9. Polityka cenowo - dochodowa. Środki i instrumenty.

Bezpośrednie cele polityki dochodowej w literaturze ekonomicznej są określane w sposób niejednolity. Niektórzy autorzy ograniczaną tę politykę do kontroli płac na ogół obejmuje ona regulowanie dochodów a w szerokim znaczeniu regulowanie cen. Niekiedy przyjmuje się iż dwa cząstkowe wymienione tu elementy tzn. kontrola cen i kontrola płac są stosowane w celu ograniczenia nadmiernych zysków. Większość ekonomistów uważa że ważnym celem polityki dochodowo-cenowej jest przeciwdziałanie inflacji. Często łączy się ten cel z warunkami ograniczającymi , takimi jak utrzymanie popytu globalnego albo pełnego zatrudnienia. Polityka dochodowa obejmuje wówczas zadania zmniejszenia inflacji szkodzącej wzrostowi i wpływanie na wzajemne proporcje dochodów nominalnych, czyli płac i zysków.

Polityka dochodowa to zespół różnorodnych działań polityki ekonomicznej, poprzez które państwo dąży do zmniejszenia wzrostu dochodu nominalnego , wywierając bezpośredni wpływ na płace i ceny.

Cele:

1) przeciwdziałanie inflacji,

2) wzrost konkurencyjności gospodarki,

3) zapewnienie sprawiedliwego podziału dochodów ,

4) zmniejszenie przestrzennych dysproporcji dochodowych,

5) poprawa systemu płac w celu zwiększenia wydajności,

6) przeciwdziałanie bezrobociu,

Typy polityki dochodowej:

1. Państwo śledzi decyzje dotyczące płac i cen. Opracowywana strategia mobilizacji opinii publicznej polega na przestrogach i upomnieniach organów władzy i administracji publicznej.

2.Nadzór władz publicznych polegający na rekomendacjach nieobowiązkowych (wytycznych) w stosunku do cen i płac. Ustala się normy ogólne wzrostu cen i płac lub jednego z tych elementów.

3. Państwo stosuje ulgi podatkowe i umożliwia korzystanie z programów społecznych podmiotom utrzymującym wzrost płac i cen na określonym poziomie.

4.Władze publiczne nakładają sankcje na podmioty zwiększające płace i ceny ponad określoną normę. W tej grupie mieszczą się:

Polityka dochodowa oparta na podatkach - ogranicza wzrost cen i płac w firmach, w których występują przekroczenia założeń normy. Firmy maja swobodę podnoszenia płac, lecz są narażone na zapłacenie dodatkowego podatku od zysku równego wielokrotności nadwyżki płac ponad rekomendacje.

Plan zwolnień za wzrost płac - Firmy przekraczające pułapy wzrostu płac są zobowiązane zakupić na wolnym rynku zezwoleń (upoważnień) emitowanych przez rząd , zaś firmy nie osiągające określonej normy płac mogą uzyskać dodatkowy dochód ze sprzedaży upoważnień.

5. Obowiązkowa kontrola dochodów.Za przekroczenie norm są kary pieniężne , decyzje administracyjne (np. wstrzymanie koncesji) lub nawet kara wiezienia.

Na wzrost cen i płac ma wpływ zjawisko inflacyjne.

Instrumenty polityki cenowo - dochodowej:

Generalne można wyróżnić trzy zasadnicze grupy :

- specyficzne środki polityki cenowo-dochodowej,

- instrumenty innych dziedzin polityki ekonomicznej, głównie budżetowej i pieniężnej

- rozwiązania dotyczące polityki socjalnej państwa i ubezpieczeń społecznych.

1. Specyficzne środki polityki cenowo-dochodowej:

Stanowienie cen. Istnieją dwie kategorie cen:

• ceny wolne - (umowne, rynkowe) kształtujące się w wyniku działań sił rynkowych lub pozycji monopolistycznej wytwórcy , modyfikowane przez politykę fiskalną.

• ceny kontrolowane - (obejmuje także ceny urzędowe) ustalane bezpośrednio przez państwo albo wynikające z jego pozycji monopolistycznej lub priorytetów polityki socjalnej.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne są zobowiązane do powiadomienia z wyprzedzeniem o zamierzonych podwyżkach cen i przedstawienia ich szczegółowych kalkulacji, których rzetelność może być kwestionowana przez urzędy. Obowiązuje zakaz porozumień monopolistycznych w dziedzinach gdzie występuje kilku dostawców towarów i usług.

Ceny maksymalne i minimalne stosuje się w celu zapewnienia sprawiedliwego podziału i zaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych. Ceny minimalne są ustalane w sytuacji nadwyżki rynkowej, a ceny maksymalne w sytuacji niedoboru.

• Zamrożenie cen stosuje się głównie w okresach reflacyjnych wywołanych napiętą sytuacją ekonomiczną , polityczną lub wojną. Skuteczność zamrożenia cen zależy od stosowanych sankcji i instytucjonalnych możliwości kontroli.

• Zamrożenia płac, towarzyszy zazwyczaj zamrożeniu cen. Wadą tego typu rozwiązań jest to, iż na ogół dostarczają tylko reflacje.

• Płaca minimalna chroni pracobiorcę przed wyzyskiem pracodawcy na obszarach, gdzie rynkowa cena pracy jest niska.

• Stanowienie płac sfery budżetowej dokonuje się wyniku decyzji administracji, częściej negocjacji ze związkami zawodowymi . Niekiedy płace te kształtowane są autonomicznie(indeksacja). Czasami w formie tzw. pułapów wzrostu płac, opracowywanych na podstawie obserwacji płac sektora prywatnego.

• Pułapy płacowe mogą być w praktyce określane wyłącznie wobec komercyjnych podmiotów państwowych, czego uzasadnieniem jest często polityczny a nie rynkowy dobór kadry zarządzających.

• Indeksacja płac może mieć charakter wskaźnikowy (utrwalający strukturę i rozpiętości płacowe) lub kwotowy (prowadzący do spłaszczenia dochodów), cenowy (utrzymujący stały poziom dochodów realnych) lub porównawczy w stosunku do dochodów określonych grup zawodowych (na ogół korzystniejszy dla pracobiorców). Indeksowane są nie tylko płace, lecz również świadczenia społeczne (zasiłki, emerytury) oraz progi podatkowe.

• Negocjacje trójstronne toczą się miedzy rządem, pracobiorcami (związki zawodowe) i pracodawcami. Rola negocjacji w kształtowaniu poziomu rozpiętości dochodów w państwach europejskich jest znaczna , w praktyce dominuje negocjacyjny typ polityki dochodowej. Jego przejawami są:

1. koordynacja przetargów płacowych - umów zbiorowych obowiązujących w różnych branżach (rząd sprzyja powstawaniu i podpisywaniu układów nawet wtedy gdy w branży nie występują przedsiębiorstwa publiczne),

2. arbitraż - w którym rząd rozstrzyga spory pomiędzy pracodawcami a pracobiorcami,

• Transparentność - zapewnianie publicznej przejrzystości dochodów - może być również traktowane jako instrument powstrzymujący ich wzrost. Dotyczy głównie przedstawicieli władz ustawodawczych i wykonawczych różnych szczebli oraz pracowników sfery budżetowej, ale również menadżerów spółek giełdowych. Osoby te są często zobligowane do ujawnienia posiadanego majątku. Podatnicy i udziałowcy mogą wiec porównać dochody osiągane przez osoby przez siebie opłacane z rzeczywistym wkładem pracy i jej skutecznością (przy okazji legalność dochodów).

• Regulacje socjalne i prawo pracy wpływają na poziom całkowitych kosztów związanych z zatrudnieniem i w efekcie zmieniają konkurencyjność przedsiębiorstw. Jednocześnie zapewniają pracownikom odpowiednie warunki pracy i powodują uzyskiwanie dodatkowych przychodów.

2. Fiskalne narzędzia regulacji cen i dochodów:

Podatki pośrednie przenoszą sie wprost na ceny detaliczne towarów :

- podatek od wartości dodanej (VAT) - stawka podstawowa-22%, stawki ulgowe-7% i 0% (wszystkie towary są objęte VAT)?

- akcyza - mająca podobny charakter jak VAT, lecz zróżnicowane stawki - dotyczy wąskiej grupy towarów luksusowych lub których sprzedaż powinna zostać ograniczona ze względów społecznych lub ekologicznych.

- podatek od gier - (podstawowa stawka 20%) i podatek giełdowy (w różnych krajach od 0% do 1%)

- podatek importowy

- zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów - formalnie zaliczany do podatków bezpośrednich , lecz o konstrukcji typowej dla podatków obrotowych.

Inne budżetowe instrumenty kształtujące ceny na rynku dotyczą wymiany międzynarodowej i są to cła, VAT graniczny, opłaty wyrównawcze.

W pewnych sytuacjach na cenę towarów wpływa także opłata skarbowa oraz podatek od czynności cywilnoprawnych, będące dochodami budżetów lokalnych. Natomiast pozostałe instrumenty na ceny wpływają pośrednio, bezpośrednio na dochody. O ostatecznym podziale decydują przede wszystkim:

- podatek dochodowo od osób fizycznych

- system ulg i odliczeń od podatku - modyfikujący dochody netto i prowadzący do pożądanych społecznie zachowań ekonomicznych.

-zasady i przepisy rachunkowości (podatkowe) - uznające przychodowy kosztowy lub pozostały charakter operacji gospodarczych, w tym dotyczące amortyzacji środków trwałych, wpływające na realne dochody osób prowadzących działalność gospodarczą oraz na premie i nagrody dla pracowników.

-karta podatkowa - stałe, niezależne od dochodów opodatkowanie samodzielnej działalności gospodarczej, głównie usługowej, o na ogół niewielkich rozmiarach.

3.System ubezpieczeń społecznych :

Świadczenia społeczne są drugim , po płacach, źródłem dochodów społeczeństwa. Decyzje państwa w tym zakresie mają charakter bezpośredni. Decyzje te, odnoszące się do różnych typów świadczeń, maja charakter samodzielnych narzędzi polityki dochodowej. Zasadniczymi podmiotami zbierającymi składki ubezpieczeniowe oraz dysponującymi zgromadzonymi środkami są: Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zebrane środki są przeznaczane na realizacje następujących świadczeń pieniężnych:

- emerytur,

- rent z tytułu niezdolności do pracy, rodzinnych i pozostałych (np. kombatanckich)

- zasiłków okresowych i jednorazowych (rodzinnych, opiekuńczych, pielęgnacyjnych, chorobowych, macierzyńskich, pogrzebowych, porodowych)

- odszkodowań.

ZUS pośredniczy także w przekazywaniu zasiłków dla bezrobotnych i do niedawna - wypłat z Funduszu Alimentacyjnego.

Głównym źródłem funduszy są składki pracownicze. Składki pobierane przez ZUS stanowią 48,15% wynagrodzeń netto powiększonych o podatek (w połowie opłacają je pracodawcy, a pracownicy opłacają resztę, rozliczając ją w deklaracji podatkowej), w tym:

- na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych - 45%

-na Fundusz Pracy - 3%

-na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych - 0.5%

Składki nie zapewniają samowystarczalności funduszowi dlatego niezbędne sa ciagłe dofinansowania z budżetu.

---