Depresja - definicja

Wg klasyfikacji ICD-10 depresja zaliczana jest do tzw. zaburzeń nastroju. Obraz kliniczny obejmuje objawy podstawowe:

- obniżenie podstawowego nastroju- smutek, przygnębienie, zobojętnienie

-spadek tempa procesów psychicznych i ruchowych -zahamowanie lub niepokój, brak energii, anhedonia (niezdolność do czerpania przyjemności ze zwykłych rzeczy), zaburzenia pamięci, uwagi

- objawy somatyczne - zaburzenia apetytu oraz rytmów dobowych snu i czuwania

- lęk -od wolnopłynącego do przyjmującego postać paniki

oraz wtórne:

-zaburzenia treści myślenia: tzw. sądy depresyjne, negatywna ocena siebie, przyszłości do urojeń katastroficznych, winy, kary włącznie

- zmiany funkcjonowania społecznego : izolowanie się, zrywanie kontaktów,

- zniechęcenie wobec życia myśli, ruminacje, próby samobójcze

Poznawcza (kognitywna) teoria depresji

Twórcy: Aaron Beck , Albert Ellis +zespół Filadelfia ; początek- lat 60-tych

Zastosowanie: początkowo model poznawczy stosowany był głównie w leczeniu osób z zaburzeniami depresyjnymi o lekkim i średnim nasileniu. Aktualnie również w terapii pacjentów z zaburzeniami lękowymi, napadami paniki, zaburzeniami jedzenia, uzależnieniami, chorobami psychosomatycznymi.

Główne założenia: emocje i zachowania są ściśle związane ze światem naszych myśli. Tzn. nasze myśli pobudzają określone emocje i zachowania. Nie oznacza to jednak, iż negatywne myśli są jedyną przyczyną depresji. Natomiast relacja myśl - emocja - zachowanie jest sprzężona i powoduje wzajemne pobudzanie . Zatem możliwe staje się wycofanie objawów przez zmianę schematów myślenia. Zmieniając sposób myślenia można wpływać na nastrój .

Interpretacja schematu

Myśli tworzą tzw. schematy poznawcze ( sposoby interpretowania rzeczywistości). W przypadku depresji mówimy o specyficznych schematach ( czyli sposobach myślenia ), które wywołują nieadekwatne i przesadnie natężone emocje smutku.

Schematy poznawcze obejmują 3 zasadnicze wymiary:

- stosunek do własnej osoby ( system przekonań o sobie)

- do otaczającego świata

- do własnej przyszłości

W depresji mówimy , że są one ujemne i tworzą tzw. negatywną triadę depresyjną. Czyli :

- pacjent spostrzega siebie wyłącznie w kategoriach negatywnych: jako nieefektywnego, nieradzącego sobie w życiu. Koncentruje się na własnych brakach fizycznych, umysłowych itp. Odrzuca siebie, czuje się bezwartościowy, niekochany

- zdarzenia życiowe interpretuje jako pełne trudności, świat-najeżony przeszkodami, przesadnie wymagający, nie dostarczający przyjemności

- wobec przyszłości przewiduje, iż bieżące problemy nigdy się nie skończą, zawsze będzie zraniony, sfrustrowany, a jego potrzeby są raczej niemożliwe do zaspokojenia.

Poznawczy Model Depresji

Własne doświadczenia -> tworzenie założeń dysfunkcjonalnych -> krytyczne wydarzenie życiowe -> zaktywizowanie założeń -> automatyczne myśli negatywne (NMA) -> objawy depresji

Charakterystyka schematu

Systemy przekonań tworzą się pod wpływem wczesnych doświadczeń (historia życia, relacje rodzinne, metody wychowawcze, znaczące wydarzenia, rytuały rodziny, niepisane, przekazywane pokoleniowo tzw. dominujące skrypty np. tak ale…, niemożliwe, skrypt porażki, walki, uległości, ucieczki, itp.).

Niekiedy przekonania te stają się sztywne, ekstremalne, dysfunkcjonalne. Nie odzwierciedlają rzeczywistości. Najczęściej maja charakter bezwarunkowy (np.: ludzie są fałszywi, innym nie można ufać, nie można mnie kochać…) lub warunkowy (np.: jeśli nie donoszę zawsze sukcesu to jestem życiowym nieudacznikiem…)

Przekonania dysfunkcjonalne często grupują się wobec 3 elementów:

- osiągnięć (perfekcjonizm- muszę być doskonały we wszystkim)

- kontroli (zawsze musze być silny, polegać na sobie)

- akceptacji (mogę być szczęśliwy, jeśli wszyscy mnie akceptują)

Przekonania dysfunkcjonalne pozostają w stanie latencji (utajenia) i ich istnienie nie powoduje depresji, natomiast mogą ulec aktywacji pod wpływem krytycznych wydarzeń życiowych.

Zaktywizowanie dysfunkcjonalnych przekonań powoduje napływ tzw. negatywnych myśli automatycznych NMA , które wywołują objawy depresji i pozostają w sprzężeniu z tymi objawami.

Kluczem terapii poznawczej jest odkrycie i wyjaśnienie związku jaki zachodzi między NMA a objawami depresji

Przykładowe wyjaśnienie schematu

Np.

- doświadczenie ( wojna, śmierć, wypadek)

- przekonanie ( „…wszystko można stracić…”)

- krytyczne wydarzenie (usamodzielnienie dziecka)

- aktualizacja przekonań- NMA- depresja

Zasady powstawania NMA

selektywna abstrakcja: wybiórcze koncentrowanie się na określonych , negatywnych aspektach rzeczywistości, ( np. wyłącznie na niebezpieczeństwie)

nadgeneralizacja : formułowanie wniosków o dużym zasięgu ogólności na podstawie jednostkowych wydarzeń ( np. zostałem okradziony, ludziom nie można ufać)

powiększanie, pomniejszanie ( np. przecenianie trudności, przeszkód, nie docenienie własnych możliwości)

personalizacja: tendencja do wiązania zdarzeń zewnętrznych z własną osobą ( np. goście ziewali na przyjęciu- jestem nieatrakcyjny )

myślenie dychotomiczne- czarno-białe : ignorowanie stanów pośrednich, wszystko albo nic ( np. wszystko co nie jest sukcesem to porażka)

katastrofizacja: przesadne ujmowanie zdarzeń w kategorii katastrofy ( np. symptomów zmęczenia jako objawów poważnej choroby)

arbitralne wnioskowanie : wysuwanie konkluzji nie wynikających z przesłanek ( np. skoro ona mnie nie kocha, więc jestem całkowitym zerem).

Albert Ellis wyróżnia 13 wymiarów wg których bada nieracjonalne przekonania

Określają one równocześnie kryteria zdrowia psychicznego.

Dobre przystosowanie społeczne. Osobę zdrową charakteryzuje towarzyskość, stara się utrzymywać dobre kontakty z innymi, nikogo niepotrzebnie nie rani, potrafi angażować się we współpracę.

Umiejętność dbania o własne dobro. Osoba zdrowa respektując potrzeby innych postępuje równocześnie w zgodzie z własnymi potrzebami.

Autonomiczność. Przyjmuje odpowiedzialność za własne życie, choć pragnie być akceptowana jednak nie uzależnia swojego funkcjonowania od tej akceptacji, ceni sobie niezależność.

Tolerancja. Przyznaje innym prawo do błędów. Nie przyjmuje postawy potępienia. Powstrzymuje się od nierealistycznych oczekiwań i wymogów perfekcjonistycznych .

Akceptowanie dwuznaczności i niepewności. Aprobuje fakt, iż świat ma charakter probabilistyczny. Nic nie jest całkowicie konieczne i pewne. Traktuje różne wydarzenia w kategoriach uczenia się.

Giętkość myślenia. Cechuje ją otwartość na zmiany, giętkość myślenia, przyjmowanie własnych błędów.

Myślenie naukowe. Jest obiektywna, racjonalna, sprawdza własne hipotezy i je zmienia.

Zaangażowanie. Jest zaabsorbowana tym, co dziej się wokół. Aktywnie poznaje ludzi , rzeczy, idee.

Podejmowanie ryzyka. Stawia sobie pytania o cele życiowe i stara się je realizować nawet jeśli istnieje ryzyko niepowodzenia.

Samoakceptacja. Akceptuje siebie w pełni i bezwarunkowo.

Pogodne nastawienie do życia. Poszukuje przyjemności.

Brak perfekcjonizmu i utopijnych poglądów. Akceptuje fakt zarówno własnej niedoskonałości, jak również i innych. Nie oczekuje całkowitej radości i szczęścia, podobnie jak nie spodziewa się całkowitego ich braku.

Przyjmuje odpowiedzialność za własne trudności . Nie obwinia innych, ani warunków społecznych za własne niepowodzenia, autodestrukcyjne myśli, uczucia, czy zachowania.

Techniki terapii

Terapia krótkoterminowa - 20 sesji

Praca nad negatywnymi myślami automatycznymi NMA .

identyfikowanie NMA, uczenie pacjenta, aby różnicował myśli i emocje oraz łączył swoje stany emocjonalne z myślami. Zapisywanie emocji, sytuacji, w której powstały- odsłanianie myśli- dysfunkcjonalnych przekonań. (Np. Opisz sytuację, kiedy pojawiło się twoje doznanie. Jeśli było tak jak mówisz, jakie znaczenie miałaby ta sytuacja dla ciebie. Jeśli rzeczywiście masz racje , to co to oznacza , co mówi o tobie… co o sobie myślisz. Widzisz wyszliśmy od emocji , które się pojawiły niby bez powodu, a doszliśmy do szeregu przekonań, które masz o sobie…. Czy widzisz związek między tą drobną sytuacją , a myślami , jakie masz na swój temat..

-pytania , które pomagają badać dysfunkcjonalne myśli

-przykłady myśli nieracjonalnych ( Lista Twierdzeń Do Autoanalizy Wewnętrznego Dialogu) na podst. A Ellis

-tabela emocji, skala HS, racjonalne odpowiedzi na myśli automatyczne, jakie inne poglądy są możliwe, podważanie negatywnych myśli, jakie są dodatnie i ujemne strony twojego myślenia, jakie popełniasz błędy, odwracanie ról

-trenowanie bezwarunkowej samoakceptacji ( zachowanie a osoba)

-interwencje paradoksalne

- realistyczne planowanie zmian

- akceptowanie najgorszych ewentualności

- zwalczanie biadolenia

- praca nad przekonaniem „ ja nie mogę…”

- determinacja w dążeniu do zmiany

- zastosowanie poczucia humoru

- dyskusja empiryczna i logiczna

- stosowanie wzmocnień

- wydobywanie zdolności i rezerw pacjenta

- skupianie się na rozwiązaniu

- wskazywanie pacjentowi na jego sukcesy i zalety

- trzymanie się teraźniejszości

Rozpraszanie uwagi : przyjemna fantazja, skupianie się na doznaniach zmysłowych

Techniki behawioralne : planowanie dnia godzina po godzinie, rejestrowanie aktywności (ocena sprawności- co dałeś radę zrobić) i przyjemności. 

Strategie prewencyjne: plan na sytuacje przyszłe

emocje zachowanie

myśli

---