Dr L. Wieczorek PRAWO KARNE- wykład 4

I Formy przestępstw.

1. Formy zjawiskowe:

• sprawstwo

• współsprawstwo

• podżeganie

• pomocnictwo

Sprawstwo- art. 18 § 1 przede wszystkim określa on czym jest zwykłe sprawstwo inaczej zwane „ jednosprawstwem, stwierdzając, że odpowiada za nie ten „ kto wykonuje czyn zabroniony sam”. Oznacza to, że z jednej strony osobiste( nie przez inną osobę ) wypełnienie znamion, a z drugiej strony sformułowanie to określa nam, że chodzi o działanie pojedynczej osoby.

Współsprawstwo- (art. 18 § 1 KK) polega na popełnieniu czynu zabronionego z inną osobą (osobami). Obejmuje element subiektywny czyli porozumienie i element obiektywny czyli wspólne działanie. Nie zależy mylić współsprawstwa ze sprawstwem równoległym (jeżeli dwie osoby popełniają przestępstwo w tym samym czasie i miejscu, ale nie zależnie od siebie).

Sprawstwo kierownicze- według art. 18 § 1 KK, za sprawstwo odpowiada także ten „ kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inna osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby, poleca jej wykonanie takiego czynu”.

Podżeganie- polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego ( art. 18 § 2 KK). Nakłanianie to pojęcie szersze niż „namawianie”, nie chodzi o nakłanianie do przestępstwa lecz nakłanianie do czynu zabronionego.

Pomocnictwo- polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenia rady lub informacji. Ogólnie dzielimy pomocnictwo na fizyczne ( np. dostarczenie narzędzi) i psychiczne ( udzielenie rady).

Pomocnictwo może być popełnione tylko umyślnie, w odróżnieniu niż przy podżeganiu może to być nie tylko zamiar bezpośredni, lecz także ewentualny.

Uczestnictwo konieczne- dla popełnienia, niektórych przestępstw konieczne jest działanie dwóch lub więcej osób np. łapownictwo.

Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika - odpowiadają oni w granicach swej umyślności, czyli swego zamiaru niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego. W granicach przewidzianych za sprawstwo. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może ją nadzwyczajnie załagodzić. Odstępstwem od tej zasady jest regulacja jeżeli czyn usiłowano dokonać to podżegacz i pomocnik odpowiadają tak jak za usiłowanie. Nie ma to praktycznego znaczenia, gdyż za usiłowanie można odpowiadać tak jak za dokonanie. W przypadku przejmowania skutecznego, czynnego żalu czyli, gdy podżegacz lub pomocnik dobrowolnie zapobiegli czynu zabronionego, do którego uprzednio nakłaniali lub podżegali to nie odpowiadają za ten czyn (wyłączenie odpowiedzialności)

Prowokator- przepisy o czynnym żalu nie mają zastosowania do prowokatora czyli do osoby, która nakłania inną do popełniania czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.

2. Formy stadialne- tzw. pochodu przestępstw, na który składa się : zamiar, przygotowanie, usiłowanie i dokonanie.

Przygotowanie- zdefiniowane jest w art. 16 § 1 KK. Przepis ten przewiduje dwie formy przygotowania:

1. przygotowanie w sensie ścisłym- polegającym na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego, w szczególności na uzyskaniu lub przysposobieniu środków, zbieraniu informacji, lub sporządzaniu planu działania.

2. wejście w porozumienie- może to być porozumienie dwóch lub więcej osób, polegające na uzgodnieniu zamiaru popełnienia konkretnego czynu zabronionego.

Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko w tedy, gdy ustawa tak stanowi.

Po przez czynny żal na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania szczególności na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieganiu wykorzystania ich w przyszłości, sprawca może uwolnić się od odpowiedzialności karnej

Usiłowanie- kodeksie karnym w art.13, usiłowanie charakteryzuje występowanie trzech elementów:

1. zamiar popełnienia czynu zabronionego

2. zachowanie się zamierzające bezpośrednio ku dokonaniu czynu zabronionego

3. brak dokonania czynu zabronionego

Dotyczy przestępstw z działania i zaniechania.

Jest ono zagrożone tą samą kara co przestępstwo dokonane lecz w praktyce kary są niższe.

Wyróżniamy usiłowania:

• usiłowanie udolne

• usiłowanie nieudolne

Usiłowanie nieudolne - jest wtedy gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe np.:

1. użycie środka nie nadającego się do popełnienia zamierzonego czynu zabronionego

2. brak przedmiotu nadającego się do popełnienia zamierzonego czynu zabronionego.

Za usiłowanie nieudolne grozi taka sama kara jak za usiłowanie lecz sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może odstąpić od jej wymierzania. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

II Wyłączenie odpowiedzialności karnej

Podział na 3 grupy:

1. okoliczności wyłączające bezprawność czynu- to takie, przy których czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem, ponieważ na mocy przepisu prawnego utartej praktyki działania takie uważane są za zgodne z prawem. Są to tzw. jest „kontratypy”.

2. okoliczności wyłączające winę- wtedy czyn pozostaje wprawdzie bezprawny, ale nie jest przestępstwem ze względu na brak elementu zawinienia.

3. okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

1. Kontratypy:

Obrona konieczna- (uregulowana jest w art. 25 KK) polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego na jakiekolwiek dobro chronione prawem ,przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu.

Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać:

• ekscesu intensywnego- gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu albo, gdy zachodzi rażąca dysproporcja dóbr między dobrem ratowanym przez napastnika a dobrem naruszonym przez broniącego.

• eksces ekstensywny - działanie obronne jest spóźnione albo, gdy jest przedwczesne.

Stan wyższej konieczności- art.26 KK wyłącza przestępność czynu polegającego na -w zasadzie sprzecznym z prawem karnym- poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli zachowanie to było podjęte w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego chronionemu prawem, przez czyn niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości wyższej niż dobro ratowane.

Działanie w stanie wyższej konieczności musi mieć charakter działania umyślnego i znamiennego celem.

Odmiana staniu wyższej konieczności jest kolizja obowiązków, z których tylko jeden może być spełniony. Nie dział w stanie wyższej konieczności ten kto, poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić, nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste (np. strażak)

Przekroczenie staniu wyższej konieczności następuje gdy:

• niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie, przełamana została zasada subsydiarności (niebezpieczeństwa można było uniknąć inaczej)

• gdy nie zachowano zasady proporcjonalności.

Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków- jeżeli jakaś dziedzina prawa daje obywatelowi prawo zachowania się w określony sposób, to czyn taki nie może być podstawą do pociągnięcia odpowiedzialności karnej. Prawo przewiduje szereg uprawnień, których wykonanie przez osoby prywatne wyklucza uznanie czynu za przestępstwo (tzw. dozwolona samopomoc)

Zgoda pokrzywdzonego- nie ma przestępstwa jeżeli naruszenie lub zagrożenie dobra prawnego nastąpiło za zgodą „pokrzywdzonego”, a właściwie za zgoda dysponenta dobrem, ponieważ w tej sytuacji trudno mówić o pokrzywdzeniu.

Aby zgoda była skuteczna musi spełniać warunki:

1. dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować

2. zgoda jest dobrowolna

3. zgoda istnieje w chwili czynu

Czynności lecznicze- łączy się z ryzykiem spowodowania niezamierzonego negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenie ciała lub śmierć pacjenta. Skutki te nie mają charakteru przestępczego, jeżeli spełnione są pewne warunki, mianowicie:

1. działanie było podjęte w celu leczenia czyli diagnostycznym, terapeutycznym nie było eksperymentem.

2. leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej

3. zgoda pacjenta na podjęcie takich działań.

Zasady odnoszące się do zabiegów leczniczych odnoszą się również do zabiegów kosmetycznych, których celem jest poprawienie wad urody.

Karcenie małoletnich-w prawie polski jest okolicznością pozaustawową wyłączająca odpowiedzialność karną. Karcenie musi spełniać pewne warunki:

1. musi mieć cel wychowawczy

2. wykonywane jest przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka

3. nie przekracza pewnego stopnia intensywności.

Ryzyko sport- uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy dla uprawiającego daną dyscyplinę z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika (boks, zapasy). Zachowania taki nie są przestępne, ponieważ następują za zgodą uprawiających dana dyscyplinę.

Musza zostać spełnione warunki:

1. uprawnienie danej dyscypliny sportu jest dozwolone

2. działanie było podjęte w celu sportowym

3. nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.

Ryzyko nowatorstwa- art. 27 KK reguluje kwestie dozwolonego ryzyka, osiągnięcie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołanie niektórych rezultatów, aby było dozwolone muszą być spełnione warunki:

1. celem działającego jest przeprowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego

2. spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze

3. w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadnicze

4. w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika , na którym jest przeprowadzany.

Ostateczna potrzeba- wykonanie rozkazu wydanego przez osobę do tego uprawniona możne być wymuszone przy użyciu niezbędnych do tego środków jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania a posłuchu, nie można było osiągnąć w inny sposób.

Zwyczaj- przestępność czynu może być wyłączona przez fakt, że mieści się on w ramach pewnego, społecznie akceptowanego sposobu zachowania się.

2. Okoliczności wyłączające winę:

Niepoczytalność-oznacza brak możliwości rozpoznania znaczenia swego czynu lub pokierowania swym postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, choroba psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych ( art.31 § 1 KK). Konsekwencją niepoczytalności jest brak winy, a tym samym brak odpowiedzialności karnej.

Poczytalność ograniczona- nie wyłącza winy, sprawca działając w takim stanie popełnia przestępstwo i ponosi odpowiedzialność karna. Wpływa jednak na stopień winy, powoduje jednak jego obniżenie. Sąd może w taki m przypadku zastosować nadzwyczajne załagodzenie kary.

Wprawienie się w stan odurzenia-czyli wprawianie się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenie innymi środkami, powoduje że ponosi on odpowiedzialność według ogólnych zasad, tak jak by był w pełni poczytalny. Musza tu być spełnione łącznie dwa warunki:

1. sprawca wprowadził się w stan nietrzeźwości i odurzenia i

2. sprawca przewidywał lub mógł przewidzieć, że wprawiając się w taki stan wywoła u siebie niepoczytalność lub znaczne ograniczenie poczytalności

To sprawca ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych tak jak by był poczytalny w chwili czynu. Jest to swoiste odstępstwo od zasady winy.

Stan nietrzeźwości- zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi lub prowadzi do stężenia powyżej 0,5 %₀ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25mg alkoholu w dm³ .

A stan po użyciu alkoholu to od 0,2-0,5 %₀ i od 0,1-0,25 mg w wydychanym powietrzu.

Błąd co do faktu- czyli sytuacja gdy rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy. Dla odpowiedzialności karnej istotny jest tylko błąd co do faktu, który stwierdza art. 28 § 1 KK-„okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego”

Nie świadomość bezprawności czynu (błąd co do prawa)- KK uwzględnia na korzyść sprawcy jego błąd co do prawa, jeżeli taka nieświadomość bezprawności jest usprawiedliwiona.

Błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę- kodeks karny w art.29 reguluje oddzielni tą kwestię. Według tego przepisu - nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi tu jedna z tych okoliczności. W momencie gdy, błąd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na normalnych zasadach, możliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Rozkaz przełożonego- zgodnie z art. 318 KK- żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

3. Okoliczności wyłączające społeczną szkodliwość czynu

Wg KK nie stanowi przestępstwa czyn, którego szkodliwość społeczna jest znikoma.

Przy ocenie społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonych lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł, ostrożność i stopień ich naruszania.

III Zbieg przestępstw i przepisów ustawy

Polski KK traktuje jako zbieg przestępstw taką sytuację, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie tzn. przed wydaniem I z wyroków nawet nie prawomocnego, za którekolwiek z tych przestępstw.

Wtedy przewidziano system wymiaru kary łączonej. Przewiduje on w zasadzie łączenie kar tego samego rodzaju. Uwzględnia 2 górne i 1 dolną granicę kary łączonej. Nie możne być niższa od najwyższej z wymienionych kar ( minimum), ale nie może być wyższa od sumy kar wymienionych I maksimum, a II maksimum nie może być jednakże wyższa od maksymalnej dla danego rodzaju kary. II maksimum - jest określone dla każdego rodzaju kary ( grzywna do 540 stawek dziennych, ograniczenie wolności do 18 miesięcy, pozbawienie wolności do 15 lat) i kara łączna nie może przekraczać tego maksimum.

Zasady wymierzani kary łącznej- nie stosuję się do tzw. ciągu przestępstw.

Ciąg przestępstw- polega na tym, że sprawca popełnia 2 lub więcej zabronionych czynów w czasie. W podobny sposób i zanim zapadł I wyrok chociaż by nieprawomocny, za którykolwiek z tych przestępstw . orzeka się wtedy karę na podstawie przepisów, którego znamiono każdego z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy ustawowej zagrożenia zwiększonego o połowę.

Przestępstwo ciągłe- to takie gdy sprawca dopuścił się przestępstwa, w krótkich odstępach czasu, dwóch lub więcej zachowań w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. W przypadku zamachu na dobro osobiste warunkiem przestępstwa ciągłego jest tożsamość pokrzywdzonego. Takie dwa lub więcej zamachiwania uważa się za jeden czyn zabroniony (np. robotnik budowlany -wynosi po jednej cegle codziennie i buduje garaż).

Zbieg przepisów ustawowych- zachodzi wtedy, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw. Wymierza się wtedy jedną karę, gdyż ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo, ale karę tą wymierza się na podstawie przepisu przewidującego surowszą odpowiedzialność karną (np. zgwałcenie osoby, która nie ukończyła 15-roku życia).

IV Kary i środki karne

Wyróżniamy karę kryminalną-czyli osobiste dolegliwości ponoszone przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażające jego potępienie i wymierzona jest w imieniu państwa przez sąd.

Wyróżniamy następujące teorie kary:

• absolutne (bezwzględne)- kładą nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo i jest wymierzona dlatego by stało się zadość sprawiedliwości nie potrzeba żadnych dodatkowych uzasadnień tzw. teorie retrybutywne.

• utylitarne (względne)- akcentujące celowy charakter kary, która powinna zmierzać do zapobieżeniu popełnienia przestępstw, przez sprawcę lub inne osoby w przyszłości

• teorie mieszane- pogodzenie pewnych celów

System kar- obejmuje kary i środki karne.

Do kar zaliczamy:

• grzywnę

• ograniczenie wolności

• pozbawienie wolności

• 25 lat pozbawienia wolności

• dożywotnie pozbawienie wolności

Kolejność ich wyliczenia nie jest przypadkowa lecz ma wyrażać preferencje ustawodawcy co do ich stosowania.

Grzywna

Występuję w dwóch postaciach:

• kwotowej

• stawkach dziennych

Polski KK przewiduje grzywnę w stawkach dziennych. Wymierz się je od 10 - 360 stawek dziennych, a wysokość jednej stawki od 10 zł- 2 tyś.zł. Przy ustaleniu liczby stawek bierze się pod uwagę: charakter czynu, stopień zawinienia sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, a przy ustaleniu wysokości pojedynczej stawki : dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, status majątkowy i możliwości zarobkowe.

Podstawę do wymierzenia grzywny stanowi zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo tzw. grzywna samoistna. Może ona być również wymierzona mimo, że nie jest przewidziana w sankcji. Jeżeli sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności lub nadzwyczajnie łagodzi karę. Może być orzeczona obok kary pozbawienia wolności, ale tylko terminowej tzn. nie 25 lat, ani dożywocia. Możliwe jest wtedy, gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągną. Można także orzec grzywnę obok kary pozbawienia wolności albo ograniczenia wolności, gdy zawiesza się warunkowo karę nawet, gdy jej wymierzenie na innej podstawie jest możliwe.

Ograniczenie wolności

Wymaga zgody skazanego, może być orzeczona po wysłuchaniu skazanego, gdyż Polska podpisała Konwencję o zakazie pracy przymusowej.

Kara ta trwa od 1-12 miesięcy.

Skazany w czasie odbywania kary:

• bez zgody sądu nie może zmienić miejsca stałego pobytu

• jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd

• ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Obowiązek wykonywania pracy ma polegać na wykonaniu:

• nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne (może być wykonywana w: odpowiednim zakładzie pracy, w placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20-40 godzin miesięcznie)

• odnosi się wyłącznie do skazanych, którzy są zatrudnieni i przewiduje potrącenie od 10-25 % wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo na cel społecznie użyteczny wskazany przez sąd a ponadto skazany nie może bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy.

---