Polityka strukturalna

1. Struktura gospodarcza to układ elementów gospodarki oraz zespół relacji między nimi.

2. Za szczególnie ważne uważa się następujące zmiany strukturalne:

- przebiegające w układzie przedmiotowym (rodzajowym), który charakteryzuje działowo-gałęziową strukturę gospodarki;

- zachodzące w strukturze terytorialnej (przestrzennej);

- odbywające się w strukturze instytucjonalnej;

- zachodzące w podziale pracy i specjalizacji międzynarodowej;

- zachodzące w czasie (zmienność w czasie).

3. Często w literaturze przedmiotu obok pojęcia „zmiany strukturalne”, używa się pojęcia „restrukturyzacja”.

Zjawisko restrukturyzacji gospodarki wiąże się z doświadczeniami krajów wysoko rozwiniętych, jakie uzyskały one w zakresie przeprowadzania zmian strukturalnych pod koniec lat 70. oraz w latach 80. Zastosowane w tym czasie technologie informacyjno-komunikacyjne, biotechnologie, technologie telekomunikacyjne, technologie materiałowe miały poważne konsekwencje dla gospodarek, odmienne od konsekwencji zastosowania technologii z poprzednich okresów.

W przeszłości nowe technologie przyczyniały się z reguły do wyraźnych zmian w strukturze przemysłu, gdyż odnosiły się tylko do określonych gałęzi ich otoczenia. W rezultacie następował szybszy wzrost gałęzi produkujących nowe wyroby. Pozostałe gałęzie stopniowo ograniczały swoją ekspansję - starzały się.

Specyficzną i dostrzegalną cechą wpływu technologii informacyjno-komunikacyjnych jest to, że ich wpływ na gospodarkę wynika nie tyle ze zwiększania udziału produktów przemysłu elektronicznego w strukturze produkcyjnej gospodarki, ile z przenikania tych produktów i technologii do wszystkich gałęzi, a nawet sektorów gospodarki. Umożliwia to odzyskanie dynamiki rozwoju przez gałęzie dojrzałe, dzięki obniżeniu kosztów produkcji i aktywizacji popytu na ich wyroby. Ponadto następuje upodabnianie się procesów produkcyjnych różnych gałęzi przemysłu. W związku z tym, przekształcenia w gospodarce dokonujące się pod wpływem zastosowań technologii informacyjno-komunikacyjnych, często są określane jako restrukturyzacja, a nie strukturalne zmiany.

4. Proces restrukturyzacji, który dokonuje się obecnie, nie może być postrzegany tylko jako efekt czynnika ściśle technicznego. Obok tego czynnika ogromną rolę odgrywają czynniki społeczno-instytucjonalne, tzn. nowe rozwiązania w zakresie organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem, inny zestaw niezbędnych kwalifikacji, etc. A zatem wiele czynników determinuje proces restrukturyzacji i wspólnie wiodą one do atrofii dotychczasowego sposobu organizacji produkcji - systemu produkcji masowej.

5. Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów rozwiniętych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji i zatrudnienia w gałęziach o przestarzałej technologii i zmniejszającym się popycie na jej wyroby oraz w jednoczesnym przyśpieszeniu tempa wzrostu w gałęziach stosujących nowoczesne technologie na wyroby, na które rośnie zapotrzebowanie na rynkach wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Tendencja ta występuje we wszystkich rozwiniętych krajach przemysłowych, jednak skala i tempo przemian są w nich znacznie zróżnicowane.

6. Tendencji tej towarzyszy dynamiczny wzrost udziału sfery usług w dochodzie narodowym. Wydajność pracy w usługach rośnie zazwyczaj wolniej niż w innych sektorach, co jest jedną z przyczyn zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego. Jakościowy wzrost udziału sfery usług w dochodzie narodowym powoduje, że usługi coraz bardziej stają się sferą popytu i rynkiem absorbującym zarówno dobra materialne, jak i wartości niematerialne.

7. Postęp techniczny i technologiczny oraz towarzyszące mu zmiany strukturalne w aparacie wytwórczym poszczególnych krajów powodują występowanie procesu decentralizacji organizacyjnych struktur przemysłowych. Wyraźnie nową rolę w gospodarce zaczynają spełniać przedsiębiorstwa mniejsze. Zmienia się znaczenie skali produkcji w dążeniu do maksymalizacji rentowności.

Wynika to z kilku przyczyn, po pierwsze postęp naukowo-techniczny, zwłaszcza rozprzestrzenianie się „elastycznych systemów produkcji” powoduje, że osiąganie wysokiej rentowności stało się możliwe również w warunkach produkcji małoseryjnej. Zmiana profilu produkcji, związana ze stosowaniem elektronicznego sterowania procesem technologicznym, dokonuje się przez zmianę programu operacyjnego samych urządzeń, a nie na skutek ich wymiany, jak to jest w tradycyjnym systemie produkcyjnym.

Po drugie, nowe metody wytwarzania charakteryzujące się zaawansowaniem technologicznym i naukochłonnością mogą powstawać w stosunkowo niewielkich laboratoriach i biurach projektowych. Na podstawie wykorzystania coraz łatwiej osiągalnego kapitału tzw. zwiększonego ryzyka, powstaje coraz więcej przedsiębiorstw nastawionych na promocję nowych kierunków wytwarzania oraz zastosowania najnowocześniejszych technologii.

8. Przemiany w strukturze aparatu wytwórczego form organizacji procesu produkcyjnego oraz popytu powodują także zmiany w strukturze i dynamice obrotów towarowych na rynkach światowych. W ostatnich latach zwracają uwagę następujące kierunki zmian w handlu światowym:

- zmniejszanie się udziału dóbr mało przetworzonych oraz zwiększanie się ilości towarów o wyższym stopniu przetworzenia;

- pogorszenie się relacji cen między towarami przemysłowymi a surowcami i produktami rolnymi;

- niebywale szybki wzrost międzynarodowych obrotów finansowych, związany z przepływem kapitału.

9. Cele polityki przeobrażeń strukturalnych są zróżnicowane zależnie od poszczególnych krajów. Do podstawowych celów polityki strukturalnej należą:

- dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do dających wysokie dochody;

- przyśpieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu - dążenie do unowocześnienia gospodarki przez szybszy rozwój tych dziedzin działalności, które odgrywają rolę nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego;

- dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki;

- wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania oddziaływania barier surowcowych, energetycznych, demograficznych, itp. występujących w procesie rozwoju.

10. Polityka przekształceń strukturalnych może przybierać różne formy. Rządy mogą popierać dokonywanie odpowiednich zmian, czyli prowadzić politykę dostosowawczą, kładąc nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki. Mogą również hamować upadek niektórych dziedzin (np. z przyczyn społecznych), ograniczać swobodną wymianę międzynarodową. Na ogół w polityce dostosowawczej ten drugi rodzaj działalności stosuje się rzadziej. Czasem jednak chroni się w ten sposób rolnictwo, górnictwo, hutnictwo.

11. Kolejny typ dostosowań to polityka zapobiegawcza, opierająca się na mechanizmie rynkowym i popieraniu inicjatywy prywatnej. Rząd zwykle nie podejmuje wówczas zadań bezpośrednio skierowanych na przekształcenia strukturalne, uznając, że najlepszym ich regulatorem jest rynek. Rola rządu polega na usuwaniu ograniczeń, hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodujących jego usztywnienie, np. w wyniku opanowania pewnych dziedzin przez monopole.

12. W praktyce gospodarczej dość trudno stosować tylko jeden z opisanych typów polityki strukturalnej. Rzadko opiera się ona na rozwiązaniach skrajnych. Niezbędny jest kompromis - należy dbać przede wszystkim o to, żeby była to polityka konstruktywna, zapewniająca pomoc przedsiębiorcom i pracownikom w trakcie dostosowań strukturalnych.

1

---