ZESPOŁY PRZECIĄŻENIOWE KRĘGOSŁUPA I KOŃCZYN DOLNYCH, OBJAWY, PRZYCZYNY POWSTAWANIA ORAZ PROFILAKTYKA W TRENINGU TENISISTY

Tomasz Garsztka

Zespół przeciążeniowy, to charakterystyczne połączenie przeciążeń mechanicznych pojedynczych mięśni i więzadeł (dochodzi do nich w wyniku powstania nierównowagi statycznej mięśni wokół stawu i/ lub zablokowania stawu), co prowadzi do ich podrażnienia i objawia się wystąpieniem dolegliwości bólowych.

Definicja podrażnienia

W diagnostyce rutynowej stan ten określa się na ogół jako “zapalenie”(pseudozapalenie, zapalenie miejscowe). Nie wywołuje on jednak ogólnej reakcji odpornościowej organizmu, charakterystycznej dla rzeczywistych stanów zapalnych wynikających z przyczyn organicznych. Ponadto bardzo często ustępuje natychmiast lub znacznie zmniejsza się jego natężenie po dobrze ukierunkowanym i skutecznie wykonanym zabiegu ręcznym. Już tylko te dwa fakty: negatywny wynik specjalistycznych badań laboratoryjnych oraz szybkie zanikanie bólu i objawów “zapalenia” po dobrze przeprowadzonym zabiegu manualnym świadczą, że nie jest to stan zapalny.

Medycyna manualna określa ww. zjawisko mianem podrażnienia w okolicy, którego obserwuje się zaburzenia unerwienia i odżywienia tkanek ich przeciążenie mechaniczne, któremu ulega przede wszystkim:

Tkanka łączna (torebka stawowa, więzadła, ścięgna); w zespołach przeciążeniowych kręgosłupa podrażnieniu ulegają przede wszystkim torebki stawowe, więzadła między- i nadkolcowe kręgosłupa oraz więzadła miednicy (biodrowo-lędźwiowe, biodrowo-krzyżowe, krzyżowo-guzowe).Zespoły te powodują chroniczne napięcie w/w tkanek, są one poddawane stałemu rozciąganiu bądź ściskaniu. Nazywa się to miejscowym lub odcinkowym przeciążeniem statycznym tkanek i może być powodowane np. niewłaściwą postawą ciała. Początkowo niewinne przeciążenia powodują mikrourazy tkanki łącznej, dopiero ich wielomiesięczne czy wieloletnie sumowanie się doprowadza w pewnym momencie do przekroczenia progu pobudliwości bólowej. Początkowo ból można wywołać tylko uciskowo z czasem ból bierny uciskowy przeradza się w ból czynny samoistny, który może trwać latami, mijać i powracać, a także mieć charakter napadowy. W miarę trwania podrażnienia można zaobserwować obniżanie się progu pobudliwości bólowej tzn. coraz mniejsze bodźce (np. zmiana pogody) powodują coraz większy ból, dochodzi do mechanizmu samo podtrzymywania bólu. Podrażnienie takie może rzutować w topograficznie odległe rejony ciała np. ból pięty z podrażnienia więzadła krzyżowo-guzowego.

Tkanka mięśniowa; do jej podrażnienia dochodzi w różny sposób( zespoły przeciążeniowe, korzeniowe, psychogenne) i może mieć różny charakter: od łagodnego, okresowego lub ciągłego po ostre, napadowe. Najważniejsze skutki podrażnienia mięśni:

1. BÓL; który jest zawsze występującą cechą podrażnienia i definiowany jest przez zawodnika nie jako ból mięśniowy, lecz jako ból np. biodra, kolana, łokcia. Mięśnie takie bywają bolesne samoistnie, ale często bolą tylko przy ucisku lub odpowiednim badaniu. W miarę trwania podrażnienia próg pobudliwości bólowej obniża się i mięśnie gwałtownie reagują bólowo na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne (ochłodzenie, nieostrożny ruch, zdenerwowanie).

2. PODWYŻSZONY TONUS MIĘŚNIOWY; w mięśniu chronicznie przeciążonym zazwyczaj stopniowo zwiększa się napięcie spoczynkowe. Łatwiej mięsień się kurczy, trudniej rozluźnia i relaksuje, rośnie nadpobudliwość mięśnia, co zawodnik odczuwa jako niezależne od niego męczące napięcie. Istotnym jest fakt, że tonus spoczynkowy mięśni jest zawsze ściśle związany z ogólnym napięciem układu nerwowego człowieka. Relacja ta jest obustronna i stan jednego układu rzutuje na drugi.

Podwyższony tonus spoczynkowy <> stres psychiczny > brak świadomego rozluźnienia - relaksu

3) Dalsze PRZECIĄŻENIA STATYCZNE MIĘŚNI; rozumiane jako praca izometryczna mięśni wykonywana przez dłuższy czas. Skurcz izometryczny charakteryzuje się dłuższą fazą skurczu, brakiem fazy rozkurczu co wydatnie upośledza przepływ krwi i wywołuje szereg innych negatywnych skutków (brak odpływu żylnego, zaleganie produktów przemiany materii).

Bólowe przeciążenie statyczne mięśni prowadzi do powstania tzw. odruchowego koła bólowego

ból > skurcz ochronny > zwiększenie przeciążenia > ból (zwiększony)

Fatalne skutki statycznego przeciążenia mięśni najczęściej nie są doceniane w rutynowym leczeniu (ponieważ występujące dolegliwości nie są kojarzone z mięśniami gdyż ból występuje często w rejonach anatomicznie nie związanych z danym mięśniem).

Wszystkie w/w dolegliwości może złagodzić lub znieść relaks, czyli rozluźnienie mięśni, które możemy osiągnąć stosując poizometryczną relaksację tychże lub jedną z technik aktywnego stretchingu.

Okostna; jej podrażnienie objawia się bólem danego miejsca na kości i w przeciwieństwie do podrażnień więzadłowych lub mięśniowych ból nie promieniuje na odległość. Ból ten bywa czynny, częściej jednak ujawnia się dopiero po uciśnięciu czy drażnieniu danego miejsca. Najczęstszą przyczyną bólu okostnej jest podrażnienie mięśni spowodowane przeciążeniem statycznym, dlatego ból pojawia się najczęściej w okolicach przyczepu mięśni i ścięgien. Charakterystyczne punkty podrażnienia okostnej pojawiające się u zawodników:

1. Wyrostki kolczyste kręgosłupa.

2. Boczne powierzchnie kości piętowych oraz guzy piętowe /podrażnienie przeniesione od mięśnia płaszczkowatego przez ścięgno Achillesa/.

3. Nadkłykcie kości ramiennej /odczuwane jako ból kłykci i często rozpoznawane jako łokieć tenisisty/.

4. Żebra / podrażnieniu okostnej żeber często towarzyszy bolesność mięśni oddechowych/.

Systematyczny i długofalowy proces, jakim jest trening, narzuca organizmowi ludzkiemu specyficzne warunki pracy, które są charakterystyczne dla danej dyscypliny sportowej. Wysoki poziom specjalizacji prowadzi do dużej jednorodności i jednostronności treningu, co w konsekwencji prowadzi do nadmiernego wzmacniania jednych grup mięśniowych np. zginaczy, z jednoczesnym osłabieniem i zwiotczeniem grup antagonistycznych tj. prostowników. Zjawisko takie nazywamy nierównowagą statyczną mięśni.

Prowadzi to do zaburzeń w stabilizacji naszego narządu osiowego i zniekształcenia naturalnych krzywizn kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej (spłaszczenie lub pogłębienie 90%).

Dla sportowców najbardziej reprezentatywnym wydaje się być zespół hiperlordozy lędźwiowej sztywnej, powstający wskutek jednostronnej aktywności ruchowej u osób ciężko pracujących fizycznie. U sportowców uprawiających gry zespołowe, tenis, biegi, wioślarstwo itp. Powstaje stereotyp ruchu wybitnie rozwijający siłę mięśni łydek, przedniej grupy uda, zginaczy bioder oraz grzbietu w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. Mięśnie brzucha wraz z prostownikami bioder są również silne, ale relatywnie o wiele słabsze od ww. Najczęściej dochodzi jednocześnie do przykurczu mięśni zginających staw kolanowy.

1. Bóle i dolegliwości spowodowane hiperlordozą lędźwiową/

Profilaktyka

Wiemy już, że przyczyną dolegliwości przeciążeniowych jest podrażnienie tkanek miękkich (łącznej, mięśniowej, okostnej), którego rozkład jest charakterystyczny i wygląda następująco:

• Mięśnie ulegające nadmiernemu skróceniu (należy je rozciągać do uzyskania normy ich długości);

m. trójgłowy łydki (m. płaszczkowaty, m. brzuchaty łydki)/ bóle łydki, bóle (początkowo uciskowe) ścięgna Achillesa, bóle kolana, zaburzenia pseudonaczyniowe tzn. zimne stopy, obrzęki nad kostkami oraz pseudoneurologiczne tzn. cierpnięcie stóp (ostatnie dwie pozycje przy wykluczeniu zaburzeń z w/w układów)

*należy nadmienić, że wypisane objawy bardzo rzadko występują jednocześnie

m. płaszczkowaty;

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

m. brzuchaty łydki;

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

# UWAGA! Krótkie przedstawienie zasad obowiązujących przy stosowaniu technik rozciągających: relaksacji poizometrycznej oraz aktywnego stretchingu hold-relax.

m. czworogłowy uda/ bóle pachwin, uda, rzepki i jej okolic oraz może działać drażniąco na więzadło krzyżowo-biodrowe co powoduje ból w rejonie kości krzyżowej

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

m. biodrowo-lędźwiowy/ bóle podbrzusza (często mylone przez kobiety z bólami przydatków), ból w okolicach ostatniego żebra promieniujący do nerek

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

m. prostujące odcinek lędźwiowy kręgosłupa/ bóle kręgosłupa w odcinkach lędźwiowym i krzyżowym wywodzące się z podrażnienia więzadeł nad- i międzykolcowych

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

• Mięśniami teoretycznie osłabionymi (nadmiernie rozciągniętymi) są: grupa mięśni brzucha oraz grupa mięśni kulszowo-goleniowych (m.dwugłowy uda, m.półbłoniasty i m.półścięgnisty).

W praktyce okazuje się, że w przypadku sportowców twierdzenie to dotyczy tylko mięśni brzucha, natomiast grupa kulszowo-goleniowa ulega także przykurczeniu, a zatem mamy do czynienia ze skróceniem całej tylnej taśmy mięśniowej kończyny dolnej, którą również należy rozciągać.

m. grupy kulszowo-goleniowej/ bóle w okolicach dołu podkolanowego, oraz tylnej strony uda

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

tylna taśma mięśniowa kończyn dolnych/ bóle w okolicach dołu podkolanowego, oraz ścięgna Achillesa

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

Zatem jedyną grupą mięśniową wymagającą ćwiczeń wzmacniających jest grupa mięśni brzucha. Kolosalne znaczenie dla skuteczności wzmacniania mięśni brzuch ma dobór odpowiedniej pozycji wyjściowej, ponadto sposób stabilizacji (w rzeczywistości jej brak), oraz wykonanie serii ćwiczeń przeprostnych (wg McKennzi) zabezpieczających prawidłowe ułożenie tzw. dysków.

#UWAGA! Ćwiczenia przeprostne powinny być zawsze wykonywane po ćwiczeniach kifotyzujących tzn. prowadzących w trakcie ich wykonywania do zmiany ustawienia kręgosłupa z lordozy do kifozy.

2. Podrażnienie mięśni miednicy; profilaktyka

m.gruszkowaty/ bóle kości i krętarza, często bóle o charakterze rwy kulszowej

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

m. pośladkowe/ bóle krętarza, oraz pośladka

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

m.napinacz powięzi szerokiej/ bóle biodra po stronie bocznej, kolana, stopy i kostki po stronie zewnętrznej

norma długości;

rozciąganie w parach;

autorozciąganie;

3. PROFILAKTYKA SIADÓW jako przykładowe zakończenie treningu ćwiczeniami utrzymującymi mięśnie kończyny dolnej w prawidłowej długości, a staw biodrowy w prawidłowej ruchomości.

Siady:

• japoński,

• turecki (półturecki),

• płotkarski,

• prosty,

• rozciągający m.pośladkowy średni (na boku nogi)

• przywodziciele (3x),

• z pozycji kruka w bok,

• automobilizacje

Zastosowanie zestawu ćwiczeń relaksująco-koncentrujących

“POWITANIE SŁOŃCA” wg systemu Jogi, mogącego prowadzić do:

• Wstępnego przygotowania zawodników do dalszego rozciągania (bardziej selektywnie oddziaływującego na poszczególne mięśnie),

• Bezpośredniego rozciągania przed treningiem tenisowym bądź ogólnorozwojowym (poprowadzone pomiędzy częścią ogólną, a specjalistyczną rozgrzewki),

• Ogólnego wzmocnienia organizmu (w charakterze ćwiczenia siłowo-wytrzymałościowego).

OBJAWY; Zawodnik skarży się na:	DIAGNOZA TYPOWA	Najczęściej występujące PODRAŻNIENIE (SKRÓCENIE)	PROFILAKTYKA, LECZENIE
Bóle łydki, ból przy ucisku ścięgna Achillesa, zimne stopy, cierpnięcie stóp	nadwyrężenie, naderwanie ścięgna Achillesa	mięśnia trójgłowego	rozciąganie mięśni: płaszczkowatego, brzuchatego łydki
ból przy ucisku ścięgna Achillesa, bóle w okolicach dołu podkolanowego, ból przy głowie strzałki, bóle tylnej powierzchni uda	naciągnięcie mięśnia trójgłowego, naciągnięcia, nadwyrężenia więzadeł pobocznych kolana, naciągnięcie mięśnia dwugłowego uda	tylnej taśmy mięśniowej kończyny dolnej, do której zaliczamy mięśnie: pośladkowe, kulszowo-goleniowe, oraz trójgłowy łydki	rozciąganie mięśni: płaszczkowatego, brzuchatego łydki, grupy mięśni kulszowo-goleniowych
ból uda, ból rzepki i rejonu podrzepkowego ból w pachwinach, ból w okolicy kości krzyżowej,	naciągnięcie, nadwyrężenie mięśni czworogłowego, przywodzicieli lumbago	mięśnia czworogłowego i biodrowo-lędźwiowego	rozciąganie mięśnia czworogłowego, biodrowo-lędźwiowego
ból okolic ostatniego żebra często promieniujący w okolicę nerek bóle podbrzusza (kobiety mylą z bólem przydatków),	skierowanie na badania specjalistyczne sprawdzające w/w narządy wewnętrzne	mięśnia biodrowo-lędźwiowego	rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego
bóle kości krzyżowej, oraz okolic krętarza większego kości biodrowej, ból promieniujący do kończyn dolnych	zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych, lumbago, rwa kulszowa	mięśnia gruszkowatego	rozciąganie mięśnia gruszkowatego, (siad płotkarski)
bóle biodra, uda, kolana, podudzia, stopy po stronie zewnętrznej	Zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych, rwa kulszowa	mięśnia pośladkowego średniego i naprężacza powięzi szerokiej	rozciąganie mięśni: pośladkowego średniego, naprężacza powięzi szerokiej, (siad turecki lub półturecki)
bóle odcinka lędźwiowego i kości krzyżowej mogące promieniować do kończyn dolnych	Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, rwa kulszowa, lumbago	więzadeł nad- i międzykolcowych, oraz prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym	rozciąganie mięśnia prostownika grzbietu w odcinku lędźwiowym, oraz więzadeł nad- i międzykolcowych
ból umiejscowiony w odcinku lędźwiowym kręgosłupa	Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, lumbago	Zmiany dysfunkcyjne lub/ i zaburzenia hydrostatyki jądra miażdżystego wg McKennzi	ćwiczenia przeprostne wg McKennzi

OPTYMALNE POSTĘPOWANIE TRENERA W PRZYPADKU POJAWIENIA SIĘ BÓLU
Lp	ZAWODNIK	TRENER
1	A) Skarży się na ostry ból. B) Podopieczny konkretnie określa czas, miejsce i rodzaj wykonywanej czynności, oraz moment pojawienia się bólu, który często uniemożliwia dalszą kontynuację treningu.	Pyta zawodnika czy pamięta kiedy ból się pojawił i jaką czynność wówczas wykonywał. Powinien obejrzeć miejsce bolesne które najczęściej jest obrzęknięte, zaczerwienione i boli przy delikatnym uciśnięciu /powinien zastosować zabieg chłodzący np. obłożenie bolesnego miejsca kostkami lodu na ok. 10-15 minut aby zmniejszyć ból i obrzęk/ Wysyła zawodnika do lekarza. Jeżeli to możliwe współpracuje z rehabilitantem w procesie usprawniania zawodnika. Łagodnie i stopniowo wprowadza zawodnika w jego pełny cykl treningowy.
2	Skarży się na ból. B) Podopieczny nie potrafi przypomnieć sobie kiedy pojawiły się dolegliwości bólowe po raz pierwszy, bardzo często stwierdzi że ból sam przechodzi po jakimś czasie, a później ponownie wraca.	Pyta zawodnika czy pamięta kiedy ból się pojawił i jaką czynność wówczas wykonywał. Powinien sprawdzić czy mięśnie mają zachowane normy swojej długości, a jeżeli nie to rozpocząć ich rozciąganie gdyż prawdopodobnie usunie to dolegliwości bólowe. Jeżeli mięśnie mają zachowane prawidłowe normy długości, to należy wysłać zawodnika do rehabilitanta lub lekarza.
3	A) Nie odczuwa żadnych dolegliwości.	PROFILAKTYKA (aby nie dopuścić do powstania dolegliwości bólowych), ćwiczenia rozciągające i wzmacniające odpowiednie grupy mięśniowe.

5

---