22. Edukacyjny wpływ mediów

Jedną z najważniejszych funkcji mediów jest wychowywanie młodego pokolenia. Wychowanie jako proces - zgodnie z większością definicji - jest utożsamiane z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie to rozumie się szczególnie wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi, samych siebie i wartości. Wielu psychologów i pedagogów twierdzi, że na kształtowanie się różnorodnych cech osobowości u dzieci i młodzieży mają wpływ środki masowego oddziaływania. A. Lepa słowo wpływ w odniesieniu do mass mediów wyjaśnia jako: uzależnienie, zniewolenie, dominacja danego medium w zespole mediów, w których człowiek obcuje, aktualne doświadczenie związane z odbiorem massmediów (doznania natury intelektualnej, emocjonalnej, estetycznej) rezultat oddziaływań, które pochodzą z przekazywanych treści; jest to ślad jaki pozostawia w psychice człowieka obcowanie z danym środkiem masowego komunikowania. Badania dotyczące wpływu mass mediów na dzieci i młodzież mają długą tradycję. Pierwsze badania z zakresu wpływu telewizji podjęto w Anglii i USA, a więc tam gdzie telewizja upowszechniła się najszybciej.

Badania przeprowadzano w dwóch kierunkach: - jaki wpływ wywiera telewizja na rozwój intelektualny, moralny, estetyczny dziecka; - jak wykorzystać telewizję do wszech stronnego rozwoju dzieci i młodzieży w szkole i poza nią;

Wraz z rozwojem mass mediów zaczęto coraz częściej zauważać pozytywne jak i negatywne skutki ich oddziaływania na dzieci i młodzież.

• Telewizja

Podając za J. Izdebską współczesne badania w Polsce i na świecie wykazują, że dzieci już w pierwszym roku życia patrzą w ekran telewizora. Dwu — i trzylatki przesiadują przed telewizorem średnio 45 minut do 1 godziny. Najbardziej aktywną grupą odbiorców są dzieci od 4,5 lat do 12 roku życia. Czas, jaki poświęca ta grupa dzieci telewizji i innym mediom to 3 — 4 godzin w ciągu dnia. Dzieci często telewizji podporządkowują organizację dnia. Dzieci chętnie oglądają takie programy jak: dobranocki, reklamy, programy rozrywkowe, konkursy, gry, filmy familijne, programy przeznaczone dla dzieci oraz ludzi dorosłych, o zróżnicowanej tematyce, często przedstawiające przemoc na ekranie. Dużym powodzeniem cieszy się wideo, które umożliwia nagrywanie atrakcyjnych programów. Preferowane są treści dostarczające mocnych wrażeń, przygodowe, komediowe, wzruszające i inne niewymagające myślenia.

• Komputer

Coraz częściej zdarza się dziś, że ekran telewizora zostaje zastąpiony ekranem komputera. Atrakcyjne dla dzieci stają się gry komputerowe, poczta elektroniczna. Komputer staje się nowym sposobem spędzania wolnego czasu. Z komputera dzieci korzystają w różnych miejscach — dom, szkoła, dom rówieśników, miejsce pracy rodziców. Korzystają z nich grając w gry komputerowe, oglądając filmy, słuchając muzyki, uczą się obsługiwania programów użytkowych, korzystają z Internetu.

J. Izdebska wskazuje, że programy medialne, multimedialne, z których korzystają dzieci mogą być wartościowe pod względem poznawczym, edukacyjnym, społecznym, ale niektóre mogą budzić niepokój wychowawczy. Skutki relacji dziecko — media postrzega w dwóch aspektach wartości wychowawczych i zagrożeń dla rozwoju dziecka. Dzieciństwo XXI wieku jest dzieciństwem przy urządzeniach elektronicznych, z dominacją obrazu nad słowem, jest porozumiewaniem się za pomocą klawiatury. Wraz z rozwojem mass mediów zmienia się świat dziecka i obraz jego dzieciństwa.

Dziś współczesna szkoła przestała być jednym i atrakcyjnym źródłem przekazywania informacji i wiadomości dla uczniów. Dzieje się to za sprawą szybko rozwijających się środków elektronicznych jak komputer, Internet, DVD, które mają ogromny wpływ na odbiorców. To, jakie rezultaty przyniesie ten wpływ — pisze M. Wrońska i R. Pęczkowski" zależy od tego, w jakim stopniu uczniowie są przygotowani do ich odbioru, czy potrafią dokonywać świadomych wyborów, czy posiadają umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy w kontakcie z technologiami informacyjnymi w procesach kształcenia". Twierdzą oni, że najważniejszym zagrożeniem wynikającym ze stosowania środków masowego komunikowania jest brak umiejętności właściwego posługiwania się massmediami. Dostrzegają oni potrzebę edukowania młodego pokolenia w zakresie korzystania ze środków masowego komunikowania się, a także w zakresie krytycznego odbioru treści już od najmłodszych lat.

• Internet

B. Siemieniecki zauważa, że jednym z ważnych elementów zmiany w edukacji jest wprowadzenie Internetu do szkoły. Nowy proces kształcenia powinien opierać się na trzech filarach — kształtowaniu wartości, umiejętności intelektualnych oraz nabywaniu umiejętności informatycznych.

Zagrożenia, jakie może nieść Internet to : - pornografia, - sekty, - gry dla dorosłych, - hackerstwo; Przedwczesna informacja dostarczana dziecku szkodzi dalszemu prawidłowemu rozwojowi jego osobowości. Wykorzystanie Internetu w edukacji wymaga dostosowania procesu kształcenia do potrzeb i możliwości rozwojowych dziecka. Mając na uwadze zagrożenia, jakie niesie Internet oraz dobro dziecka i jego prawidłowy rozwój. Zdalna kontrola np. pilota od telewizora i innych urządzeń, najlepiej symbolizuje ich rzeczywistość: zmiana jest stała, a koncentracja uwagi — kaprysem. Nic ich nie szokuje. Są zmęczeni stale napływającym strumieniem informacji, lecz nie potrafią bez niego żyć. Wychowani na przekazie telewizyjnym w znacznym stopniu się wobec niego uodpornili, a zwłaszcza na jego siłę perswazyjną. Nic nie robi na nich większego wrażenia . Mają nieograniczony dostęp do środków masowej informacji i zasobów informacji ,są lepiej poinformowani niż ich poprzednicy. Są bardziej świadomi problemów świata. Nie ufają dorosłym, a w dziedzinach multimedialnych ich wiedza przekracza wiedze nauczyciela.

Jest to pokolenie prefiguratywne. Następuje odwrócenie ról: dzieci są nauczycielami rodziców; syn uczy ojca, jak obsługiwać komputer, magnetowid, telefon komórkowy, pomaga mu buszować w Internecie.

W kontaktach dziecka z otaczającym światem coraz większą rolę ogrywają wirtualne światy. Wirtualny świat pociąga dziecko często bardziej niż otaczająca rzeczywistość. Coraz częściej badania psychologiczne i pedagogiczne skupiają się na relacjach dziecko, a świat wirtualny i na psychologicznych skutkach Tych relacji. Dziecko żyjące w świeci wirtualnym można rozumieć, zdaniem M. Kielar — Turskiej " jako dziecko przebywające w świecie nierzeczywistym, potencjalnym świecie cechującym się doskonałością i siłą przyciągania". Konieczne jest ograniczenie informacji przeznaczonych dla dziecka.

Telewizja, gry komputerowe, Internet umożliwiają dziecku dostęp do tego świata. Na podstawie przytoczonych badań M. Kielar — Turska dostrzega zalety i zagrożenia ze strony telewizji i gier komputerowych. Stwierdza, że gry komputerowe mają wiele zalet. Ułatwiają one przyswajanie i przetwarzanie informacji zgodnie z zasadą: bawiąc — uczyć, usprawniają umiejętność rozwiązywania problemów, kształtowania umiejętności podejmowania decyzji, sprzyjają rozwojowi procesów poznawczych (spostrzeganie, uwaga), wzmacniają poczucie własnej wartości, przynoszą pozytywne przeżycie związane z wygraną. Zagrożenia ze strony gier komputerowych to: - ograniczanie kontaktów społecznych, - zachęcanie do pozostawania jedynie w kontakcie z maszyną, - do uczestniczenia w aktach przemocy, - prezentowanie zachowań aspołecznych, - odrywanie dziecka od świata rzeczywistego i pozostawianie go w świecie iluzji, - doprowadzanie do występowania negatywnych skutków organicznych (senność, zmęczenie znużenie, bóle głowy). M. Kielar — Turska uważa, że media są nieodłącznym elementem świata ludzi XXI wieku. Dzieci powinny poznawać i uczyć się żyć w świecie informacyjnym. Dziecko w wieku przedszkolnym korzysta z komputera przede wszystkim do zabawy, ale właściwie pokierowane przez dorosłych będzie mogło w przyszłości korzystać z niego w sposób bardziej sensowny.

• Książki - Prasa

Coraz częściej pojawia się pytanie — czy warto czytać książki w epoce Internetu? Rozważania na ten temat podejmuje K. Dziurlikowska. Pisze ona, że czytanie jest to zdolność rozumienia mowy ludzkiej zakodowanej w znakach pisma. Dziś czytanie może odbywać się nie tylko przez nośnik papierowy, jak książka czy czasopisma, ale również elektroniczny. Jednak istota samego czytania polega na stopniu sprawności czytelniczej i rozumieniu czytanego tekstu. Zwraca uwagę na potrzebę kompetencji czytelniczych do zrozumienia komunikatów komputerowych oraz treści zawartych w telegazecie czy czasopismach elektronicznych. Dopiero opanowanie sprawności czytania ze zrozumieniem daje dostęp do innych źródeł informacji zarówno drukowanych jak i medialnych.

Literatura dziecięca wydaje się ginąć w zalewie telewizji, filmu i gier komputerowych. Aby zapobiec temu zjawisku w 2001 roku rozpoczęła się w Polsce akcja — Cała Polska czyta dzieciom. Kampanię pod tym hasłem zorganizowała Fundacja ABCXXI — Programu Zdrowia Emocjonalnego. Hasło kampanii Cała Polska czyta dzieciom brzmi: Czytaj swojemu dziecku na głos przez 20 minut dziennie. CBOS przeprowadził badania, aby sprawdzić czy w polskich domach istnieje zwyczaj głośnego czytania dzieciom, jak często dorośli czytają dzieciom książki, co im czytają i czy sami sięgają po książki.

W przeważającej części polskich rodzin przynajmniej kilka razy w tygodniu czyta się dzieciom na głos lub czytało książki, kiedy dzieci były młodsze. Prawie, co ósme dziecko wychowuje się bez kontaktu z książką, a co piąte ma z nią kontakt sporadyczny.

B. Tichy podkreśla, że "wiek przedszkolny jest najbardziej naturalnym czasem, w którym należy czytać dzieciom jak najwięcej, gdyż: przedszkolaki nie umieją jeszcze czytać bądź stawiają dopiero pierwsze kroki, a są już intelektualnie przygotowane do percepcji literatury, czytając dorosły staje się pośrednikiem między dzieckiem a książką, ważnym przewodnikiem po bogatym świecie doznań, czytaniu towarzyszy często atmosfera ciepła, intymności, co sprzyja nawiązaniu bliskich kontaktów, te pierwsze doświadczenia najczęściej decydują o późniejszych zamiłowaniach czytelniczych, czytając dzieciom, rozbudzamy ich wyobraźnię i aktywność intelektualną, odwołujemy się do ich uczuć i wrażliwości".

Integracja w odniesieniu do społeczeństwa prowadzić może do rozwoju postępu społecznego, ekonomicznego i kulturalnego. Świat stał się globalna wioską, w której media elektroniczne zmniejszają odległość między ludźmi. Ważnym warunkiem tworzenia społeczeństwa informacyjnego jest edukacja medialna.

Edukacja medialna - to przygotowanie dzieci i młodzieży oraz dorosłych do krytycznego odbioru mediów, to również potrzeba kształcenia w dziedzinie posługiwania się mediami jako narzędziami pracy intelektualnej, uczenia się i komunikowania się.

Cele edukacji medialnej wg. W. Strykowskiego : technologiczne - nabywanie kompetencji, wiedzy, umiejętności i sprawności posługiwania się mediami, kulturowo - pedagogiczne - przygotowanie do świadomego i krytycznego odbioru komunikatów medialnych.

Bibliografia :

1. Gajda J. - Media w edukacji. OW "Impuls", Kraków 2003.

2. Lepa A. - Pedagogika mass mediów. Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2000

3. Fleming E. - Telewizja w nauczaniu i wychowaniu. Nasza Księgarnia, Warszawa1965.

4. Pomykało W. (red.) - Encyklopedia pedagogiczna. Fundacja Innowacja, Warszawa 1996.

5. M. Kielar — Turska - Dziecko w świecie wirtualnym, szanse i zagrożenia w przedszkolu.

6. K. Dziurlikowska - Czy warto czytać książki w epoce Internetu.

---