Zdrowa dieta - najważniejsze zasady jak się odżywiać
Autor: Inf. własna
Data: 2009-10-30
Słowa kluczowe: jedzenie | odżywianie | dieta
Jesz po to, aby zaspokoić głód i dostarczyć organizmowi wszystkie składniki odżywcze, potrzebne dla jego prawidłowego funkcjonowania. Są one niezbędne, by zachować zdrowie. Obecnie dużo mówi się o schorzeniach, którym można zapobiegać za pomocą odpowiednio skomponowanej diety. Na przykład choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak miażdżyca, czy choroba niedokrwienna serca, najczęściej rozwijają się u osób, których dieta obfituje w tłuszcze zwierzęce (bogate w nasycone kwasy tłuszczowe) i cholesterol, których źródłem są tłuste mięsa, podroby, żółtka jaj, masło czy ser żółty.
Jaka powinna być dieta, by pozwalała czerpać przyjemność z jedzenia, a jednocześnie dostarczała niezbędnej energii i składników odżywczych, stanowiąc gwarancję utrzymania zdrowia i dobrej kondycji organizmu? Nie wiesz? Przeczytaj porady żywieniowe, żeby wiedzieć jak się odżywiać. Stosuj je po to, by cieszyć się pełnią zdrowia.
Po pierwsze: Dieta uboga w tłuszcze i cholesterol
W diecie warto zdecydowanie ograniczyć udział tłuszczu pochodzącego z masła, tłustych mięs, podrobów i wędlin (zwłaszcza wieprzowych), pełnotłustego nabiału (szczególnie żółtych serów, tłustych twarogów, serków kanapkowych) oraz żółtek jaj, na korzyść tłuszczu roślinnego pochodzącego z nasion roślin oleistych (soi, słonecznika, sezamu, orzechów, migdałów), oraz tłuszczu z ryb morskich. Zawierają one niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, których organizm nie potrafi sam wytworzyć, a które są niezbędne do budowy i funkcjonowania każdej komórki organizmu. Oleje roślinne są również naturalnym źródłem steroli roślinnych - związków, które obniżają stężenie cholesterolu we krwi poprzez zmniejszenie wchłaniania cholesterolu z przewodu pokarmowego. W cenne sterole roślinne wzbogacane są też niektóre produkty spożywcze np. Danacol - najnowszy produkt firmy Danone.
Po drugie: Dieta bogata w warzywa i owoce
Do każdego posiłku jedz warzywa, najlepiej w postaci wieloskładnikowych surówek. Im bardziej urozmaicisz gamę zjadanych warzyw, tym więcej różnych cennych witamin i składników mineralnych dostarczasz do organizmu. Warzywa powinny stanowić największy objętościowo element większości posiłków. Pamiętaj też o owocach - zjedz dwie porcje dziennie, np. średnie jabłko i średnie kiwi albo pomarańczę. Warzywa i owoce są źródłem cennego błonnika pokarmowego, który pęczniejąc w przewodzie pokarmowym jak gąbka pochłania nadmiar tłuszczu i cholesterolu, a także toksyny pochodzące z zalegających tu niestrawionych i niewchłoniętych składników diety.
Po trzecie: Dieta bogata w pełnowartościowe białko
Co najmniej trzy razy dziennie należy dostarczyć organizmowi białko, którego najlepszym źródłem są: białe mięso drobiu, chude mięso i wędliny wołowe, chude i półtłuste ryby, chude twarogi, jogurty i kefiry, a także białko jaja (polecamy 2-3 jaja tygodniowo). Mięso przyrządzaj wybierając dietetyczne metody obróbki termicznej, a więc: gotowanie tradycyjne, lub na parze, duszenie, pieczenie (zwłaszcza w folii) lub grillowanie. Zdecydowanie unikaj smażenia, szczególnie w panierce i w głębokim tłuszczu. Podczas takiego przygotowywania potrawa wchłania ogromne ilości tłuszczu, który przesmażony, poza dodatkowymi kaloriami, może stanowić źródło związków rakotwórczych oraz istotnie zwiększać stężenie cholesterolu we krwi.
Po czwarte: Dieta bogata w pełnoziarniste produkty zbożowe: tj. pieczywo, grube kasze, brązowy ryż i nasiona roślin strączkowych
Pełnoziarniste produkty zbożowe w zdrowej diecie powinny stanowić główne źródło energii. Produkty te dostarczają wielu cennych witamin np. witamin z grupy B oraz witaminę E i cynk, które są silnymi przeciwutleniaczami chroniącymi między innymi cholesterol przed utlenianiem i powstawaniem zmian miażdżycowych w ścianach naczyń krwionośnych. Produkty skrobiowe nisko przetworzone są także bogatym źródłem błonnika pokarmowego, który działa jak szczoteczka - drażniąc ściany jelit pobudza ich perystaltykę i usprawnia przesuwanie się treści pokarmowej.
Po piąte: Dieta uboga w słodycze i jedzenie typu fast-food
Jeśli nie możesz się oprzeć, to czasem możesz pozwolić sobie na zjedzenie małej porcji ulubionego ciasta (np. raz w tygodniu). Pamiętaj jednak, by nie podjadać słodyczy między posiłkami. Słodycze gwałtownie podnoszą poziom cukru we krwi i rozregulowują gospodarkę węglowodanową organizmu. Gdy w ciągu dnia męczy Cię głód i ochota na przekąskę , lepiej sięgnij po chrupiącą marchewkę lub owocowy jogurt. Jeśli w porze obiadowej jesteś poza domem, zdecyduj się na tradycyjny obiad z pieczonym mięsem, brązowym ryżem i porcją surówki. Omijaj restauracje oferujące pizze i hamburgery z dużą ilością żółtego sera, nasączone smażonym tłuszczem.
Codziennie zadbaj o staranne i regularne przygotowywanie co najmniej 4-5 posiłków. Pij niegazowaną wodę mineralną oraz herbaty owocowe i ziołowe bez cukru w ilości ok. 2 litrów dziennie. Płyny są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.
Pamiętaj, że sposób w jaki się odżywiasz, to istotny element Twojego stylu życia i warunek prawidłowego funkcjonowania całego organizmu.
Pacjent z gastrostomią odżywczą
Autor: Beata Barańska, Dariusz Bazaliński ("Magazyn Pielęgniarki i Położnej" nr 11/2006)
Data: 2006-11-20
Źródło: "Magazyn Pielęgniarki i Położnej"
Słowa kluczowe: pacjent | opieka | gastromia odżywcza | gastromia
Opieka po zbiegu
Zabieg operacyjny dla człowieka chorego jest wydarzeniem dramatycznym. Mimo że zawsze uważa on operację za wysoce ryzykowną, rzadko dzieli się z personelem medycznym swoimi obawami i lękami związanymi z zabiegiem, znieczuleniem, opieką pooperacyjną i późniejszym funkcjonowaniem w środowisku, sądząc, że jego obawy i wątpliwości mogą być odebrane jako brak zaufania. Przygotowywanie pacjenta do żywienia enteralnego przez gastrostomię należy rozpocząć możliwie jak najwcześniej, kiedy zostanie przez lekarza poinformowany o konieczności bądź możliwości zastosowania takiej metody. Musimy zawsze liczyć się z dezaprobatą i niechęcią pacjenta, wynikającą ze zmiany sposobu i częstości odżywiania, lecz najczęściej są to obawy, które mijają wraz z rozpoczęciem pierwszych cykli karmienia. Pacjent wyniszczony chorobą, po przebytej głodówce niezależnej od własnej woli, a wynikającej z progresji choroby, jest wymagającym podopiecznym, potrzebującym i oczekującym wsparcia psychicznego oraz edukacji i pomocy w samopielęgnacji.
Zasady karmienia przez sondę/gastrostomię
Przestrzeganie poniżej wymienionych zasad karmienia przez sondę i zaleceń pielęgniarskich minimalizuje występowanie powikłań, które powstają najczęściej na skutek braku lub niedostatecznej wiedzy chorych karmionych przez sondę żołądkową i gastronomię. Przyczynia się też do poprawy jakości życia pacjentów, znacznego ograniczenia wydatków związanych z potencjalnym leczeniem oraz skraca czas pobytu w szpitalu.
Przygotować sprzęt do karmienia: taca, strzykawka 100-150 ml, utrzymujący stałą temperaturę pojemnik ze zmiksowanym ciepłym pokarmem, pojemnik z przegotowaną ciepłą wodą, miska na odpadki, lignina.
Ułożyć pacjenta leżącego w pozycji wysokiej (Fowlera) lub półwysokiej (semi Fowlera), zapobiegającej aspiracji treści pokarmowej do dróg oddechowych i ułatwiającej przesuwanie się pokarmu do dalszej części przewodu pokarmowego; pacjenci, którzy sami podają sobie substancje pokarmowe, powinni to robić w wygodnej pozycji siedzącej.
Unikać pozycji na lewym boku u leżących otyłych pacjentów ze względu na większą możliwość przeciekania pokarmu przez przetokę (przyp. wł.).
Podawać posiłki pacjentom leżącym o określonych porach.
Pierwsze podanie posiłku powinno odbywać się w obecności lekarza: podaje się ok. 20-50 ml wody przegotowanej, następnie porcje zwiększa się, obserwując, czy treść pokarmowa nie wypływa koło przetoki, czy chory nie ma uczucia rozpierania w żołądku i czy nie występuje zaleganie żołądkowe.
Zaproponować pacjentowi na 15-30 min przed posiłkiem żucie gumy, skórki od chleba, ssanie cukierka o mocnym zapachu, ponieważ drażnienie zmysłu powonienia aromatem posiłków powoduje pobudzenie wydzielania enzymów trawiennych.
Sprawdzić zaleganie pokarmu w żołądku przez połączenie strzykawki z sondą i wykonanie aspiracji treści żołądkowej: brak treści wskazuje na prawidłowe trawienie i przesuwanie się pokarmu; zaleganie treści żołądkowej informuje o nieprawidłowości i konieczności ponownego przeanalizowania sposobu odżywiania.
Nie przekraczać 40ºC temperatury posiłku (temp. optymalna 35-37ºC).
Nabrać do strzykawki pokarm, odpowietrzyć ją i po połączeniu z sondą powoli wstrzykiwać: jednorazowo podaje się 200-500 ml pokarmu miksowanego przez ok. 10 -15 min (u dzieci jednorazowa podaż pokarmu będzie mniejsza, dostosowana do wieku i budowy anatomicznej).
Pilnować, aby papka pokarmowa nie była zbyt gęsta, gdyż może dojść do zatkania zgłębnika.
Nabrać 20-50 ml wody przegotowanej i wypłukać dren z treści pokarmowej, założyć zacisk na koniec drenu.
Sporządzać mieszaninę pokarmową z produktów świeżych; nie zaleca się pokarmów rozdymających (kapustne, strączkowe), ciężkostrawnych (tłuste smażone mięsa), zwłaszcza u pacjentów leżących, wody gazowanej.
Aby osiągnąć większą kaloryczność pokarmów, można uzupełniać dietę kuchenną dietą przemysłową.
Dbać u pacjentów leżących o odpowiednią ilość błonnika (min. 1 jabłko dziennie, banany niewskazane ze względu na działanie zapierające).
podawać płyny w zależności od zapotrzebowania, aktywności fizycznej, jednak nie mniej niż 1000-1500 ml na dobę.
Zapewnić choremu podczas podawania pokarmu warunki dyskrecji i spokoju.
Poprosić chorego o pozostanie w pozycji wysokiej lub półwysokiej przez ok. 2 godz. po posiłku, aby pokarm nie cofnął się do drenu.
Podawać posiłki nie częściej niż co 2 godz., z wyjątkiem osób aktywnych fizycznie, które mogą pobierać posiłek w zależności od odczuwanego głodu nawet co godzinę.
Umożliwić pacjentowi z częściowo zachowaną drożnością przełyku przyjmowanie letnich płynów doustnie, w małych ilościach pozwalających na bezpieczne połykanie (woda niegazowana, herbata).
Zapewnić higienę jamy ustnej i nosowej. Pacjenci, którzy mają całkowicie niedrożny przełyk, powinni płukać jamę ustną wodą lub wywarami z ziół (rumianek, szałwia) albo gotowymi preparatami ziołowymi (np. Dentosept); po pojawieniu się grzybicy, stanu zapalnego jamy ustnej pomocne są preparaty ochronne antyseptyczne (np.: Aphtin, Borasol, Sachol - mogą być również stosowane profilaktycznie).
Leczyć ubytki zębowe, szczególnie u dzieci.
Kontrolować wypróżnienia u pacjentów leżących, pamiętać o diurezie i bilansie wodnym.
Wymieniać sondę żołądkową poliwinylową (PCV) co 7-10 dni, poliuretanową (PUR) co 6 tygodni.
Najczęstsze problemy pielęgnacyjne
Wyciek treści żołądkowej i/lub żywieniowej wokół gastrostomii: najczęstszym powodem tego powikłania jest zakażenie wokół gastrostomii połączone ze stanem zapalnym lub wysunięcie się gastrostomii do wytworzonego kanału skórno-żołądkowego. W takiej sytuacji konieczna jest ocena lekarska z ewentualnym pobraniem posiewów bakteriologicznych z okolicy gastrostomii lub kontrola endoskopowa prawidłowości położenia gastrostomii. W przypadku pojawienia się przeciekania w okolicy stomii po raz pierwszy można powstrzymać się od podawania pokarmu przez kilka- kilkanaście godzin, podając niewielkie ilości płynów (100-200 ml co 2-3 godz.), po czym powrócić do karmienia, zaczynając od małych ilości pokarmu (50-100 ml jednorazowo), sprawdzając zaleganie bądź przeciekanie treści pokarmowej (przyp. wł.).
Aspiracja treści żołądkowo-pokarmowej do dróg oddechowych: może być spowodowana zbyt szybkim podaniem pokarmu lub za dużą ilością podaną jednorazowo, jak również nieprawidłową pozycją pacjenta podczas karmienia.
Osłabienie lub brak łaknienia: najczęściej występuje u chorych wyniszczonych, z chorobą nowotworową, może być również spowodowane stanami przygnębienia lub lęku. Ustępuje po udzieleniu odpowiedniej pomocy psychologicznej. Najczęściej stosowanym modelem leczenia jest podaż glikokortykosteroidów (Encorton), które pobudzają apetyt, działają euforycznie, oraz syntetycznych progestagenów: Provera, Megace. Są dobrze tolerowane i nie dają objawów niepożądanych.
Biegunka: może być skutkiem zbyt szybkiego podawania diety przemysłowej (metoda ciągłego wlewu) lub objawem zakażenia, zatrucia nieświeżym pokarmem. Biegunkę mogą również powodować produkty, których pacjent wcześniej nie tolerował (np. mleko, buraki ćwikłowe) bądź przyjmowane leki (przyp. wł.).
Zaparcia: występują najczęściej u pacjentów leżących, mogą być spowodowane zmniejszoną perystaltyką jelitową i zaleganiem mas kałowych w końcowym odcinku jelita grubego, ale również błędami żywieniowymi spowodowanymi nieodpowiednią podażą błonnika w diecie.
Zmiany troficzne w jamie ustnej z powodu braku funkcji samooczyszczania: mogą występować zarówno u pacjentów aktywnych fizycznie, jak i w większym stopniu u pacjentów leżących, nieprzytomnych. Należy pamiętać, że chorzy z afagią odkrztuszają ślinę, która zalega w niedrożnym przełyku. Przestrzeganie higieny, płukanie jamy ustnej, stosowanie preparatów ziołowych zapobiega zmianom w tym odcinku przewodu pokarmowego.
Ropne zakażenie okolicy gastrostomii: konieczne wykonanie badań bakteriologicznych i leczenie antybiotykami. Może być niezbędne czasowe usunięcie gastrostomii z zastosowaniem tymczasowego cewnika w celu zapewnienia dostępu do żołądka oraz utrzymania kanału skórno-żołądkowego.
Niedrożność gastrostomii: występuje dość rzadko, ale może przysporzyć wiele kłopotów pielęgniarce i pacjentowi. Spowodowana jest słabo zmiksowanym pokarmem lub innymi przyczynami, opisanymi poniżej.
Mechaniczne uszkodzenie gastrostomii: najczęściej przypadkowe przez pacjenta, w nocy podczas snu. Konieczne jest założenie nowego zestawu w warunkach szpitalnych.
Odma podskórna w okolicy gastrostomii: jest to rzadkie powikłanie, spowodowane dostawaniem się powietrza z zewnątrz do jamy brzusznej. Może być spowodowane stanem zapalnym tkanek miękkich w okolicy gastrostomii, objawia się trzeszczeniem przy dotyku skóry w okolicy przetoki.
Odleżyna wokół gastrostomii: najczęściej wynika ze zbyt mocnego dociśnięcia gastrostomii do skóry. Należy skontrolować umocowanie gastrostomii (czy płytka zewnętrzna nie wywiera zbytniego nacisku na skórę: prześwit między płytką a skórą powinien wynosić 2 mm; jest istotny w celu zapewnienia odpowiedniej pielęgnacji miejsca zmienionego).
Przerost błony śluzowej wokół gastrostomii: leczenie azotanem srebra (Lapis) lub usunięcie chirurgiczne przerośniętej błony śluzowej.
Zmiany troficzne na skórze wokół drenu: z powodu nieszczelności i wypływania treści żołądkowej może wystąpić podrażnienie, owrzodzenie, maceracja. Należy poinformować pacjenta, żeby:
obserwował skórę pod kątem zaczerwienienia, obrzęku,
wykonywał toaletę skóry wodą, mydłem o pH 5,5, również preparatami antyseptycznymi Polodine-R i Betadine (wodny roztwór jodyny), następnie osuszał okolicę stomii,
nałożył wokół drenu warstwę tłustej maści ochronnej (Linomag, Alantan, Argosulfan),
założył „przecięty” gazik, który spełnia swoją funkcję, jeśli nie stwierdza się przeciekania treści pokarmowej. W przypadku podciekania treści gazik zabezpieczony maścią należy zmieniać częściej bądź nie stosować opatrunków z gazy ze względu na wchłanianie i utrzymywanie wilgoci (treść żołądkowa); zaleca się wówczas nakładanie grubej warstwy maści ochronnej pod płytkę.
zabezpieczył dren przed przesuwaniem się, np. przykleił dren do skóry przylepcem,
zmieniał opatrunek raz dziennie lub częściej, jeśli zajdzie taka potrzeba.
Ryzyko wystąpienia zmian troficznych lub zakażenia zwiększają takie czynniki, jak: cukrzyca, otyłość, immunosupresja oraz stan niedożywienia (kacheksja). Dlatego należy bacznie zwracać uwagę na niepokojące objawy, takie jak: gorączka, zaczerwienienie, trzeszczenie w tkance podskórnej, które mogą świadczyć o rozwoju zakażenia. W zapobieganiu powikłaniom najważniejsze jest, aby rozpoczynać żywienie od małych objętości, zmniejszyć podaż w przypadku wystąpienia skutków niepożądanych, zapewnić stały profesjonalny nadzór (pielęgniarka) oraz przestrzegać zasad karmienia. Brak akceptacji nowej sytuacji życiowej to ważny problem, który może przyczynić się do dalszych powikłań. Objawia się wycofaniem i biernością, pacjenci niechętnie wybiegają myślami w przyszłość, wolą zwracać się ku przeszłości, często wyidealizowanej. Snują wspomnienia, dokonując w ten sposób podświadomie bilansu życia lub szukając w przeszłości wzmocnienia przekonania o własnej wartości. Około 50% chorych onkologicznych przystosowuje się do nowej sytuacji. U pozostałych występują różnego typu zaburzenia psychiczne, przy czym najczęściej są to zaburzenia adaptacji. W leczeniu niezwykle ważna jest pomoc psychologiczna uzupełniona w miarę potrzeby środkami farmakologicznymi. Osobami, które mogą świadczyć pomoc psychologiczną, są: krewni, przyjaciele, ale przede wszystkim personel medyczny. W zapobieganiu powikłaniom najważniejsze jest, aby rozpoczynać żywienie od małych objętości, zmniejszyć podaż w przypadku wystąpienia skutków niepożądanych, zapewnić stały profesjonalny nadzór (pielęgniarka) oraz przestrzegać zasad karmienia.
mgr Beata Barańska Oddział Chirurgii Onkologicznej
Dariusz Bazaliński Oddział Chirurgii Ogólnej