Święty i rycerz - wzorce osobowe epoki krzyża i miecza
Wzorzec rycerza
· Niezwykle odważny (uczucie strachu jest mu zupełnie obce)
· Obdarzony nadludzką siła
· Nadzwyczajnie sprawny w walce
· Pobożny
· Oddany Bogu, swemu władcy i ojczyźnie
· Wartością najwyższą jest da niego honor rycerski
· Nigdy nie ustępuje z pola walki
· Walczy z poganami
· Dba o swój rynsztunek bojowy czuje się z nim emocjonalnie związany
· Z godnością przyjmuje powierzone mu przez władcę zadania
· Zachęca innych do walki, jest dla nich niedościgłym wzorem męstwa.
W epoce średniowiecza wykształciły się pewne wzory zachowań ludzkich uznawane za szczególnie pożądane Należą do nich ideał doskonałego rycerz oraz ideał władcy.
Ideał doskonałego rycerza: Idealny rycerz to człowiek, dla którego najwyższe wartości stanowią: miłość ojczyzny, wiara katolicka oraz posłuszeństwo i wierność wobec władcy. W walce kieruje się honorem, jest odważny i mężny, wierny w przyjaźni i miłości. Nadrzędnym celem jego życia jest walka w obronie chrześcijaństwa realizowana w trakcie częstych w okresie średniowiecz wypraw krzyżowych.
Takim idealnym rycerzem, spełniającym wszystkie wymogi wzoru był Roland. Syntezę jego rycerskich cnót ukazuje scena śmierci bohatera, w której Roland za swe ziemskie czyny uzyskuje wieczną sławę i nagrodę w niebie. Mając świadomość zbliżającego się zgonu bohater na miejsce swojej śmierci wybiera wzgórze (aluzja do Golgoty na której ukrzyżowany został Chrystus) i gromadzi wokół siebie atrybuty swojego stanu (miecz - tym cenniejszy, że w jego głowicy zamyka relikwie i róg - atrybut dowódcy). W swojej ostatniej spowiedzi przywołuje wartości nadające sens jego życiu: wiarę, ojczyznę, wierność wobec króla, przywiązanie do rodu. Po akcie zgonu ( przypominającym śmierć Chrystusa)aniołowie zabierają duszę bohatera do nieba. W scenie śmierci Roland urasta do symbolu wojownika - męczennika, świętego ginącego za wiarę.
Idealny władca, którego przykładem jest w poemacie postać Karola Wielkiego, posiada wszystkie cechy doskonałego rycerza. Będąc zwierzchnikiem państwa, wykazuje ponadto troskę o swoich poddanych, jest mężnym i odważnym dowódcą wojskowym walczącym w obronie wolności narodu i broniącym chrześcijańskiej wiary. Idealny panujący którego władza pochodzi od Boga pełni na ziemi funkcję namiestnika Stwórcy i kierując się rozwagą, honorem, męstwem i mądrością realizuje w świecie boskie przykazania.
Ideał ascety
· Od najmłodszych lat wyróżniał się pobożnością
· Zachowywał czystość cielesną
· Cały swój majątek rozdał biednym
· Umartwiał ciało
· Żył w skrajnym ubóstwie, w pogardzie mając nawet najbardziej elementarne potrzeby cielesne
· Porzucił dom rodzinny aby służyć Bogu
· Pozwalał poniżać się innym ludziom, co świadczyło o jego ogromnej pokorze
· Zawsze podporządkowywał się woli Boga
· Unikał rozgłosu - nie chciał by ktoś się dowiedział o towarzyszących jego życiu cudach, ukrywał swą tożsamość
· Mimo ogromnych cierpień, których doznawał nigdy nie skarżył się
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych osobowych wzorców epoki średniowiecza był ideał ascety, człowieka świadomie umartwiającego się i rezygnującego z uroków doczesnego życia w imię osiągnięcia świętości. Propagowanie takiej postawy ludzkiej wiązało się z dominacją Kościoła w życiu społecznym, prywatnym i kulturalnym. Duchowieństwo głosiło moralność życia ludzkiego i zwracało uwagę wiernych na bosi i duchowy aspekt życia. Doczesna egzystencja oznaczała jedynie okres poprzedzający życie wieczne. Technikę i zasady przygotowania do śmierci określano mianem ars moriendi (sztuka umierania). Bardzo często w wiekach średnich owa asceza przybierała charakter jawny, stając się cierpieniem na pokaz. Doskonałość przyszłego świętego objawiała się w umartwianiu i dobrych uczynkach.
Na tle średniowiecznego ideału ascety św. Aleksy stanowi pod pewnymi względami wyjątek. Jego asceza i śmierć są ciche i ukryte przed oczami najbliższych. Aleksy dobrowolnie wyrzeka się swojego pochodzenia, młodej żony i majątku. Opuszcza dom rodzinny i mimo że w każdej chwili może powrócić z pokora znosi będę, upokorzenia i tułaczkę. A wszystko to czyni na chwałę Bożą. Aleksy umiera świadomie i samotnie, zgon jest dla niego wybawieniem, etapem przejścia do życia wiecznego. Stosunek bohatera do śmierci to idealny przykład ars moriendi. Postać ascety z jego pokornym znoszeniem upokorzeń i cierpień przywodzi na myśl osobę Chrystusa. List, który pisze Aleksy przed śmiercią nie jest rozrachunkiem z doczesnymi sprawami, ale niejako rachunkiem sumienia i autobiografią. Umieranie bohatera opisane jest w sposób prosty i spokojny, odchodząc z tego świata Aleksy zwraca duszę swemu Stwórcy ("Bogu duszę dał").Świętość bohatera oznajmiają cudowne znaki. Jeszcze za życia Aleksego cudowny obraz wzywa go do kościoła i natychmiast bohater staje się przedmiotem kultu. Szybko jednak ucieka od sławy i popularności. Śmierć Aleksego zostaje oznajmiona przez bicie dzwonów, które same z siebie, nie poruszane przez nikogo głoszą żałobne wydarzenie Rzymowi. Do ciała świętego doprowadza mieszkańców tajemnicze, nieznajome dziecko, którego niespodziewane pojawienie się sugerować może znak niebios. Zwierzchnicy Kościoła (papież, kardynałowie) i państwa (cesarz) udają się, by w procesji uczcić świętego. Martwe ciało Aleksego nabiera uzdrowicielskiej mocy (...Który te chorobę miał / Natemieście zdrów ostał").Historia Aleksego miała stać się dla wszystkich lekcją pobożnego życia, propagowaniem postawy człowieka całkowicie oddanego Bogu, przykładem właściwej hierarchii wartości.