwami domowymi a bankami; ustala on warunki gromadzenia oszczędności; banki udzielają również różnych kredytów,- przepływów pieniądza między gospodarstwami domowymi, a budżetami, które zasilają gospodarstwa w dochody z tytułu wynagrodzeń; ustala on poziom i dynamikęwynagrodzeń, warunki ich płatności i wstrzymania- przepływów pieniądza między budzetem centralnym a bankiem centralnym System budżetowy państwa Pozwala gromadzić środkipieniężne i rozdysponowywać je na realizację celów sektora publicznego gospodarki narodowejBudżet państwa stanowi zestawienie roczne ex ante i exs post - dochodów i wydatków związanych przez władzę pańsywową (rząd), określonych zadań ekonomicznych (ochrona praw włąsności, równowaga ekologiczna, ograniczenie bezrobociea, zrównoważony bilans płatniczy) społecznych (rozwój edukacji, kultury, nauki, techniki, bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, zapewnienie sprawiedliwości). Od 1991 r. Rozdzielono budżet państwa od budżetu gmin, hnatomiast vudżety regionalne (województw) połączono z budżetem centralnym. Pozyskiwanie dochodów przez budżet polega na tym, że opiera się na przymusie prawnym; Są one przejmowanie definitywnie i bezzwrotnie. Pozyskiwanie dochodów do budżetu i rozdysponowanie wydatków należy do władzy ustawodawczej (sejm) i władzy wykonawczej (rząd). Głównymi źródłami dochodów budżetu są:-dochody z własności pubicznej, -majątku publicznego -podatki i opłaty o charakterze przymusowym (największa część dochodów!) - pożyczki zaciągane przez państwo u podmiotów krajowych i zagranicznych lub na rynku funansowym - pieniężnym i kapitałowym. Budżet spełnia 3 rodzaje funkcji: > ekonomiczne, > zarządzania > społeczne Funkcje Ekonomiczne:- fiskalna - ściąganie od podmiotów podatków (PIT, CIT),- redystrybucyjna - określa i udział budżetu we wtórnym podzaiale dochodu narodowego,- alokacyjna - zapewnia dopływ środków na finansowanie określonych potrzeb publicznych,

- równowagi gospodarczej - wpływ na kształtowanie się globalnego popytu i globalnej podaży,- wzrostu gospodarczego - inwestycje budżetu (w kapitał ludzki, naukę) pobudzają rozwój ekonomiczny. Funkcje zarządzania:- planowanie - przewidywanie ex ante poziomu i struktury dochodów i wydatków budżetowych,- administrowanie - konsekwentna i sprawna erealizacja ex post zaplanowaniego budżetu (realizacja wydatków i dochodów),- kontrola - ma na celu przeciwdziałanie zjawiskom niegospodarności, korupcji w gospodarowaniu środkami budżetowymi.Funkcje społeczne:- uspołecznienie procesu podejmowanie decyzi w procesie budowania budżetu, jak i jego realizacji (udział w procesie decyzyjnym przedstawicieli różnych grup społecznych)- negocjacyjno-polityczne - rozstrzyganie sporów i konfliktów dotyczących decyzji budżetowych,- wychowanie społeczeńtwa - pobudzające zainteresowanie sprawami publicznymi, unkcjonowaniem różychdziedzin sektora publicznego i sposobami jego finansowania. Równowaga budżetowa: Oznacza zdolność systemu budżetowego do państwa do spfinansowania w ciagu roku z uzyskanych dochodó wszystkich wydatków - uznanych ex ante za uzasadnione przez władzę ustawodawczą dnego kraju. Nadwyżna i deficyt budżetowy: D = W- równowaga budżetowa D > W- nadwyżki bużetowe D < W- deficyt budżetowy Dług publiczny - suma wszystkich deficytów budżetowych z poprzednich lat. System podatkowy pańswa: Jest to zbiór reguł, zasad, sposobów i instytucji ustalania i pobierania podatków od podmiotów gospodarczych, gospodarstw domowych, jednostek i zakładów sektora publicznego i podmiotów zagranicznych. Funkcje systemu podatkowego: - Stabilizacja dochodów budżetu - Wspomaganie rozwoju gospodarki prywatnej - Oddziaływanie na proces prywatyzacji gspodarki publicznej Podatek to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa ww celiu uzyskania dochodów na pokrycie wydaków pastwowwych. Podatki są pobierane w celu: 1. zdobywania pieniędzy na finansowanie wydatków sektora publicznego, 2. redystrybucji dochodów między różnymi sektorami gospodarki i grupami ludności dysponującymi różnymi dochodami, 3. ograniczenia konsumpcji niektórych produktów.4. wykorzystania podatków jako narzedzi polityki antyinflacynej Rodzaje podatków: - Podatki majątkowe - mogą być ustalane w zależności od stanu posiadania majątku (jego wartości), od przyrostu majątku, od nabycia praw majątkowych, np. od spadków, darowizn - podatki przychodowe - podatki gruntowe, podatki od nieruchomości, podatki przemysłowe, podatki od przychodów z kapitału i od przychodu z pracy,- podatki dochodowe - są ustalane na podstawie rzeczywistego, czystego dochodu płatnika z poszczególnych źródeł lub ze wszystkich źródeł łącznie. podatki konsumpcyjne - płacą przedsiębiorstwa sprzedające dobra i usługi, ale ich ciężar ponoszą nabywcy tych dóbr i usług. Do tych podatków zalicza się podatek obrotowy (akcyzowy), który obciążają niektóre wyroby, np. tytoń, alkohol itd.- podatek od towarów i usług - VAT - jego stawki są zróżnicowane i ustalane odrębnie dla określonych grup towarów i usług. Podstawą opodatkowania jest wartość ich sprzedaży. W polsce stosowane są stawki 22%, 17%, 7% i 0% Według źródeł pokrycia świadczeń podatkowych dzieli się na: - bezpośrednie - uzależniają wprost wymiar podatrku od dochodu lub majątku, - pośrednie - to podatki od wartości dodanej i podatki specjalne. Według podstawy klasyfikacji podmiot pobierający podatki dzieli się na - centralne - lokalne Rodzaje systemów podatkowych: w zależności od sposobów ustalania i egzekwowania podatków wyróżnia się: 1. System progresywny - jest tak skonstruowany, że procent dochodu płaconego w formie podatku do budżetu pastwa rośnie wraz ze wzrostem docgodu podatnika. 2. System proporcjonalny - to taki sposób ustalania i pobierania podatków, w którym wszyscy podatkicy płacą tę samą stopę podatkową. 3. System regresywny - polega na tym, że procent dochodu płacone w formie podatku zmniejsza się w miarę wzrastania dochodu podatnika. Wybór systemu zależy od prowadzonej przez państwo polityki gospodarczej. Zasady systemu podatkowego Wg. A.SMITHA (1723-1790) badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów podatki powinny być sprawiedliwe i nie powinny przekraczać możliwości podatnika 1.wysokość podatków powinna być z góry określona 2.sposób i warunki płatności powinny być wygodne dla płatnika 3.koszty poboru podatków powinny być niskie a podatki nie powinny wpływać hamująco na aktywność podmiotów gospodarczych

---