Campagnon Antonie, Odbiorca, w: Demon teorii
Podejście obiektywne nastawione jest na utwór
Ekspresywne - na artystę
Mimetyczne - na świat
Pragmatyczne - na czytelnika
Odbiór wykluczony z gry
Spór na temat lektury toczył się pod koniec XIX wieku, pomiędzy impresjonizmem i pozytywizmem.
Krytyka naukowa (Brunetiere) a potem historyczna (lanson) polemizowała z tym co nazywała krytyką impresjonistyczną (Anatole France)
France - czytanie rzekomo naukowe, uważne, zgodne z oczekiwania tekstu, to czytanie, które samo siebie neguje jako czytanie
Brunetiere, Lanson - chodzi o unikanie czytelnika i jego kaprysów, nie o unieważnianie, lecz o opanowanie jego wrażeń poprzez dyscyplinę, o osiągnięcie obiektywizmu w traktowaniu samego dzieła.
Mallarme - ubezosobowiony tom, podobnie jak się od niego oddziela autora, nie domaga się bliskości czytelnika. Jako taki, pośród ludzkich akcesoriów, występuje on sam, jako twór, jako byt. Książka istnieje sama w sobie, oderwana zarówno od czytelnika jak i od autora.
New Critics - definiowali utwór jako samowystarczalną, organiczną jedność, którą należało poddać bardzo uważnej lekturze, to znaczy lekturze idealnie obiektywnej, opisowej, zwracającej uwagę na paradoksy, na dwuznaczności, na napięcia czyniące z wiersza zamknięty i stabilny system. Wiersz nie ma znaczyć a być. Zalecali laboratoryjną sekcję wiersza, by wydobyć jego potencjalne sensy. Krytykowali też iluzję uczuciową, która stanowiła dla nich odpowiednik iluzji intencjonalnej.
Iluzja uczuciowa to pomieszczanie wiersza i jego rezultatów (tego czym jest i tego co sprawia) - Wimsatt i Beardsley
Richards i jego eksperyment ze studentami - każdego tygodnia dawał im kilka wierszy, bez autora.
Narratologia i poetyka albo wcale nie uwzględniały odbiorcy albo uwzględniały go jako odbiorcę abstrakcyjnego, albo odbiorcę doskonałego. Czytelnik musiał zastosować się do tego czego tekst od niego oczekuje. Czytelnik jest funkcją tekstu. Riffaterre - arcyczytelnik, czytelnik wszechwiedzący. Z nim nikt nie jest w stanie się utożsamić, bo ma ograniczone zdolności interpretacyjne.
Opór odbiorcy
Lanson - nigdy nie docieramy jak się wydaje do książki lecz zawsze tylko do umysłu reagującego na książkę, umysłu naszego lub innego czytelnika - Proust.
Proust - czytanie jest empatyczne, projekcyjne, utożsamiające. Czytelnik odnosi to co czyta do swojej własnej sytuacji. Każdy czytelnik kiedy czyta jest czytelnikiem samego siebie. Dzieło pisarza to tylko rodzaj instrumentu muzycznego zaoferowanego czytelnikowi, aby czytelnik mógł rozeznać się w tym, czego gdyby nie książka, nie dostrzegłby w sobie może. Czytelnik jest wolny, dorosły, niezależny. Jego celem jest nie tyle zrozumieć książkę, co zrozumieć samego siebie poprzez książkę. Może ją zrozumieć tylko jeśli dzięki niej zrozumie siebie.
Zgadzając się z Proustem co do ogromnej różnorodności indywidualnych reakcji na literaturę, Lanson chciał wierzyć, że mimo wszystko przeciętne reakcje czytelników nie były aż tak odmienne od innych i niemożliwe do zaklasyfikowania. Ale nie dało rady przeprowadzić takiej statystyki.
Fenomenologiczna hermeneutyka - czytelnik powracał na scenę
Sartre - akt twórczy to tylko niepełny i abstrakcyjny moment tworzenia dzieła: gdyby istniał jedynie autor, mógłby pisać do woli - jego dzieło nie ujrzałoby nigdy światła dziennego jako przedmiot, a on musiałby rzucić pióro. Czynność pisania zakłada jednak czynność czytania, a do tych dwóch wiążących się z sobą aktów potrzebne są dwa odrębne podmioty.
Barthes - teoria czytelnika jako myśliwego. Ale pozostaje przy badaniu lektury od strony tekstu rozumianego jako program, któremu odbiorca jest poddawany.
Recepcja i wpływ
Recepcję dzieła mierzy się w konsekwencji jego wpływem na dzieła późniejsze, a nie lekturą amatorów.
Odbiorca implikowany
Analiza recepcji ma na uwadze efekt wywierany na odbiorcy, indywidualnym lub zbiorowym oraz jego odpowiedź na tekst traktowany jako bodziec.
- fenomenologia indywidualnego aktu lektury (Ingarden, Iser)
- Hermeneutyka publicznej odpowiedzi na tekst (Gadamer, Jauss)
Uznawali rolę świadomości w lekturze.
Ingarden - upatrywał on w tekście strukturę potencjalną, konkretyzowaną przez odbiorcę, a w lekturze proces ustanawiający relacje między tekstem a normami i wartościami pozaliterackimi, za których pośrednictwem odbiorca nadawał sens swojemu doświadczeniu tekstu. Normy i wartości odbiorcy są modyfikowane przez doświadczenie lektury.
Iser - tekst stanowi potencjalny efekt, który urzeczywistnia się w procesie czytania. Utwór literacki ma dwa bieguny: artystyczny i estetyczny. Artystyczny jest tekstem autora. Estetyczny jest realizacją dokonywaną przez czytelnika.
Literatura konkretyzuje się tylko przez lekturę - Ingarden. Rzeczywistym przedmiotem literackim jest sama interakcja tekstu i odbiorcy. Tekst instruuje a czytelnik konstruuje. W tekście miejsca niedookreślone są liczne - czytanie je likwiduje, wchłania.
Iser wyprowadza pojęcie czytelnika implikowanego, wzorowane na autorze implikowanym
Booth - autor nigdy nie wycofuje się całkowicie ze swego dzieła, lecz pozostawia w nim autora implikowanego, substytut, który kontroluje je pod jego nieobecność. Autor konstruuje swojego czytelnika w takim sam sposób w jaki konstruuje swoje drugie ja i że najbardziej trafnym odczytaniem jest to, w którym skonstruowane ja autora i czytelnika mogą się zgadzać.
Czytelnik implikowany jest tekstową konstrukcją postrzeganą przez czytelnika rzeczywistego jako ograniczenie: odpowiada on roli przeznaczonej rzeczywistemu odbiorcy przez zawarte w tekście instrukcje. Implikowany czytelnik ucieleśnia wszystkie konieczne predyspozycje aby utwór literacki wywarł swój efekt - predyspozycje, których dostarcza nie zewnętrzna rzeczywistość empiryczna lecz sam tekst. Jest on konstrukcją i nie daje się utożsamić z jakimkolwiek czytelnikiem rzeczywistym. Implikowany proponuje pewien model rzeczywistemu, wyznacza punkt widzenia, pozwalający rzeczywistemu ogarnąć sens tekstu.
Oparty na czytelniku implikowanym akt czytania polega na skonkretyzowaniu schematycznych zamysłów tekstu, na wyobrażeniu sobie postaci i zdarzeń, na wypełnieniu luk w narracjach i opisach, na zbudowaniu spójnej całości z elementów rozproszonych i niekompletnych.
Fabuła zawsze ma w sobie niemożliwe do wypełnienia luki, nierozstrzygalne alternatywy.
Iser opisuje czytelnika jako podróżnika. Podróż wzdłuż tekstu. Nigdy nie ma pełnego oglądu przebywanej drogi. Lektura postępuje zarazem do przodu, gromadząc nowe oznaki i wstecz reinterpretując wszystkie oznaki zarchiwizowane do momentu, do którego doszła.
Repertuar - ogół norm społecznych, historycznych, kulturowych wnoszonych przez czytelnika jako wyposażenie konieczne w trakcie czytania. Aby odbiór był możliwy niezbędna jest pewna minimalna liczba punktów przecięcia między repertuarem czytelnika rzeczywistego i repertuarem tekstu, czyli czytelnika implikowanego.
Dzieło otwarte
Czytelnik realny może albo grać rolę wyznaczoną mu przez czytelnika implikowanego, albo odrzucić instrukcje czytelnika implikowanego, czyli zamknąć książkę. Dzieło jest wprawdzie otwarte, ale tylko po to by czytelnik był mu posłuszny.
Czytelnik Isera to umysł otwarty, liberalny, bezinteresowny, gotowy podjąć grę z tekstem. W podtekście normą lektury zakładaną przez Isera pozostaje zatem dziewiętnastowieczna powieść realistyczna jako wzorzec, z którego wywodzi się każda lektura
Fish - przyznawana tekstowi wielość sensów nie jest nieskończona oraz że dzieło nie jest prawdziwie otwarte a jedynie uchylone.
Eco - wszelkie dzieło sztuki jest otwarte na nieograniczony wachlarz możliwych odczytań
Charles - dzieło urzeczywistnione nie znaczy więcej niż nieskończone liczba dzieł wirtualnych, które sugeruje jego odbiór.
Horyzont oczekiwań (fantom)
Jauss - nazywa horyzontem oczekiwań to co Iser nazywał repertuarem: ogół konwencji które stanowią kompetencję odbiorcy w danym momencie, system norm określający dane pokolenie historyczne.
Gatunek jako wzorzec lektury
Gatunek narzuca się jako najbardziej oczywista zasada uogólniania, pomiędzy poszczególnymi dziełami a uniwersaliami literatury. Gatunek wchodzi w skład repertuaru czy horyzontu oczekiwań.
Gatunek funkcjonuje jako pewien schemat odbioru, kompetencja czytelnika potwierdzana lub kwestionowana przez dany tekst w dynamicznym procesie.
Brunetiere przeciwstawiał więc ewolucję gatunków jak recepcję retoryce (objaśnianiu utworu samego w sobie) i historii literatury (objaśnianiu go przez jego kontekst).
Konkretyzacja jakiej dokonuje każda lektura jest więc nieodłącznie związana z ograniczeniami gatunkowymi w tym znaczeniu, że konwencje historyczne właściwe gatunkowi, do którego jak zakłada czytelnik, zalicza się tekst, pozwalają mu wśród możliwości jakie stwarza tekst wybierać i zakreślać te, które urzeczywistnią się w jego odbiorze. Gatunek jako kod literacki zespół norm, reguł gry, informuje czytelnika co do sposobu w jaki powinien podejść do tekstu, zapewniając tym samym jego zrozumienie.
Ingarden - trzy tryby:
- wzniosły
- tragiczny
- groteskowy
Frye
- romans
- satyra
- historia
Lektura poza kontrolą
Najpierw czytelnikowi przyznano całkowitą wolność, a potem mu ją stopniowo odbierano. Najpierw znaczenie literackie umiejscawiano całkowicie w doświadczeniu czytelnika, a coraz mniej, lub nawet już wcale, po stronie tekstu. Następnie podważano samą tę dychotomię tekstu i odbiorcy, a oba jej człony połączono w scalającym pojęciu „wspólnoty interpretacyjnej”.
Fish zmienił swoje poglądy. Zaczął domagać się przyznania lekturze prawa do pełnej subiektywności i przygodności. Całe znaczenie przeniósł tym sposobem na stronę odbiorcy i na nowo zdefiniował literaturę już nie jako przedmiot lecz to co się wydarza kiedy czytamy. Stylistyka uczuciowa - analiza stopniowej odpowiedzi czytelnika na słowa, które następują po sobie w czasie. Zastąpiwszy autorytet autora i autorytet tekstu autorytetem czytelnika uznał za konieczne sprowadzenie wszystkich trzech do „wspólnot interpretacyjnych”.
Fish - intencja i zrozumienie to dwie strony tego samego umownego aktu, z których każda zakłada drugą. Rozpoznać profil poinformowanego i kompetentnego czytelnika, to jednocześnie scharakteryzować intencję autorską i na odwrót, ponieważ robić jedno lub drugie, to określić warunki współczesne komunikacji, rozpoznać, stając się jej członkiem wspólnotę tych, którzy podzielają te same strategie interpretacyjne.