Zachowania samobójcze młodzieży
Rozpoznawanie uczniów w złym stanie emocjonalnym.
1.Symptomy behawioralne :
- Zmiany w zachowaniu, wyglądzie
- Zwieszona głowa
- Przygarbiona sylwetka
- Patrzy w podłogę
- Sprawia wrażenie nieobecnego
- Płacze
- Ślady po samookaleczeniach
- Brak dbałości o ubiór
- Zmiany w odżywianiu
- Spóźnianie się na lekcje
- Wagary
- Elementy śmierci w pracach literackich, plastycznych
- Obniżony napęd
- Złe wyrażanie się o sobie
- Fascynacja umieraniem, życiem po życiu
- Testament, listy pożegnalne
- Rozdawanie własnych rzeczy
- Złe wyrażanie się o sobie
- Słabsza koncentracja
- Skargi na bóle głowy, brzucha
- Uporządkowywanie życia, załatwianie zaległych spraw, oddawanie długów, godzenie
się ze wszystkimi
- Zaburzenia snu
- Jasne sygnały werbalne, wypowiedzi typu „ jutra nie będzie”
- Czarny ubiór
2. Symptomy społeczne:
Izolacja, wycofanie, samotność na przerwie
Konfliktowość
Unikanie kontaktu, niechęć do bycia dotykanym
Fascynacja idolami, którzy popełnili samobójstwo
Fascynacja życiem po życiu, reinkarnacją
Symptomy emocjonalne:
- Apatia
- Zamknięcie się w sobie
- Utrata kontaktu z innymi osobami
- Drażliwość, nerwowość, płaczliwość
- Agresja
- Zmiany nastroju, labilność emocjonalna
- Poczucie winy
- Lęk, niepokój
- Smutek
- Poczucie krzywdy
- Niska samoocena
- Samooskarżanie się (przeświadczenie o własnej winie)
- Słabsza koncentracja uwagi
Jak rozpoznawać uczniów w złym stanie emocjonalnym - podsumowanie
depresja to nie tylko smutek, ale także zachowania antyspołeczne, wagary, wandalizm też mogą mieć podłoże depresyjne
ważne są zmiany w zachowaniu
depresja powinna być rozpoznawana jako zespół symptomów
nie zawsze musi być obniżony nastrój
objawy depresji ( I C D -10 )
nadaktywność, zachowania ryzykowne mogą maskować depresję
ważnym sygnałem jest opuszczenie się w nauce
często przeoczane są skargi i zmiany somatyczne (częste choroby, spadek odporności, skargi na złe samopoczucie itp.)
co najmniej 2 tygodniowy okres utrzymywania się objawów
Intensywność myśli samobójczych, ich głębokość i czas trwania, kontekst, w jakim się pojawiają i niemożność oderwania dziecka czy nastolatka od tych myśli (czyli ich uporczywość) są czynnikami odróżniającymi zdrowego młodego człowieka od pogrążonego w kryzysie samobójczym.
Psychologiczne uwarunkowania depresji:
Zmiany w sferze fizycznej
Zmiany w sferze emocjonalnej
- Zmiany w sferze społecznej (kontakty z rówieśnikami i dorosłymi)
Charakterystyka nastolatków dokonujących prób samobójczych:
U wszystkich nastolatków dokonujących prób samobójczych można zauważyć następujące cechy:
wewnętrzne konflikty związane z dojrzewającą seksualnością (brak akceptacji do swojego zmieniającego się ciała, nienawiść do własnego ciała)
trudności w identyfikacji z rodzicami (nienawiść do któregoś z rodziców, poczucie bycia podobnym do „złego rodzica”)
patologię wewnętrznego systemu norm, silny krytycyzm wobec siebie, dużo nieprzyjemnych myśli na własny temat, potrzeba samoukarania, samooskarżenia
idealizacja śmierci jako sposobu na pozbycie się wszelkich konfliktów i kłopotów, koncentracja na śmierci, która uwalnia od czegoś. śmierć jako idealny stan. „Nie panuję nad wieloma rzeczami, mogę zapanować nad życiem i śmiercią” (iluzja wszechmocy).
Czynniki ryzyka:
Wewnętrzne - osobowość, styl poznawczy, stan emocjonalny, zaburzenia psychiczne, wcześniejsze próby samobójcze itp.
Zewnętrzne - rodzina, status społeczny, relacje z nauczycielami, rówieśnikami, nagłe traumatyczne wydarzenie itp.
Zaburzenia psychiczne a skłonność do zachowań samobójczych:
Depresja- (połączenie objawów depresyjnych i zachowania antyspołecznego opisywane jest jako najczęstszy czynnik poprzedzający samobójstwo nastolatków. )
Depresja nie musi współwystępować ani z myślami, ani z próbami samobójczymi. Dorastający mogą się zabić nie mając depresji, mogą też mieć depresję nie zabijając się.
Zaburzenia lękowe
Nadużywanie alkoholu i narkotyków (1 na 4 osób ze skłonnościami samobójczymi przed popełnieniem samobójstwa używało alkoholu bądź narkotyków)
Zaburzenia odżywiania się (1-2% nastolatek cierpi na anoreksję lub bulimię. Zapadają też często one na depresję, a ryzyko samobójstwa jest u nich 20 krotnie większe niż w ogólnej populacji młodych ludzi)
Zaburzenia psychotyczne (schizofrenia lub psychoza maniakalno-depresyjna) rzadko występują u młodzieży, ale sprawiają, że ryzyko podjęcia próby samobójczej jest bardzo wysokie
Wcześniejsze próby samobójcze są istotnym czynnikiem ryzyka
Czynniki chroniące przed zachowaniami samobójczymi:
Wzorce rodzinne
Styl poznawczy i osobowość
Czynniki środowiskowe
Kierunki profilaktyki :
wczesna, trafna diagnoza, rozpoznanie dzieci i młodzieży
w złym stanie emocjonalnym i takich, u których zwiększone
jest ryzyko samobójstwa
wzmacnianie poczucia zdrowia fizycznego i psychicznego, poczucia własnej wartości, uczenie wyrażania własnych emocji
trening umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach życiowych
zapobieganie przemocy w rodzinie i szkole oraz w grupach podkultur młodzieżowych
w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia pomocą będzie zachęta do skorzystania z pomocy specjalistów
trening całego personelu szkolnego ukierunkowany na zwiększenie umiejętności komunikacyjnych
Motywacja nastolatków do podjęcia próby samobójczej
(na podstawie autentycznych wypowiedzi młodzieży):
„to było takie dziecinne”, „wcale nie chciałem się zabić”- minimalizacja i zaprzeczenie
„bo moje życie nie ma sensu”- poczucie bycia niekochanym, niewartym miłości, niezdolnym do miłości
„jestem podły, unieszczęśliwiam ludzi wokół siebie”- samobójstwo jako samoukaranie
„mam dość wszystkiego, chciałem stąd uciec”- samobójstwo jako ucieczka
Utrudnienia w komunikacji z osobą w złym stanie emocjonalnym
Milczenie i narastające napięcie w relacjach
Oczywista ambiwalencja
Agresja pośrednia i bezpośrednia
Przesadna wrażliwość dzieci i młodzieży w złym stanie emocjonalnym na styl porozumiewania się innych
Warunki skutecznej komunikacji z osobą w złym stanie emocjonalnym:
Ustal, co stanowi centrum problemu danej osoby.
Jeśli nie jesteś pewien, czy klient jest potencjalnym samobójcą, zapytaj go wprost.
Kiedy raz przyzna się do swych skłonności samobójczych, zapytaj go wprost o myśli i uczucia na ten temat, „wentyluj”.
Spróbuj zyskać na czasie, np. umów się na ciąg dalszy rozmowy, skłoń do planowania przyszłości.
Ustal motywy, dlaczego chce umrzeć, co chce udowodnić, czy jest ktoś kogo chce zranić.
Skup się na powodach myśli samobójczych i sytuacji, która do nich skłania.
Mów otwarcie o nieodwracalności śmierci, o tym, że samobójstwo jest tylko jednym z wyjść.
Zaoferuj pomoc, ale nie narzucaj się.
9. Bądź przygotowany, że w czasie rozmowy uczeń będzie przechodził fazy depresji
i nawroty optymizmu.
10. Bądź czujny na słowa lub zdania wskazujące na samobójstwo.
11. Gdy odmówi kontaktu, postaraj się wymusić obietnicę, że nie zrobi krzywdy sobie lub
innym.
12. Jeśli zechce skończyć rozmowę, postaraj się pozostać w kontakcie.
13. Daj możliwość kontynuowania kontaktu.
Fakty i mity na temat samobójstw:
„kto mówi dużo na ten temat ten nie popełni samobójstwa ”
8 na 10 samobójców wcześniej mówiło o zamiarze jego popełnienia
„osoby popełniające samobójstwo chcą odebrać sobie życie ”
Większość osób podejmujących taką próbę do końca waha się.
„kto skłania się do popełnienia samobójstwa będzie tak czynił zawsze”
Ludzie mogą być zmęczeni życiem tylko w pewnym okresie.
„poprawa nastroju po kryzysie oznacza koniec ryzyka”
Większość skutecznych aktów samobójstwa ma miejsce 3 miesiące po poprawie nastroju
„samobójcy są osobami chorymi psychicznie ”
Samobójca jest krańcowo nieszczęśliwy, ale niekoniecznie chory psychicznie.
„samobójstwo jest dziedziczne, jest klątwą rodzinną”
Nauka nie potwierdza takiej tezy.
„do samobójstwa dochodzi, gdy osoba ma do czynienia z ogromną tragedią, dramatem”
Często można usłyszeć „ nie rozumiem jak mogło do tego dojść, te problemy nie były tego warte”.
Praca z uczniem ze skłonnościami samobójczymi:
rozpoznawanie uczniów z zaburzeniami osobowości i zaproponowanie im pomocy psychologicznej
nawiązanie bliższych kontaktów z młodymi ludźmi w rozmowach z nimi oraz staranie się by im pomóc
zmniejszenie ich negatywnych emocji wynikających ze stresu psychicznego
zwracanie uwagi i nauczenie się, jak w wypowiedziach i zmianach zachowania wcześnie rozpoznać sygnały ostrzegawcze o samobójstwie
pomaganie w nauce uczniom o mniejszych umiejętnościach
zwracanie uwagi na przypadki wagarowania
destygmatyzacja choroby psychicznej i eliminowanie używania alkoholu i narkotyków
kierowanie uczniów na leczenie zaburzeń psychicznych oraz leczenie w przypadku nadużywania alkoholu i narkotyków
ograniczanie dostępu uczniów do środków umożliwiających popełnienie samobójstwa: trujących i śmiercionośnych leków, chemikaliów, broni itd.
zapewnienie w miejsce pracy nauczycielom i innym członkom personelu szkoły dostępu do metod zmniejszania stresu zawodowego, zmniejszenie negatywnych emocji nauczycieli
Samobójstwo nie jest niepojętym gromem z jasnego nieba - uczniowie ze skłonnościami samobójczymi dają ludziom ze swego otoczenia wystarczająco wiele sygnałów ostrzegawczych i zostawiają pole do działania.