Psychoterapia behawioralna
Psychoterapia behawioralna została opracowana w oparciu o prawa uczenia się, zwłaszcza zasady warunkowania. Wywodzi się z behawioryzmu.
Opiera się ona na technikach treningowych, takich jak np. trening relaksacji, wykorzystywany w systematycznej desensytyzacji (odwrażliwianiu) pomocnej w leczeniu fobii, czy trening asertywności.
W psychoterapii behawioralnej wykorzystuję się, także technikę - float Rest polegającą na ograniczeniu stymulacji środowiskowej.
Psychoterapia behawioralna skupia się wyłącznie na zachowaniu człowieka, jako jego naturalnej reakcji na wpływy otoczenia. Ważne jest tu i teraz, natomiast nieistotne są wydarzenia z przeszłości.
Pomoc w zmianie niepożądanego zachowania odbywa się bez analizy jego nieświadomych przyczyn, których istnienia behawioryzm nie uznaje. Terapeuta w tym rodzaju psychoterapii pełni funkcję aktywną i dyrektywną - wyjaśnia, proponuje, doradza, wspiera, motywuje i wyznacza zadania. Klient natomiast jest kimś w rodzaju ucznia - oczekuje się od niego przede wszystkim gotowości do aktywnych zmian.
Wyróżnia się m.in następujące odmiany psychoterapii poznawczo-behawioralnej. Są to:
terapia racjonalno-emotywna - Alberta Elisa - podstawą terapii jest odkrywanie nieracjonalnych przekonań, które mogą prowadzić do negatywnych emocji, oraz na zastępowaniu tych przekonań na te bardziej produktywne i racjonalne.
terapia poznawcza - Aarona Becka - podstawą terapii jest identyfikacja automatycznych myśli, budzących lęk doznań somatycznych oraz na uczeniu pacjenta korygowania błędów logicznych w tych automatycznych myślach
metoda autoinstrukcji - Donalda Meichenbauma - podstawą tej metody jest stwierdzenie, iż osoby znajdujące się w sytuacjach trudnych prowadzą ze sobą wewnętrzny dialog pobudzający do działań konstruktywnych lub ochrony własnego „ja”, bądź wyzwalający lęk i powodujący dezorganizację działania.
koncepcja D. M. Clarka - David M. Clark - podstawą tej koncepcji jest przekonanie, iż zespół paniki wynika z błędnej interpretacji doznań cielesnych
W procesie terapii behawioralnej, niezależnie od rodzaju leczonych zaburzeń, wyodrębnia się cztery fazy:
diagnostyczną - przeprowadzenie wywiadu, zidentyfikowanie zaburzenia, ustalenie sposobu ukształtowania się zaburzenia, oraz poziomu motywacji pacjenta do zmiany.
wzbudzania motywacji - wzbudzeniu w pacjencie pozytywnych oczekiwań wobec leczenia a także doprowadzenie pacjenta do przejęcia odpowiedzialności za psychoterapię.
zastosowania określonej procedury terapeutycznej;
utrwalania zmian powstałych podczas psychoterapii - ustalenie zadań, które pacjent wykonuje sam bądź przy pomocy członków rodziny mające utrwalić pożądane zachowania.
Psychoterapia tego rodzaju zawsze ogranicza się do konkretnych problemów (np. klaustrofobia) i zwykle obejmuje 10 spotkań odbywających się raz w tygodniu.
Terapie behawioralne, opierające się na założeniu, że zaburzenie (np. lęk) to zachowanie pojawiające się w wyniku błędów w procesie uczenia. Jeśli w toku rozwoju, jednostka nauczyła się reagować na bodziec w sposób nieodpowiedni (np. utrudniający życie, czy nieakceptowalny społecznie) to można ową jednostkę oduczyć takiego zachowania. Terapia behawioralna, przez psychoterapeutów nie jest uznawana za „radzącą” sobie we wszystkich obszarach trudnych, ale w wielu przypadkach - zwłaszcza związanych z lękiem i fobiami, terapia behawioralna osiąga spore sukcesy.
Do głównej grupy metod opartych na terapii behawioralnej należą:
terapia awersyjna
warunkowanie pozytywne
terapia przez ekspozycję
systematyczne odwrażliwianie
Przyjrzyjmy się kiedy i jak stosuje się poszczególne metody.
Terapia awersyjna stosowana jest do oduczania określonych zachowań (np. picia alkoholu). Określone zachowanie kojarzone jest z bodźcem nieprzyjemnym i dzięki temu, stopniowo dochodzi do wygaszenia reakcji. Zasada jest tak banalna jak uczenie się dziecka że ogień parzy. Drugi raz, dziecko będzie już wiedziało że nie wkłada się dłoni do ognia - tak samo uczy się osoby dorosłe. Najpopularniejszą formą terapii awersyjnej jest stosowanie emetyków w terapii alkoholowej. Pacjent przyjmuje środek, który wywoła wymioty jeśli spożyty zostanie alkohol. Stopniowo, podejmując kolejne próby spożycia alkoholu pacjent uczy się, że alkohol wywołuje mdłości i jego organizm odzwyczaja się a nawet zaczyna na niego reagować awersyjnie.
Warunkowanie pozytywne działa dokładnie odwrotnie - pożądane zachowanie nagradza się w celu jego wzmocnienia. Z takim oddziaływaniem spotykamy się zresztą przez całe życie - od szkoły, gdzie nauczyciele nagradzają nas za dobre zachowanie, przez związki z innymi, aż po pracę zawodową, gdzie wzmocnieniem jest premia czy uścisk dłoni szefa.
Terapia przez ekspozycję polega na prezentowaniu osobie leczonej zagrażającego bodźca, przy jednoczesnym dbaniu o brak bodźca bezwarunkowego. W praktyce, metodę stosuje się w laboratorium lub (znacznie rzadziej) w środowisku pacjenta. Przykładowo, osobę z lękiem przed wodą można tak długo zmuszać do przebywania w wodzie, aż jej lęk ustąpi.
Systematyczne odwrażliwianie polega na prezentowaniu pacjentowi zagrażającego bodźca przy jednoczesnym braku bodźca bezwarunkowego, a raczej zastąpieniu go pozytywnym wzmocnieniem. Stosuje się tu relaksację oraz różnego rodzaju bodźce które pacjent identyfikuje jako przyjemne. Takie połączenie braku negatywnej reakcji na bodziec oraz wystąpienie pozytywnego wzmacniania szybciej wygasza lęk.
fot.: Samantha Leeke/SXC