Marchew należy do grupy podstawowych warzyw uprawianych w Polsce. Uprawa marchwi zajmuje około 30 tys. ha, co daje jej trzecie miejsce pod względem powierzchni uprawy warzyw, za kapustą i cebulą. Duże tradycje ma również uprawa marchwi w Wielkopolsce. W związku z dużym zapotrzebowaniem, marchew w stanie świeżym dostępna jest na rynku przez cały rok - od czerwca do października bezpośrednio ze zbiorów marchew pęczkowa lub obcięta, myta w opakowaniach jednostkowych, a od listopada do maja z przechowywania. Ponadto marchew dostępna jest również w handlu w postaci mrożonek i konserw. Bardzo cenione wśród klientów są również soki marchwiowe.

Producenci marchwi, przynajmniej w ostatnim sezonie, nie mogą narzekać na zbyt i opłacalność. Niższe niż zwykle zbiory i wzrastający popyt sprawiły, że już jesienią ub. roku wiadomo było, że marchwi zabraknie. Wysokie ceny znacznie poprawiły ekonomikę produkcji marchwi. Dlatego też warto bliżej przyjrzeć się temu warzywu, które w przyszłości mogłoby stanowić dodatkową specjalizację dla niejednego gospodarstwa.

Swą popularność i dużą rolę w żywieniu marchew zawdzięcza przede wszystkim najwyższej wśród warzyw zawartości karotenu (prowitaminy A), wynoszącej 10-15 mg w 100 g świeżej masy dojrzałych korzeni spichrzowych. Ze strony dietetycznej ważna jest również zawartość cukrów (4-7%), obecność soli mineralnych (żelazo, fosfor, potas, wapń i magnez w formach przyswajalnych), błonnika pokarmowego oraz innych ważnych dla organizmu substancji (enzymy i związki siarkowe).

Produkcja marchwi na świeży rynek lub dla przetwórstwa ma swe zróżnicowane wymagania agrotechniczne, zwłaszcza w zakresie odmian, terminów uprawy, stanowiska i nawożenia. Dlatego przystępując do uprawy tego warzywa, producenci powinni dokładnie znać jego przeznaczenie, aby mogli wytwarzać marchew o pożądanych cechach jakościowych. Przedstawione w opracowaniu zalecenia uprawowe mają służyć pomocą w nowoczesnej, wydajnej i opłacalnej produkcji marchwi.

Pochodzenie i opis botaniczny

W stanie dzikim marchew rośnie w Europie i w Azji aż po Chiny. W Polsce dzika marchew jest rośliną roczną o zdrewniałym rozgałęzionym korzeniu. Uprawa marchwi rozpoczęła się w czasach starożytnych w Azji. Uprawiano wówczas marchew o liściach omszonych i korzeniach różowych lub fioletowych. Uprawę marchwi o korzeniu zabarwionym na pomarańczowo rozpoczęto w Holandii w XIII i XIV wieku. Pierwsze wzmianki o uprawie marchwi w Polsce pochodzą z XVI wieku. W zależności od odmiany i warunków wzrostu korzeń spichrzowy marchwi może być cylindryczny, owalny, wrzecionowaty lub kulisty. Na przekroju korzenia spichrzowego rozróżnia się dwie części: walec osiowy zwany rdzeniem i korę umieszczoną po jego zewnętrznej stronie, silniej zabarwioną i bogatszą w składniki odżywcze. Z rdzenia wyrastają korzenie boczne. Intensywność zabarwienia korzenia spichrzowego zależy w dużej mierze od zawartości karotenu. Związek ten zaczyna tworzyć się dość późno i zawartość jego wzrasta w korzeniach w miarę dojrzewania. Z górnej, łodygowej części korzenia spichrzowego tzw. głowy, wyrasta w pierwszym roku uprawy rozeta liści, a w drugim - rozgałęzione pędy z kwiatami. Marchew jest rośliną obcopylną, zapylaną przez owady. Łatwo krzyżuje się z formami dzikimi i pokrewnymi gatunkami uprawnymi. Przy uprawie na nasiona konieczna jest izolacja przestrzenna, wynosząca 600 metrów i niszczenie w tym zasięgu dzikiej marchwi.

Wymagania klimatyczno-glebowe

Marchew jest rośliną klimatu umiarkowanego. Ma niewielkie wymagania cieplne. Nasiona zaczynają kiełkować już w temperaturze 4°C. Siewki i większe rośliny znoszą przymrozki do -6°C. Dłuższe spadki temperatury po wschodach marchwi mogą powodować tworzenie pośpiechów (wyrastanie pędów kwiatostanowych). Najlepiej wykształcone i najbardziej wartościowe korzenie wyrastają w temperaturze 15-21°C. W niższej temperaturze korzenie nadmiernie się wydłużają kosztem przyrostu na grubość, przy wyższej temperaturze stają się krótkie i szerokie. Marchew najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu, jest wówczas najbogatsza w karoten i uboga w azotany. Nie jest wrażliwa na wiejące wiatry. Uprawa marchwi w okolicach o częstych wiatrach jest nawet korzystna, gdyż przeciwdziałają one masowemu występowaniu połyśnicy marchwianki.

Gleba pod uprawę marchwi nie może być podmokła i ciężka, ani kwaśna. Najładniejsze korzenie tworzą się na glebach lekkich oraz torfowych o optymalnym pH 6-6,5. Ważna jest duża zawartość substancji organicznych. Na glebach lekkich nie występuje dla wschodzących roślin niebezpieczeństwo zaskorupienia się gleby oraz zbiór nie jest trudny. Gleby ciężkie, zaskorupiające się należy w poprzednich latach odpowiednio ulepszyć, stosując nawożenie organiczne. Z uwagi na deformację korzeni nie należy marchwi wysiewać na bardzo ciężkich glebach gliniastych i glebach kamienistych. Do wczesnej uprawy zalecane są gleby dobrze nagrzewające się.

Wymagania wodne

Marchew jest rośliną o umiarkowanych potrzebach wodnych. Złe znosi zarówno suszę, szczególnie w okresie najintensywniejszego wzrostu czyli w ciągu ostatnich dwóch miesięcy jej wegetacji, kiedy to tworzy korzenie cienkie, długie i rozwidlone. Również źle znosi nadmierne uwilgotnienie gleby tworząc korzenie grube, krótkie, zniekształcone i słabo wybarwione. Wskutek obfitych opadów po okresie suszy korzenie spichrzowe często pękają. Aby zachować optymalną wilgotność gleby, wynoszącą dla marchwi 65% ogólnej pojemności wodnej dobrze jest w razie potrzeby rośliny nawadniać szczególnie w okresie dwóch ostatnich miesięcy wzrostu. Deszczowanie w kwietniu i w maju jest niekorzystne. U odmian wczesnych okres największej wrażliwości na suszę wypada w czerwcu a u odmian późnych od końca lipca do początku września. Korzystne jest wówczas 2-3 krotne zastosowanie deszczowania w odstępach dziesięciodniowych, po 20 mm wody.

Stanowisko w płodozmianie i przygotowanie gleby

Marchew może być uprawiana po wszystkich roślinach za wyjątkiem baldaszkowatych, zwłaszcza pietruszki, z uwagi na te same szkodniki. Ze względu na choroby i szkodniki nie należy uprawiać marchwi po sobie częściej niż co 4 lata.

Bardzo korzystnie jest uprawiać marchew po zbożach, które ograniczają występowanie szkodliwych nicieni (guzaka północnego). Marchew najlepiej jest uprawiać w trzecim lub czwartym roku po oborniku, można również uprawiać ją po roślinach nawiezionych dobrze rozłożonym obornikiem, pozostawiających glebę nie zachwaszczoną. Dobrym przedplonem są więc rośliny cebulowe i kapustne. Pod uprawę marchwi należy wybierać stanowiska otwarte, z dala od większych skupisk drzew i krzewów (zwłaszcza topoli), gdyż są one siedliskiem groźnych szkodników, zwłaszcza połyśnicy marchwianki i mszyc.

Ze względu na głębokie korzenienie się marchew wymaga głębokiej uprawy. Zaleca się orkę przedzimową nie płytszą jak na 25-30 cm, a jeśli głębsze warstwy gleby są zbite - spulchnianie ich pogłębiaczem do głębokości 40-50 cm.

Korzystnym zabiegiem agrotechnicznym jest głęboszowanie, które najlepiej wykonać jesienią (zastępuje ono orkę przedzimową). Głęboszowanie umożliwia spulchnienie gleby na głębokość około 60 cm, likwiduje tzw. podeszwę płużną i ułatwia wsiąkanie wód opadowych, przez co nie tworzą się zastoiska wodne.

Głęboszowanie wpływa korzystnie na wysokość i jakość plonu marchwi. Korzenie marchwi uprawianej na glebach głęboszowanych są dłuższe, bardziej proste i bardziej kształtne. Na polach z podeszwą płużną marchew tworzy dużo korzeni rozwidlonych, plony są niższe i gorsze jakościowo. Wiosną, gdy tylko gleba podeschnie, należy zastosować włókę w celu zatrzymania wody, a następnie kultywator i bronę. Gleby lżejsze wystarczy po zwłókowaniu dwukrotnie zbronować. Przed siewem siewnikiem wielorzędowym dobrze jest glebę zwałować gładkim wałem, aby zapobiec głębokiemu umieszczaniu nasion, następnie powierzchnię wzruszyć lekkimi bronami i wykonać siew.

Nawożenie

Marchew dobrze plonuje na glebach próchnicznych, jednak nawożenie jej świeżym obornikiem lub nawozami zielonymi nie jest wskazane. Optymalnym odczynem gleby dla marchwi jest pH 6-6,5. Gleby o odczynie kwaśnym, należy w roku poprzedzającym uprawę, zwapnować. Przeciętna dawka wapna nawozowego na średnio zwięzłych glebach wynosi 10-15 q na hektar.

Podstawowym warunkiem otrzymania wysokiego i jakościowo dobrego plonu jest uprawa marchwi na glebie o właściwej zasobności w składniki pokarmowe, co można określić tylko przez analizę gleby w laboratorium chemiczno-glebowym.

Optymalna dla marchwi zawartość składników w glebie wynosi (w mg na l litr gleby): azot (N) - 100-150; fosfor (P) - 40-60; potas (K) -120-150; wapń (Ca) - 1000-1500; magnez (Mg) - 60-80.

Niedobory składników powinny być uzupełniane do podanych wartości. Przy nawożeniu tradycyjnym, na średnio zasobnej glebie zaleca się następujące dawki nawozów: dla marchwi przeznaczonej na przetwory dla niemowląt i marchwi pęczkowej 80-90 kg N w czystym składniku na l ha. Dla marchwi średnio późnej i późnej 100-120 kg N/ha. Należy pamiętać, aby nawozy azotowe stosować w całości 10-14 dni przed siewem marchwi, gdyż w uprawie tej rośliny zwykle nie stosuje się nawożenia pogłównego. Takie nawożenie mogłoby spowodować nadmierne gromadzenie azotanów w korzeniach spichrzowych, co jest szczególnie niepożądane w marchwi na zbiór pęczkowy oraz przeznaczonej do przetwórstwa, zwłaszcza w produkcji soków i odżywek dla dzieci i niemowląt. Również stosowanie wyższych od podanych dawek nawozów azotowych może być w przypadku badania korzeni na zawartość azotanów, przyczyną dyskwalifikacji całej partii marchwi przeznaczonej do przetwórstwa. Nawozów fosforowych należy dać w czystym składniku 80-100 kg P2O5 na 1 ha, a potasowych 150-200 kg K2O/ha.

Należy pamiętać także, że nadmierne nawożenie może spowodować zasolenie gleby, na które marchew jest wrażliwa i przyczynić się do słabszych jej wschodów. Z tego względu wskazane jest wysianie nawozu fosforowego i potasowego jesienią przed orką. W celu uzupełnienia w glebie zawartości niezbędnych mikroelementów oraz magnezu wskazane jest również stosowanie nawozów wieloskładnikowych. Nawozy wysiane wiosną, 10-14 dni przed siewem nasion trzeba dokładnie wymieszać z 15-20 cm warstwą gleby.

Zalecane odmiany

Pod względem wczesności wyróżnia się 4 grupy odmian marchwi: wczesne, średnio-wczesne, średnio-późne i późne. W grupie odmian wczesnych i przeznaczonych głównie na zbiór pęczkowy najczęściej uprawiane są odmiany Napoli F1 (Bejo) i Espredo F1 (Seminis) z odmian krajowych na uwagę zasługuje Amsterdamska, Pierwszy Zbiór i Karo. Okres od siewu do zbioru tych odmian wynosi 80-100 dni.

W grupie odmian średnio-wczesnych, których okres wegetacji wynosi około 100-120 dni, dużym uznaniem cieszą się odmiany Bolero F1 (Vilmorin) i Newton F1 (Bejo) oraz krajowa Nantejska.

Największe znaczenie uprawowe mają odmiany średnio-późne (120-140 dni wegetacji) i późne (140-160 dni). Wszystkie nadają się do długotrwałego przechowania. Wśród odmian średnio-późnych do wyróżniających się plennością i jakością korzeni należą: F1, Narbone F1, Bergen F1 i odmiana ustalona Berjo (wszystkie Bejo). W grupie odmian późnych na większą uwagę zasługują Bangor F1 (Bejo), Flaccoro (Seminis), Trophy (Novartis) i Magno F1 (Rijk Zwaan) oraz odmiany krajowe: Perfekcja, Koral, Regulska i Dolanka. W grupie tej znajdują się też odmiany o specjalnej przydatności do przetwórstwa: Joba i Kazan (Bejo) oraz Karotan (Rijk Zwaan).

Wysiew nasion

Termin siewu nasion marchwi zależy od przeznaczenia plonu i odmiany oraz decyduje w dużej mierze o wynikach uprawy marchwi. Najpewniejsze wschody uzyskuje się przy siewach wczesnych, kiedy gleba jest jeszcze wystarczająco wilgotna po opadach zimowych. Dotyczy to szczególnie uprawy przy niskich normach wysiewu nasion. Najodpowiedniejszym terminem siewu marchwi na zbiór letni i jesienny jest kwiecień. Odmiany przeznaczone na zbiór letni (średnio wczesne) siejemy w pierwszej połowie kwietnia, natomiast na zbiór jesienny (średnio późne i późne) pod koniec kwietnia lub z początkiem maja. Siewy późniejsze są też możliwe lecz wiążą się z ryzykiem słabych wschodów z powodu suszy. Zasadniczo więc marchew wymaga stosunkowo wczesnego siewu. Pożądany termin zbioru osiągamy stosując odmiany o odpowiedniej długości okresu wegetacji od siewu do dojrzałości zbiorczej. Wczesnego terminu siewu wymagają również odmiany marchwi przeznaczonej do przetwórstwa, aby mogły wytworzyć pożądane duże korzenie. Podstawowe terminy i normy siewu podano w tabeli.

Przeznaczenie plonu	Termin wysiewu	Termin zbioru	Norma siewu nasion
						w szt./m2	w kg/ha
Zbiór pęczkowy do 31 VII	III-IV	V-VII	250-400	3,0-5,0
Zbiór pęczkowy od 1 VIII	IV	VIII	200-300	2,0-3,5
Bezpośrednie spożycie latem i jesienią	IV-V	VIII	120-200	1,5-2,5
Przetwórstwo (b. duże korzenie)	IV - pocz. V	IX-X	70-120	0,8-1,5
Długotrwałe przechowywanie	1-15 V	połowa X	120-200	1,5-2,5

Nasiona marchwi sieje się na głębokość 1,5 cm (gleby cięższe), do 2,0 cm (gleby lżejsze). Odległość rzędów marchwi zależy od przeznaczenia plonu. Marchew wczesną, pęczkową, sieje się zwykle pasowo-rzędowo. Zwykle w pasie wysiewa się 4 lub 5 rzędów co 20 lub 27 cm i pozostawia się odległość 54-55 cm między pasami. Taki schemat siewu umożliwia wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych ciągnikiem o rozstawie kół wynoszącej 135 cm. Marchew przeznaczoną na świeży rynek sieje się zwykle w pasach o 4 rzędach (27+27+27+54 cm) lub w pasach o 3 rzędach (40+40+55 cm). Marchew późna oraz przeznaczona do przetwórstwa, siana jest w pasach trzyrzędowych.

Dokładny siew i prawidłowe przykrycie nasion zapewniają tylko siewniki nadające się do punktowego siewu. Najnowocześniejsze są siewniki pneumatyczno-podciśnieniowe. Można używać także siewników z taśmą wy-siewną (np. Stanhay) lub siewników z łyżeczkowym przyrządem siewnym. W nowoczesnej technologii zaleca się uprawę marchwi na redlinach. Prawidłowe, czyli zwięzłe redliny, mogą być wykonane tylko agregatami do formowania redlin. Zaletą tej uprawy jest wyższy i lepszy jakościowo plon, ponieważ korzenie są dłuższe i bardziej kształtne, a także łatwiejszy jest zbiór, zwłaszcza odmian o dłuższych korzeniach.

Przy użyciu ciągnika o rozstawie kół 135 cm formuje się redliny co 67,5 cm. Wysokość redlin powinna wynosić 20-25 cm a ich szerokość w górnej części grzbietu ok. 20 cm. Gleba tworząca redlinę powinna być zagęszczona tak, by nie zapadła się pod stopami dorosłego człowieka. Na jej grzbiecie wysiewa się dwa rzędy marchwi. Odległość między rzędami powinna wynosić zwykle 8 cm, choć przy niektórych typach kombajnów odległość między rzędami trzeba zmniejszyć do 6 cm co zapewnia dokładniejszy zbiór.

Marchew uprawianą na redlinach w miarę możliwości i potrzeby należy nawadniać przez deszczowanie. Deszczowanie może być potrzebne po siewie (w razie suszy) lub w czasie intensywnego wzrostu korzeni. Zaleca się następującą dawkę opadu po siewie 8-10 mm i 20-25 mm w czasie intensywnego wzrostu korzeni.

Zbiór i przechowywanie

Zbiór wczesnej marchwi na pęczki trwa od maja (przy osłanianiu folią lub włókniną) do lipca. Nie jest wskazane przerywanie na sprzedaż w pęczkach roślin, które mają rosnąć do jesieni, stwarza to bowiem możliwość zaatakowania plantacji przez połyśnicę marchwiankę. Do sprzedaży na pęczki należy likwidować kawałkami całą plantację.

Marchew pęczkowa z nacią powinna trafić do obrotu bezpośrednio po wykopaniu i umyciu. W razie konieczności można ją przechowywać w chłodni przez okres 7-10 dni w temperaturze 0°C do 1°C, przy wilgotności względnej powietrza 95-98%. Marchew z nacią sprzedaje się zwykle w pęczkach po 500 g.

Odmiany średnio-wczesne i średnio-późne zbierane są od sierpnia do końca października. Odmiany późne (przeznaczone na przechowywanie) zbierane są zwykle w połowie października. Nie należy się spieszyć zbytnio ze zbiorem marchwi późnej, bowiem w ostatnim okresie powstaje w jej korzeniach najwięcej karotenów i cukrów. Nie wolno jednak zbytnio przetrzymywać marchwi w polu za połowę października, bowiem przejrzała, źle się przechowuje. Zbiór marchwi powinien być wykonany w dniu pogodnym przy umiarkowanie wilgotnej glebie. Marchew mokra i zabłocona źle się poddaje sortowaniu, łatwo ulega uszkodzeniu i gorzej się przechowuje. Jeśli marchew została wykopana razem z nacią, wówczas należy możliwie szybko dokonać jej obcięcia, aby uchronić korzenie przed zwiędnięciem. Obcięcia naci należy dokonać równo z główką korzenia. Marchew może być przechowywana w kopcach, przechowalniach lub w chłodniach. Najdłużej (do czerwca) można przechowywać marchew w chłodni w temperaturze 0-1 °C przy wilgotności względnej około 98%.

Zabiegi pielęgnacyjne

Niszczenie skorupy oraz przerywka roślin

W okresie od siewu do wschodów należy zapobiegać tworzeniu się skorupy glebowej oraz pojawianiu się zachwaszczenia. Przy siewach na płask, skorupę glebową można likwidować przez bronowanie pola broną lekką, ukośnie do rzędów. Skorupę można zmiękczyć przez nawadnianie małymi dawkami wody (około 10 mm opadu). Na redlinach skorupa jest mniej groźna ale i tu w okresie wschodów deszczowanie może być nieodzowne. Jeśli siew był bardziej gęsty niż przewidują normy i wschody są nadmiernie zagęszczone, wówczas część roślin można zniszczyć za pomocą lekkiej brony puszczonej ukośnie lub w poprzek rzędów marchwi. Należy pamiętać, że zabieg ten dotyczy tylko uprawy płaskiej.

Zwalczanie chwastów

Uprawa marchwi powinna być przez cały sezon utrzymywana bez chwastów. Skuteczną ochronę marchwi przed chwastami zapewniają opryski herbicydami. Istnieją różne herbicydy i różne sposoby ich stosowania w marchwi.

Od l do 7 dni przed siewem można stosować Treflan 480 EC lub Trifsan 480 EC (1,3-2,0 l/ha) albo Triflurotox 250 EC (2,5-4,0 l/ha). Preparaty te zwalczają chwasty roczne jednoliścienne i niektóre dwuliścienne w fazie kiełkowania, wymagają zmieszania z glebą na głębokość 5-10 cm do 4 godzin po ich zastosowaniu. Bez wymieszania z glebą są nieskuteczne. Do 5 dni po siewie można stosować Racer 250 EC (1,5-2,0 l/ha) lub Stomp 330 EC (3,0-4,0 l/ha). Racer 250 EC zwalcza większość chwastów w fazie kiełkowania, wschodów i liścieni, natomiast Stomp 330 EC zwalcza chwasty jednoroczne w fazie kiełkowania, wschodów i liścieni. Preparat Racer 250 EC może powodować przejściowe przebarwienia roślin bez ujemnego wpływu na plon. Preparatu Stomp 330 EC nie należy stosować na glebach piaszczystych i przy siewie płytszym niż 2 cm. Stosować na glebę wilgotną.

Do 10 dni po siewie marchwi stosować można Afalon Dyspersyjny 450 SC (1,5-2,0 l/ha), który zwalcza chwasty jednoroczne od fazy kiełkowania do 6 liści, a na 2-3 dni przed wschodami marchwi takie preparaty jak: Basta 150 SL (3,01/ha), Reglone 200 SL (2,0-3,0 l/ha), Reglone Turbo 200 SL (1,5-3,0 l/ha), Avans 330 SL (1,5-2,0 l/ha), Rodeo 360 SL (1,5-2,0 l/ha), Roundup 360 SL (1,5-2,0 l/ha) - niszczące zielone części opryskiwanych roślin. W fazie 3-5 liści można stosować preparat zawierający Linuron np. Afalon Dyspersyjny lub Unusol Stefes w dawce 1,5-2,0 l/ha. Preparatów tych nie można stosować w marchwi przerywanej na zbiór pęczkowy. Chwasty jednoliścienne mogą być zwalczane przy pomocy graminicydów, począwszy od fazy 2 liści marchwi. Do zwalczania chwastnicy i perzu zaleca się między innymi Agil 100 EC, Focus Ultra 100 EC, Fusilade Super 12,5 EC, Nabu 20 EC, Targa Super 5 EC.

Choroby i ich zwalczanie

Mączniak prawdziwy baldaszkowatych

Chorobę powoduje grzyb, porażający marchew, seler, pietruszkę, pasternak, koper i inne. Choroba rozwija się w drugiej połowie lata, zwykle w czasie suchej, ciepłej pogody. Charakterystyczne objawy to biały, obfity nalot głównie na górnej stronie liści i ogonkach liściowych. Porażone części roślin są zahamowane we wzroście, żółkną, brązowieją i kruszą się, a niekiedy obumierają całe rośliny.

Zwalczanie: Stosować izolację przestrzenną od innych roślin żywicielskich grzyba. Przestrzegać normy wysiewu i unikać przenawożenia azotem. W razie potrzeby, w latach sprzyjających rozwojowi choroby opryskiwać rośliny 2-3 krotnie co 10-14 dni po zauważeniu pierwszych objawów, stosując jeden z następujących preparatów: Amistar 250 SC (0,8 l/ha), Bio Blatt 25 EC (1,5-2,0 l/ha), Tiowol 800 SC (2,0-2,5 l/ha), Trifmine 30 WP (1,0 kg/ha), Siarkol Ekstra (3,0 kg/ha).

Czarna plamistość marchwi (Alternarioza naci marchwi)

Chorobę powoduje grzyb porażający marchew uprawną i dziko rosnącą oraz pietruszkę. Choroba rozwija się szczególnie w okresach ciepłego i wilgotnego lata. Charakterystyczne objawy to na brzegach liści i ogonkach liściowych okrągłe, brunatne do czarnych plamy z białawym lub rudawobrązowym środkiem. Przy dużym nasileniu choroby liście zasychają.

Zwalczanie: Bardzo ważne jest głębokie przyoranie resztek pożniwnych, stosowanie izolacji przestrzennej od plantacji zeszłorocznych marchwi. W okresie wegetacji w razie potrzeby, po zauważeniu pierwszych objawów choroby opryskiwać rośliny 2-3 razy - zwykle do zbiorów stosując jeden z następujących preparatów: Amistar 250 SC (0,8 l/ha), Bravo Plus 500 SC (2,0-2,5 l/ha), Dithane 75 WG (2,0-3,0 kg/ha), Gwarant 500 SC (2,0-2,5 l/ha), Penncozeb 75 WG (2,0-3,0 kg/ha).

Mokra zgnilizna korzeniowych

Choroba należąca do najczęstszych i najbardziej niebezpiecznych chorób przechowalniczych, wywołana przez bakterie. Charakterystyczne objawy pojawiające się już w polu to drobne, zapadające się plamki, które szybko się powiększają, obejmując cały korzeń. Tkanka w obrębie plam mięknie, gnije i przekształca się w śluzowatą żółtawą masę o nieprzyjemnym zapachu.

Zwalczanie: Marchew wysiewać na glebach lżejszych, przepuszczalnych, bez podeszwy płużnej. Nasiona zdrowe i prawidłowo zaprawione wysiewać na podwyższonych zagonach. Uprawiać marchew po odpowiednich przedplonach (kukurydza, zboża jare, trawy, koniczyna, lucerna, fasola). Odkażać chemicznie pomieszczenia w przechowalniach, skrzynki i kontenery do składowania formaliną lub spalając siarkę.

Szkodniki i ich zwalczanie

Połyśnica marchwianka

Jest to mucha z rodziny połyśnicowatych, rozpowszechniona w całej Europie. Występuje na plantacjach marchwi, pietruszki, selera, kminku i kopru. Największe szkody powoduje na terenach osłoniętych, o glebie wilgotnej.

Jasnożółte, lśniące larwy atakują korzenie roślin żywicielskich, minując je. Młode rośliny więdną i podczas suszy szybko zamierają. Korzenie starszych roślin poprzecinane są drobnymi chodnikami, których ścianki przybierają barwę ciemnobrunatną, a wnętrze wypełnione jest odchodami larw. Liście starszych roślin, w których korzeniu żeruje kilka larw przybierają barwę fioletawą i zwykle szybciej żółkną. Uszkodzone korzenie tracą wartość handlową i nie nadają się do przechowania. Połyśnica marchwianka zimuje w postaci poczwarki. Masowy wylot muchówek I pokolenia przypada zwykle na drugą i trzecią dekadę maja. II pokolenie pojawia się w trzeciej dekadzie lipca i w sierpniu. Zalecenia agrotechniczne ograniczające szkody powodowane przez połyśnicę:

lokalizacja upraw marchwi na przestrzeni otwartej i przewiewnej,

zakładanie plantacji w płodozmianie z roślinami rolniczymi,

stosowanie izolacji przestrzennej do kilkuset metrów od pól, na których uprawiano marchew w ubiegłym roku,

mechaniczne lub chemiczne zwalczanie chwastów stanowiących bazę pokarmową dla muchówek przed nalotem na plantacje marchwi,

wykonanie głębokiej orki jesiennej po zbiorze marchwi.

Sygnalizacja nalotu szkodnika na plantacje marchwi

Muchówka szkodnika jest długości 4-5 mm, barwy czarnej, ma głowę, czułki i nogi rudawo-żółte. Na trójkątnej głowie znajduje się czarne piętno. Odwłok jest wydłużony, stożkowaty, spiczasto zakończony. Skrzydła są bezbarwne z zielonkawym odcieniem, po złożeniu sięgają poza koniec odwłoka.

Muchówki najsilniej reagują i nalatują na kolor żółty. Termin nalotu muchówek na plantacje marchwi można ustalić za pomocą żółtych, pokrytych klejem tablic o wymiarach 20x20 cm, umieszczonych w uprawach marchwi: dolna krawędź 30 cm, a górna 50 cm nad ziemią. Na jednym polu wystarczy umieścić 3-5 tablic w terminie 10-15 maja i dla kontroli nalotu II pokolenia ok. 20 lipca. Progiem zagrożenia gospodarczego, określającego termin zwalczania chemicznego jest odłowienie przez trzy kolejne dni, na dobę, na jednej tablicy po 6 muchówek.

Zwalczanie chemiczne: Podstawowym sposobem zwalczania chemicznego jest zaprawianie nasion zestawem środków chemicznych np. Oftanol T 50 DS (50 g/kg) + Apron 35 DS (1 g/kg), zawsze zgodnie z aktualnym Programem Ochrony Warzyw. W maju, w okresie lotu muchówek połyśnicy (wg sygnalizacji na żółtych tablicach lepowych) można jednorazowo podlać rośliny marchwi roztworem jednego z zalecanych preparatów np. Basudin 600 EW 0,04%, Basudin 25 EC 0,1%, Bi 58 Nowy 0,1%, Danadin 400 EC 0,1% - wszystkie w dawce 0,5 l na mb rzędu. Preparaty te ze względu na 60 dniowy okres karencji mogą być stosowane tylko w uprawie marchwi na zbiór jesienny. W trzeciej dekadzie maja i powtórnie w trzeciej dekadzie lipca należy rośliny opryskiwać co 7 dni stosując jeden z następujących preparatów: Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazinon 250 EC (0,9 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha), Dursban 480 EC (1,5 l/ha), Fyfanon 500 EC (1,5 l/ha).

Mszyce

Na marchwi żerują najczęściej trzy gatunki mszyc: mszyca marchwiowa ondulująca, mszyca wierzbowo-marchwiowa i bawełnica topolowo-marchwiana.

Mszyca marchwiowa ondulująca żeruje przede wszystkim na liściach młodych tzw. sercowych, powodując charakterystyczne ich zniekształcenie, silne pomarszczenie i zwijanie. Silniej uszkodzone rośliny przestają rosnąć i nierzadko zamierają.

Liście opanowane przez mszycę wierzbowo-marchwiowa zwijają się i silnie kędzierzawięją, później zaś żółkną, brązowieją i zamierają. Silnie zaatakowane, szczególnie młode rośliny giną. Kolonie bawełnicy topolowo-marchwiowej żeruj ą na korzeniach marchwi, powodując zahamowanie wzrostu roślin. Mszyce te pokryte są charakterystycznym, białym watowatym nalotem. Bawełnicą topolowo-marchwiową zagrożone są plantacje usytuowane w odległości do l km od topoli.

Zwalczanie: Mszyce żerujące na liściach zwalczamy chemicznie opryskując rośliny po zauważeniu pierwszych skręconych liści. Możemy stosować następujące środki chemiczne: Basudin 25 EC (0,9 l/ha), Basudin 600 EW (0,35 l/ha), Diazinon 250 EC (0,9 l/ha), Diazol 250 EC (0,9 l/ha), Hostaquick 500 EC (0,3 l/ha), Pirimor 50 DG (0,4-0,5 kg/ha), Sumithion 500 EC (0,9 l/ha). Bawełnicę topolowo-marchwiową zwalczamy opryskując w sierpniu zagrożoną plantację 1-2 razy co 7 dni stosując Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Orthene 75 SP (1,0 kg/ha), Pirimor 50 DG (0,5 kg/ha) lub Pirimor 25 WG (1,0 kg/ha).

Golanica zielonka

Jest to żółtozielony, uskrzydlony owad o czerwonych oczach. Długość tułowia dochodzi do 3 mm. Larwy są mniejsze, płaskie i bezskrzydłe. Zarówno larwa jak i owad dorosły wysysają sok z roślin powodując skręcanie i kędzierzawienie liści. Młode rośliny mogą zamierać, starsze mają osłabiony wzrost.

Zwalczanie: W razie zauważenia obecności szkodnika, zaleca się zwalczanie jak przy mszycy.

Guzak północny

Nicień powodujący powstawanie na bocznych korzeniach guzów, średnicy około 3 mm i rozwidlanie korzenia głównego. Zapobieganie polega na zmianowaniu roślin z co najmniej 2-letnią przerwą w uprawie marchwi. W międzyczasie zaleca się uprawę roślin zbożowych, z wyjątkiem owsa, oraz utrzymywanie pola w stanie wolnym od chwastów, wśród których nicień ten ma wiele żywicieli.

Inne zabiegi pielęgnacyjne

Marchew uprawiana na redlinach, zwłaszcza formowanych przy pomocy obsypnika do ziemniaków, wymaga w okresie wegetacji zwykle 1-2 krotnego obredlania, celem nagarnięcia na redliny osypującej się ziemi i przykrycia odsłoniętych korzeni. Zapobiega to zielenieniu się główek korzeni spichrzowych. Zabieg ten zwiększa również dostęp powietrza do gleby i niszczy chwasty.

Marchew jest bardzo cennym pod względem dietetycznym oraz poszukiwanym przez klientów warzywem. Ekonomika tego przedsięwzięcia jest bardzo zachęcająca. Może warto zastanowić się nad uprawą marchwi?

---