Rozdział X

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

l. Ogólne problemy dpowiedzialności

Funkcjonowanie administracji rodzi problemy odpowiedzialności i wymogi odpowiedzialności. Jest to obszar skomplikowany.

Odpowiedzialność administracji i jej organów stanowi jeden z najbardziej złożonych lecz i najbardziej ważnych tematów w doktrynie wyrosłej na administracją i regulującym ją prawem. Przez to też każde jego ujęcie może być dyskusyjne. Owa ważność tematu wywodzi się z praktycznego celu ustanawiania każdej odpowiedzialności w administracji. Złożoność i możliwa kontrowersyjność ujęcia wynika z braku ostatecznego system tej odpowie odpowiedzialności, a nieraz i z braku poszczególnych jego elementów składowych W efekcie problematyka odpowiedzialności nie bywa wyodrębniana w osobne rozdziały podręczników mających za przedmiot administrację i rzadko jeśli przedmiotem opracowań monograficznych. Jej przynależność do wielu dzidzin refleksji ma także pewien wpływ na systematykę dokonywaną z pozycji prawa administracyjnego.

Samo sformułowanie w prawie, że dany podmiot (organ) jest za coś odpowiedzialny niewiele jeszcze oznacza w sferze jej egzekucji (tak ważnej w praktyce). Takie bowiem stawianie kwestii doprowadza praktycznie wyłącznie do pewnych stanów świadomościowych nie zawsze zresztą ujawnianych i nie zawsze podlegających ocenom społecznym. Odpowiedź zatem na pierwsze z ;.dwóch podstawowych pytań w sferze odpowiedzialności pojmowanej jako proces praktyczny - tj. pytanie o to, kto jest odpowiedzialny -jest dopiero, i co najwyżej, połową oczekiwanej regulacji prawnej. Druga połowa powinna da­wać odpowiedź na pytanie istotnie złączone z pierwszym, to jest - jak jest odpowiedzialny (przy założeniu, że prawo ustala za co jest odpowiedzialny). Toteż pozostaje jedynie niewielka lub żadna różnica w sytuacjach podmiotu, z którym prawo wiąże odpowiedzialność, i podmiotu, z którym prawo nie

344

wiąże jej expressis verbis. Prawo zatem powinno ustalać także treść odpowiedzialności,

Odpowiedzialność regulowana prawem lecz nie egzekwowana praktycz­ne tylko zmierza do zrewoltowania społecznego, ale jest główną przyczyną więzi między obywatelem i państwem. " Prawne ustalenie treści odpowiedzialności w celu jej egzekwowania ma znaczenie zarówno w usprawnianiu funkcjonowania całości organizacji administracji i eliminacji uchybień w realizacji zadań stawianych wspólnie i osobno przed podmiotami administracyjnymi, jak też w sferze ocen społecznych. Baczenie tych ocen urasta do rangi jednej z podstawowych przesłanek aprobaty określonej działalności o zasięgu lokalnym czy ogólnopaństwowym. Kontekście ważna jest nie tylko dobra wola, zgodność z zasadami oralnymi czy z normami prawnymi w działalności określonego organu, ale ważny jest równie ogólny wynik gospodarczy i społeczny tej działalności. w efekcie kryteria odpowiedzialności sformułowane dziś w prawie są jedynie kryteriami cząstkowymi i nie obejmują na przykład zwykłej nieudolności, bezczynności, głupoty, poddaństwa politycznego czy bezczelności w traktowania ludzi i państwa. Jednocześnie należy widzieć poważną trudność w sformułowaniu tych kryteriów, no i oczywiście, w rzetelnej ich egzekucji. Wiąże się to w sposób pierwotny z kryteriami leżącymi u podstaw obsadzania stanowisk, które są tylko w sposób ogólny ustalone w obowiązującym prawie i to nie zawsze).

Istotnym elementem odpowiedzialności jako instytucji prawnej i procesu faktycznego zarazem, dostrzeganym zarówno w sferze ocen wewnętrznych jak i w sferze ocen społecznych, jest utożsamianie odpowiedzialności organów ^odpowiedzialnością ludzi. Oddzielne traktowanie tych kwestii doprowadza bowiem do mistycyzmu w doktrynie i w praktyce.

Samo pojęcie odpowiedzialności można widzieć dwojako:

- raz jako możliwość uruchomienia ocen i środków prawnych wobec określonego podmiotu, który zachował się w sposób nie odpowiadający ocze­kiwanym kryteriom społecznym, kulturowym, ekonomicznym i innym (lecz zawsze kryteriom nie regulowanym prawnie),

- drugi raz jako możliwość uruchomienia ocen i środków prawnych wobec określonego podmiotu, którego zachowanie się nie odpowiada wymogom sformułowanym prawnie.

Jednocześnie za odpowiedzialność prawną uznajemy tę tylko, która jest wprowadzona i określona przez prawo niezależnie od tego, w oparciu o jakie Kryteria następuje ocena odstępstwa działalności faktycznej od działalności Postulowanej lub oczekiwanej.

345

---