8. Pomiar w psychologii stresu Łosiak, r.8

Lazarus - stresu nie można zmierzyć - jest wspólnym określeniem dla wielu procesów i zmiennych

1. Pomiar stresu

Główny problem - brak konkretnego określenia jakiego typu zmienną jest stres

Wygodne rozróżnienie - zmienne latentne i obserwowane

∞ Zm. obserwowane - procesy/zjawiska dostępne bezpośrednio

∞ Zm. latentne - nieobserwowalne bezpośrednio ale dające się mierzyć za pomocą zm. obs., które są ich wskaźnikami; pomiar jest rzetelniejszy gdy jest oparty na kilku wskaźnikach

Uzasadnione wydaje się być traktowanie stresu jako zmiennej latentnej (podobieństwo do Lazarusa korzystanie z wielu wskaźników i zmiennych)

Dobór procedur zależy od sposobu ujmowania stresu:

∞ ujęcie podmiotowe - analiza procesów zachodzących w człowieku (np.wahania hormonów)

∞ ujęcie systemowe/relacyjne - rejestrowanie procesów oceny sytuacji relacjonowanych przez człowieka w określonych warunkach

Wskaźniki stresu 4 kategorie:

∞ wskaźniki fizjologiczne - proc.somatyczne: poziom hormonów, ciśnienie, napięcie mięśni

najczęściej uwzględnia się poziom hormonów, szczególnie glukokortykoidów (np.kortyzol, katelocholaminy).

Pomiary te mają charakter względny - porównuje się w szczególnych momentach (stresujących, np.tuż po występie), z poziomem przeciętnym dla danej osoby

∞ w. behawioralne - zmiany w zachowaniu lub pojawianie się nowych (= bezpośrednie/ wczesne następstwa stresu) (drżenie kończyn, napięcie mięśni, załamanie głosu, przyspieszone tempo chodzenia i jedzenia, częste kontrolowanie czasu)

- rejestracja za pomocą obserwacji i kwestionariuszy

∞ w. doznaniowe -subiektywne doznania - stany afektywne, emocje, nastrój.

Problem z emocjami(szczególnie negatyw.): czy są składnikami stresu czy jego następstwem?

Skala PANAS (5-cio stopniowa skala - w jakim stopniu os.odczuwa zwykle dany stan emoc)

∞ w. poznawcze - oceny różnych aspektów sytuacji dokonywane przez osobę

- gdy stres jest ujmowany w kategoriach poznawczo-relacyjnych

- Lazarus:stres-relacja podmiot-otoczenie; o jej charakt. decyduje. ocena poznawcza wtedy mierząc ocenę sytuacji mierzymy stres;

gdy przyjmiemy, że przyczyną stresu są procesy poznawcze to ocena poznawcza dotyczy wskaźników stresu a nie jego samego.

Wybór wskaźników zależy od przyjętej teorii, możliwości i preferencji badacza.

ad. Wskaźniki fizjologiczne:

Kortyzol - wydzielany przez korę nadnerczy;

- kontrolowany przez sprzężenie zwrotne, z udziałem struktur mózg. (hipokamp i wzgórze)

- reguluje procesy nadnerczy

- cykl dobowy: jego poziom przyrasta gwałtownie od rana do południa, a potem stopniowo opada (najniższy o północy) (dlatego jego jednorazowy pomiar jest bez sensu )

- znajduje się w osoczu krwi, moczu i ślinie

Katelocholaminy - np. adrenalina i noradrenalina - pomiar też względny ale trudny bo mają szybki czas rozpadu (we krwi - 1-3 minuty)

- poziom katecholamin we krwi jest wskaźnikiem zwiększonej aktywności sympatycznej częściu autonomicznego UN bezpośrednio przed pomiarem więc użyteczność metody ogranicza się do krótkotrwałego stresu doświadczanego w warunkach laboratoryjnych.

- lepszym wskaźnikiem jest ich poziom w moczu przy przewlekłym stresie

- użyteczność mniejsza niż w przypadku wskaźnika kortyzolu odpowiedzialna za ich wydzielanie aktywność osi SAM nie jest jednoznacznie związana z doświadczaniem stresu

Reakcje układu sercowo-naczyniowego - pomiar ciśnienia krwi, częstości uderzeń serca, aktywności elektrycznej serca i przepływu krwi w naczyniach peryferycznych

- różne wzorce reakcji sercowo-naczyniowych w zależności od rodzaju stresorów specyficzność sytuacyjna ograniczenie stosowania tego jako wskaźnika stresu, ale może być wskaźnikiem występowania poszczególnych emocji.

ad. Wskaźniki doznaniowe:

Traktowanie stanów afektywnych oraz emocji i nastroju jako wskaźników stresu wymaga 2 rozstrzygnięć:

∞ Walencja - umożliwia rozróżnienie między afektem pozytywnym a negatywnym, jest podstawą uporządkowania stanów afektywnych;

(stres wiąże się z negatywnymi - podobieństwo biologiczne)

Wiąże się z nią modalność, czyli treść/jakość emocji.

Lazarus: emocje stresowe: gniew, zawiść, zazdrość, lęk, strach, poczucie winy, wstyd, smutek

W badaniach używa się głownie lęku, strachu, smutku, rzadziej gniewu

∞ Czas trwania stanów afektywnych - emocje trwają krótko (do kilku minut) więc mogą być traktowane jedynie jako wskaźniki krótkotrwałego stresu

Do pomiaru stresu długotrwałego lepiej nadają się nastrój i stan lub pomiar częstości występowania określonych stanów emocjonalnych w dłuższym przedziale czasu („jak często w ciągu tygodnia osoba doświadczała strachu?” dłuższy odcinek czasu jest mniej rzetelny błędy retrospekcji).

granica między przyczynami stresu a stresem ulega zatarciu skala mierząca wydarzenia życiowe jest uznawana często za miarę stresu

pomiar wskaźników stresu:

∞samoobserwacja (=papier, ołówek; listy przymiotników = skala MAACL, PANAS; opisy; skale wizualno=analogowe = os.zaznacza miejsce na osi między dwoma skrajnymi okresleniami); samoobs. można stosować we wsk.doznaniowych, poznawczych i behawioralnych (tu-kwestionariusze,np. PSM)

MAACL - 89 przymiotn.dot.smutku, lęku i gniewu; pomiar stanu chwilowego i przewlekłego

PANAS - mierzy 2 stany (afekt + i -)

∞ obserwacja - obs.zachowania, a w doznaniowych wyrazów mimicznych

∞ metody fizyko-chemiczne - wsk.fizjologiczne - pomiar aktywności elektromagnetycznej i składu chemicznego płynów ustrojowych

2. Pomiar radzenia sobie ze stresem

strategia radzenia sobie ze stresem - sposób radzenia sobie w konkretnej sytuacji (mierzy się za pomocą wskaźników)

styl radzenia sobie ze stresem - utrwalony, charakterystyczny dla danej osoby sposób radzenia sobie (mierzy się częstość występowania określonych wskaźników w różnych sytuacjach, przez dłuższy czas; jest to zm. latentna)

Łosiak: hierarchiczny model radzenia sobie ze stresem

poziom konkretnych zachowań,

poziom strategii obejmujących grupy zachowań oraz

poziom stylu, na który może składać się 1 lub kilka strategii działania.

badanie strategii: samoopisy : co wtedy robisz? / co byś zrobił?; wywiady oraz skala BEFO

3. Podsumowanie

Do pomiaru stresu potrzebne są: teoria, wybór wskaźników i metoda badania.

Szczególny charakter ma pomiar stresu poprzez identyfikację czynników, które go wywołują = wydarzeń życiowych

Kortyzolowa reakcja przebudzenia - do pomiaru stresu przewlekłego

- pomiar: wielkość przyrostu poziomu kortyzonu tuż po obudzeniu i po 30 minutach;

Również należy porównywać z poziomem normalnym dla danej osoby wielkość przyrostu jest stała dla osoby

---