Kamil Giemza

1 gr. Europeistyki Wieczorowej

Poszczególne formacje niebolszewickie (partie, programy, przywódcy).

1. Sytuacja polityczna w Rosji.

Znajdujemy się na przełomie XIX i XX w.. Rosja, która boryka się z problemami gospodarczymi, a kryzys przemysłowy zwiększa bezrobocie. Do tego przedłużająca się wojna z Japonią, która była pasmem klęsk. Dochodziło do wystąpień i strajków.

Ruch opozycyjny w Rosji najwcześniej ujawnił się na uniwersytetach. Uczelnie miały znaczny zakres autonomii i w końcu lat 60-tych XIX w. studenci organizowali kółka dyskusyjne do omawiania zagadnień publicznych i swojej roli w społeczeństwie. Pod wpływem francuskiego pozytywizmu utożsamiano postęp z nauką i oświeceniem. W latach 70-tych pojawiają się nowe idee jak np. zniesienie poddaństwa. Studenci zdali sobie sprawę, że trzeba o tym uświadomić masy wiejskie. Postanowili iść i agitować, lecz szybko spotkały ich represje ze strony władzy. Studenci nie mogli uwierzyć w fakt zakorzenienia miejsca chłopa w społeczeństwie. Oczekiwali osoby, czekającej na najmniejszy sygnał by wystąpić przeciw carowi, tymczasem chłopi uważali że „lepiej im pod rządami cara”.

Jesienią 1879r. powstaje tajna organizacja Wola Ludu (Narodnaja wola), która za swój cel obrała walkę z reżimem carskim za pomocą systematycznego terroru. Była to pierwsza w historii organizacja terrorystyczna. Chcieli zniszczyć rząd i osłabić autorytet cara. Pojawienie się Woli Ludu odegrało wielką rolę, ponieważ ukazała przemoc, jako uprawnione narzędzie polityki. Te 30 osób stanowiących tą formację rościło sobie prawo do przemawianiu w imieniu „ludu”, i od tej pory wszyscy rewolucjoniści rosyjscy będą tak mówić.

Początek lat 90-tych to klęska głodu w Rosji. Socjaliści-rewolucjoniści zdawali sobie sprawę, że Rosja nie ma ani rynku wewnętrznego, ani zagranicznego czyli nie posiada niezbędnych warunków do zaistnienia kapitalizmu. Stąd uznano, że Rosja wkroczy na drogę innego rozwoju niż na zachodzie i przejdzie od razu od feudalizmu do socjalizmu, pomijając kapitalizm - tzw. doktryna „odrębnej drogi”. Efektem takiego myślenia było przekonanie, że w Rosji rewolucje można przeprowadzić nie w wyniku nieuchronnego społecznego rozwoju kapitalizmu, tylko przez terror i zamach stanu.

Pojawiły się spory między dwoma obozami radykalnymi. Socjaliści-rewolucjoniści czyli Eserowcy pozostali wierni tradycji „odrębnej drogi” i walki „bezpośredniej” tj. terroryzmu. Ich socjaldemokratyczni konkurenci wierzyli w nieuchronność kapitalizmu i politycznej liberalizacji Rosji. Partie te łączyło oddanie sprawie rewolucji. Wszystkim tym partiom przewodzili inteligenci. Pomimo tego że socjaliści nazywali liberałów „burżujami” a bolszewicy nazywali swoich przeciwników „drobnomieszczanami” wśród przywódców głównych stronnictw opozycyjnych nie było widać różnic w pochodzeniu społecznym. Zabiegali o względy tej samej warstwy, i choć liberałowie pragnęli uniknąć rewolucji, do której dążyli socjaliści, w swojej strategii działania nie odrzucali środków rewolucyjnych i aktów terroryzmu.

Następnie miała miejsce Krwawa Niedziela - pokojowa demonstracja w Petersburgu przed Pałacem Zimowym 22 stycznia 1905, która została zmasakrowana przez kozaków i policje. Zginęło około 1000 ludzi. To tylko spotęgowało strajki. Głoszono hasła „precz z absolutyzmem” i postulowano o przyznanie podstawowych swobód obywatelskich w życiu publicznym, czyli wolność zgromadzenia, wolność sumienia i wolność wyznania. W styczniu strajkowało około pół miliona robotników. Dochodzi do rewolucji, której efektem jest wydany manifest z dnia 6 sierpnia 1905r. o zwołaniu Dumy Państwowej czyli parlamentu. Bolszewicy chcieli zbojkotować Dumę, poparła ich Socjaldemokracja czyli (SDKPiL, Bund, Łotewska Socjaldemokracja i Rewolucyjna Partia Ukrainy), oraz część mienszewików.

W październiku około 2 milionów robotników, studentów i urzędników żądało praw politycznych i udziału w rządzeniu państwem. Przestraszony car wydał 17 października 1905 manifest, w którym obiecał uznać wcześniej wspomniane swobody obywatelskie oraz nadać Dumie uprawnienia ustawodawcze.

I Duma obradowała w Pałacu Taurydzkim w Petersburgu 27 kwietnia 1906r. Posłów było około 500 a w wyborach do Dumy brały udział pierwsze rosyjskie legalne partie polityczne, które się utworzyły zaraz po wydaniu manifestu z 17 października 1905. Najwięcej posłów mieli tam kadeci. Wybory do Dumy były pośrednie, wybierano posłów elektorów, którzy później na odrębnych zgromadzeniach dokonywali wyboru (zasada kurialna). Były kurie ziemiańskie, miejskie, wiejskie i robotnicze. Ordynacja była skierowana do chłopów, gdyż carat liczył na ich lojalność. Ogólnie rzecz biorąc powołanie tej instytucji było krokiem milowym w dziejach Rosji; otwierała się w ten sposób droga do ewolucyjnej demokratyzacji systemu.

Przedstawiciele burżuazji i prawicowi działacze ziemscy skupili się w Związku 17 Października (Aleksandr Kuczkow, Dmitrij Szypow i hr. Piotr Heyden) „październikowcy” lub „oktiabryści” żądali realizacji postanowień manifestu.

Wybory do II Dumy były na początku 1907r. Wygrali je kadeci (około 100), tyle samo „trędowników”, 65 socjaldemokratów (głównie mienszewicy) i 50 posłów z królestwa i z guberni zachodnich. Wynik niekorzystny dla caratu. Duma znów żądała spełnienia swoich postulatów. 3 czerwca 1907r. Mikołaj II wydaje dekret o rozwiązaniu Dumy (to dzień końca rewolucji).

Wybory do III Dumy na nowych zasadach korzystnych dla caratu. I tak 147 posłów prawicowych (w tym 50 najbardziej zaciekłych i agresywnych reakcjonistów „czarnosecińców”), 154 „oktiabrystów” 54 kadetów, 13 trudowników i 19 socjaldemokratów (w tym 1/3 bolszewików). Ta Duma przetrwała całą 5 - letnią kadencje.

W roku 1917r. w lutym sytuacja znów się znacznie pogorszyła. Trwa wojna, gdzie zginęło ponad 4 miliony żołnierzy. Gospodarka nastawiona na wojnę przestała funkcjonować dla ludzi. Głód i strajki. Przywódcy Dumy tworzą Tymczasowy Komitet Dumy, który obejmuje władzę 27 II 1917r. a rząd carski zostaje aresztowany, a car zmuszony do abdykacji uwięziony rozstrzelany z rodziną przez bolszewików w 1918r. Równocześnie z Tymczasowym Komitetem Dumy, tworzy się w Piotrogrodzie Rada Delegatów Robotniczych (większość mienszewicy i eserowcy, czyli prawica socjaldemokratyczna) Komitet i Rada porozumiała się i powstaje Rząd Tymczasowy. W kraju pojawia się spokój i ulga. Z emigracji wraca Lenin i wygłasza tezy kwietniowe. Z zaistniałej sytuacji niezadowoleni byli tylko bolszewicy i monarchiści. Jako że Rząd Tymczasowy kontynuował udział w wojnie. Lenin żądał zaprzestania działań wojennych i powołuje KC i wzburza rewolucje.

Mienszewicy i eserowcy domagali się odstąpienia od oblężenia Pałacu Zimowego, oskarżając bolszewików o zorganizowanie spisku wojskowego. Jednak wobec niemożności ugody opuścili oni salę obrad. Jednak obrady trwały dalej, bez nich i przyjęto odezwę Lenina do robotników, żołnierzy i chłopów (o przejęciu władzy przez II Wszechrosyjski Zjazd Rad). Były wybory kolejne gdzie bolszewicy przegrali więc Komitet Centralny uznał skład Zgromadzenia Ustawodawczego za niezgodny z układem sił klasowych, jakie występują w społeczeństwie. Stąd rozwiązano Konstytuantę, jako organ kontrrewolucyjny. Od tej pory odrzucono zasady demokratycznych rządów. Władzę zmonopolizowano w jednej partii. W lipcu uchwalono konstytucje ustanawiającą rządy bolszewików i „dyktaturę proletariatu”.

2. Eserowcy (Partia Socjalistów Rewolucjonistów)

Partia jest zjednoczeniem całego ruchu narodnickiego. Były to małe grupy ludzi tworzone pod koniec XIX w. w różnych miastach Rosji. Przyjmowały one głównie nazwy socjalrewolucyjnych. Również za granicą, szczególnie w Szwajcarii, zaczął się kształtować ośrodek złożony z przebywających na emigracji działaczy narodnickich. Rosnąca liczba grup przyspieszyła zjednoczenie całego ruchu w 1901r. jako PSR (Partia Socjalistów-Rewolucjonistów). Jednak powstaje organizacja, która uchodzi za pierwowzór ruchu „narodnickiego” czyli ludowcowego była Ziemia i Wola, założona w 1876r. Organizacja ta zasłynęła jako sprawna organizacja terrorystyczna, która aktami indywidualnego terroru chciała zastraszyć rząd i dojść do władzy w państwie. Zamachy skierowane na gubernatorów, żandarmów jak i na samego cara. 13 marca 1881r. w wyniku wybuchu bomby zginął Aleksander II.

Program PSR, został zatwierdzony dopiero po paru latach. Przewidywał prowadzenie walki rewolucyjnej w celu obalenia absolutyzmu i przekształcenia Rosji w republikę demokratyczną na zasadzie federacyjnej. Ważną rolę w programie odgrywała kwestia agrarna. Eserowcy zgodnie z tradycjami narodnickimi przywiązywali do niej dużą wagę i uznawali chłopstwo jako największą siłę rewolucyjną (dominacja klasy chłopskiej). Zamierzali uspołecznić wielkie własności ziemskie (czyli zniesienie prywatnej własności ziemi) i utrzymać wspólnoty gminne.

Wiktor Czernow (który był przywódcą ruchu) podzielił społeczeństwo na 2 klasy (według źródła dochodu): wyzyskiwanych (pracujący) - chłopi, robotnicy i inteligencja; oraz wyzyskiwaczy (żyli z cudzej pracy) - obszarnicy, kapitaliści, urzędnicy i duchowieństwo.

Aby ten plan zrealizować, postanowili zacząć od działalności w miastach, a zdobywanie wpływów na wsi zostawili sobie na później. Jednym ze środków bezpośredniego działania rewolucyjnego miały być akty terrorystyczne. Akty terroru zajmowały w programie eserowców centralne miejsce, miały one obniżyć prestiż władzy w oczach ludności i zachęcić ją do buntu.

Partia Eserowców miała również skrajne skrzydło tzw. maksymalistów. Chciano rozszerzyć terror polityczny o terror gospodarczy rozumiany jako zamachy na obszarników i właścicieli fabryk. Organizowali napady na banki, rzucali bombami (np. w willę premiera Stołypina w 1911r.)

Znani działacze : Jekatierina Breszko-Breszkowska, Michaił Gotz i Osip Minor. Z młodszych Nikołaj Awksientiew, Ilja Bunakow-Fondaminski i główny teoretyk partii Wiktor Czernow.

Organem propagandowym partii była „Riewolucjonnaja Rossija” wychodząca za granicą w latach 1901-1905, dobrze redagowana i przynosząca informacje o sprawach chłopskich, o wydarzeniach wewnętrznych w Rosji i o działalności terenowej komitetów PSR.

Pod koniec 1901r. powstała w ramach PSR oddzielna Organizacja Bojowa (BO - Bojewaja Organizacja), która dysponowała środkami materialnymi i miała dużą samodzielność w działaniu. Na jej czele stanął Grigorij Gerszuni, wcześniej działacz w środowisku proletariatu żydowskiego w Mińsku. Dziełem BO był udany zamach na ministra spraw wewnętrznych Dmitrija Sipiagina w 1902r. oraz zabójstwo wicegubernatora Ufy, Nikołaja Bogdanowicza, sprawcy masakry robotników złatoustowskich, w 1903r. Zaraz potem Gerszuni został aresztowany i skazany na bezterminową katorgę. Na czele BO zastąpił go Jewno (Jewgienij) Azef, od lat będący na usługach ochrany, jeden z najbardziej nikczemnych prowokatorów w dziejach rosyjskiego ruchu rewolucyjnego (tak twierdzi Ludwik Bazylow). I przez wiele lat Azef odgrywał podwójną rolę. Został zdemaskowany dopiero pod koniec 1908r.

Eserowcy tworzyli luźną organizację, m.in. dlatego, że policja, która za główny cel obrała sobie zapobieganie terrorowi ciągle infiltrowała i dziesiątkowała ich szeregi. Za donos na członka BO ochrana płaciła 1000 rubli, za eserowca-inteligenta 100 rubli, za eserowskiego robotnika - 25 rubli, a za socjaldemokratę co najwyżej 3 ruble. Członkami tej partii byli głównie studenci (około 75% w Moskwie) a na wsi nauczyciele.

Po rewolucji lutowej, partia zaczynała odgrywać większą rolę. Lider Eserowców - Aleksander Kiereński (utalentowany orator i adwokat) został ministrem sprawiedliwości oraz 6. VIII został mianowany premierem.

Prowadzona przez Kiereńskiego polityka kontynuacji wojny nie spodobała się robotnikom i żołnierzom lecz masy chłopskie nadal je popierały. Wtedy z partii wystąpili tzw. Lewicowi eserów („lewi eserzy”) z Marią Spiridonową na czele i przeszli do opozycji.

Dekret o ziemi, który został ogłoszony w nocy 8 na 9 listopada był spójny z programem Eserowców. Przewidywał on konfiskatę ziemi obszarniczej oraz jej "socjalizację" i rozdzielenie między chłopów. Lenin tłumaczył go, że likwidował własność obszarników bez wykupu i znosił prywatną własność ziemi, aby ziemia wraz z inwentarzem znalazła się w rękach komitetów i rad chłopskich. Również umorzono długi i zniesiono czynsz dzierżawny.

21 lipca 1917r. po dymisji księcia Lwowa na czele Rządu Tymczasowego stanął Kiereński. Centralny Komitet Wykonawczy Rad uznał na żądanie eserowców i mienszewików gabinet Kiereńskiego za „rząd ocalenia rewolucji” i udzielił mu „nieograniczonych pełnomocnictw” i „nieograniczonej władzy”. Było to zerwanie z dwuwładzą i utworzenie dyktatury w rękach nieudolnego Kiereńskiego.

Kiereński od razu wznowił sądy polowe i karę śmierci. Jednak burżuazja rosyjska szukała dyktatury wojskowej i potrzebowała odpowiedniego kandydata, tzw. rosyjskiego Bonapartego. Stąd nominacja gen. Korniłowa, który 7 września 1917r. ruszył zbrojnie na Piotrogród. Chciał zdobyć dyktaturę Kiereńskiego lecz Lenin uznał to za uderzenie w rewolucje. Pucz Korniłowa był klęską kontrrewolucji.

Sytuacja uległa pogorszeniu, mienszewicy i eserowcy chcąc ratować sytuację formalnie zerwali koalicję z kadetami, usuwając ministrów kadeckich i 8 października powstaje nowy rząd Kiereńskiego z zupełną przewagą eserowsko-mienszewicką. Nie miało to już jednak żadnego znaczenia.

Bolszewicy się przeorganizowali, wyłonili Ośrodek Partyjny (Stalin, Dzierżyński i Jakow Michajłowicz Swierdłow). Kiereński spodziewał się ataku lecz obiecał ambasadorowi brytyjskiemu, że nie ubiegnie ich i nie będzie stosował represji.

Jednak w nocy z 6 na 7 listopada 1917r. bolszewicy z pomocą lewych eserów opanowali najważniejsze punkty (telegraf, elektrownie, gazownie, dworce kolejowe, magazyny zboża, węgla i nafty, bank państwowy, mosty na Newie, Twierdzę Petropawłowską.

Eserowcy wspólnie z Kadetami popierali istnienie Konstytuanty (Zgromadzenia Ustawodawczego). Te wybory z resztą wygrali, zdobywając 21 mln głosów czyli 370 mandatów na 700 możliwych. (Listopad 1917r.). Organizowano opór przeciw bolszewikom i wspierano w wojnie domowej „białych”. Działaczka eserów Fanny Kaplan dokonała nieudanego zamachu na Lenina.

Po objęciu władzy przez bolszewików działacze musieli udać się na emigrację lub zostać prześladowanymi w Rosji. Dotyczyło to również lewicowych eserów, którzy nie poparli pokoju brzeskiego (lipiec 1918r.) i wystąpili przeciwko bolszewikom. W roku 1922 przywódcy Eserów zostali aresztowani przez Czeke i OGPU (Zjednoczony Państwowy Zarząd Polityczny) a następnie skazani w procesie pokazowym na śmierć i długoletnie więzienie. ( W wyniku protestów działaczy II Międzynarodówki wyroków śmierci nie wykonano).

3. Mienszewicy

Mienszewicy wyłaniają się z SDPRR (Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji) w roku 1903, w wyniku sprzecznych poglądów. Utworzyły się dwie grupy, podczas głosowania nad programem rosyjskiej socjaldemokracji gdzie uzyskali mniej głosów od bolszewików. Stąd mamy - bolszewicy (od bolsze - więcej) i mienszewicy (od miensze - mniej).

Socjaldemokraci definiowali klasy według stosunku do środków produkcji, a przemysłową klasę robotniczą (proletariat) uważali za jedyną klasę prawdziwie rewolucyjną. Chłopów (oprócz tych pozbawionych dostępu do ziemi gminnej) uważali za „drobnomieszczan” czyli za reakcjonistów. Burżuazja była dla Mienszewików przejściowym sojusznikiem we wspólnej walce o władze. Potępiali terror, ponieważ odwraca on uwagę od podstawowego zadania socjalistów, czyli organizowanie robotników (choć sami z terroru czerpali korzyści).

W pewnym momencie zmienili stanowisko i zmniejszyli znaczenie proletariatu w rewolucji. Szukając poparcia, zaczęli wspierać liberalną burżuazję - miało to miejsce podczas rewolucji 1905r.

Gdy powołano Dumę i bolszewicy nawoływali do bojkotu wyborów oraz do powstania zbrojnego. Mienszewicy najwyraźniej zagubieni rzucili hasło bojkotu częściowego (wybierać elektorów, nie wybierać posłów). To stanowisko wprowadziło zamieszanie wśród robotników. Chłopi jednak chętnie głosowali licząc na radykalne reformy rolne w Dumie.

Na zjeździe zjednoczeniowym w Sztokholmie w 1906r. Włączono wszystkie partie socjaldemokratyczne, w tym mienszewików do SDPRR. Było to formalne zjednoczenie, ponieważ bojkot Dumy uznano za złą taktykę. Mimo to różnice między bolszewikami i mienszewikami pogłębiały się nadal.

Przed wojną, gdy udział SDPRR we władzy był wciąż mały. Mienszewicy przecenili siły reakcji. Nie wiedzieli, że rewolucja w Rosji jest już nieunikniona. Postanowili więc zerwać z działalnością rewolucyjną i rozpocząć legalne działania. Ostatecznie mienszewicy zostali wykluczeni z SDPRR (Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji) w roku 1912r.

Mienszewicy wspólnie z eserowcami i kadetami tworzyli podstawę Rządu Tymczasowego. Podczas rewolucji lutowej poparcie dla mienszewików wzrosło.

Po zakończeniu wojny domowej (1922 - Zdobycie Władywostoku przez Armię Czerwoną) i delegalizacji partii (1920), większość przywódców wyjechała i działała na emigracji.

.Przedstawiciele: Nikołaj Czcheidze (przewodniczący Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich oraz Ogólnorosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego Rad - do lipca 1917, Gieorgij Cziczerin - ludowy komisarz spraw zagranicznych.

Co ciekawe w Gruzji partia mienszewików (Noe Żordania, Noe Ramiszwili, Nikołaj Czcheidze) wygrała wybory i rządziła niepodległą Gruzją do marca 1921, do inwazji Armii Czerwonej.

4. Kadeci (Partia Wolności Ludu lub Partia Konstytucyjno-Demokratyczna)

Kadeci byli ugrupowaniem liberalnym. Nazwa Kadeci pochodzi od pierwszych liter K i D (Konstytucyjni-Demokraci). Ruch ten zaistniał w organach samorządu terytorialnego, w tzw. ziemstwach. Ich przedstawiciele spotykali się czasami w Moskwie i byli zgodni co do potrzeby wprowadzenia powszechnej i obowiązkowej oświaty oraz zniesienia kary cielesnej.

W 1903r. opozycyjni członkowie ziemstw, w porozumieniu z grupą profesorów uniwersytetu o poglądach liberalnych, zawiązali tajną organizację „Związek Wyzwolenia” (Sojuz Oswobożdzenija). Ta organizacja odrzucała „walkę klas i walkę rewolucyjną”. Żądała wprowadzenia w Rosji ustroju konstytucyjnego. Z tego ugrupowania wyłoni się w roku 1905r. stronnictwo konstytucyjno-demokratyczne czyli Kadeci. Byli oni monarchistami, ale chcieli przekształcić cesarstwo rosyjskie w monarchię konstytucyjną typu zachodnioeuropejskiego z zapewnieniem burżuazji roli kierowniczej w państwie.

Kadeci opowiadali się bezwarunkowo za monarchią parlamentarną, w każdym bądź razie za wprowadzeniem zasady odpowiedzialności ministrów przed Dumą oraz ośmiogodzinnym dniem pracy. Podczas wojny domagali się ograniczenia wpływów niemieckich na dworze, przeprowadzenia reform wewnętrznych i umocnienia wojsk na froncie wojennym. Pawieł Milukow, przechwalał się że ich program jest najbardziej lewicowy ze wszystkich wysuwanych przez analogiczne ugrupowania w Europie Zachodniej. Było to jednak podyktowane warunkami sceny politycznej, gdzie musieli rywalizować ze stronnictwami radykalnymi, które sytuowały się bardziej na lewo od zachodnioeuropejskich odpowiedników dając skrajne i utopijne obietnice. Stąd przyjęli radykalny program społeczny, zawierający żądanie wywłaszczenia wielkich majątków ziemskich z odszkodowaniem po cenie „godziwej” a nie rynkowej oraz wywłaszczenia własności Cerkwi i państwa, oraz ich rozdziału między chłopów. Istniał również program wszechstronnej opieki społecznej.

Polityka partii była niepokojąco dwuznaczna - bali się oni rewolucji i wykorzystywali ją - co było poważnym błędem. Używanie argumentu zagrożenia rewolucją aby uzyskać od cara korzyści w imię mniejszego zła w pewnym stopniu przyczyniło się do wybuchu rewolucji.

Część kadetów z posłami włościańskimi utworzyła frakcje „trudowików” (Partia pracy - Trudowaja Gruppa), która domagała się oddania chłopom całej ziemi obszarniczej. Postulowali również o powszechną amnestie i wprowadzenie odpowiedzialności ministrów - w ten sposób z każdym dniem pogłębiał się konflikt między Dumą i rządem. Car nie widząc innej możliwości aby zapanować nad Dumą wydaje dekret 8 VII 1906r. o rozwiązaniu Dumy. Wtedy prawie 200 posłów (głównie kadeckich) wyjechało do Wyborga i ogłosiło manifest z protestem przeciw niepraworządnemu rozwiązaniu izby ustawodawczej i z wezwaniem, aby nie płacono podatków i nie stawiano się do poboru wojskowego. Wezwanie podpisał Siergiej Muromcew, który był przewodniczącym I Dumy. Potem Ci posłowie zostali skazani na karę trzymiesięcznego więzienia. Efektem tego było pozbawienie liderów wśród kadetów poza Milukowem, Rodiczewem i Makłakowem.

O swobodzie działalności liberałów, którzy byli bardzo kłopotliwi dla cara decydowała rola jaką odgrywali oni w społeczeństwie. Dla porównania studenci - socjaliści byli traktowani przez policję jak zwierzyna łowna. Co innego gdy działaczem politycznym był Książe, lekarz czy prawnik. To właśnie pozycja społeczna tłumaczy, dlaczego kierownictwo partyjne liberałów mogło swobodnie funkcjonować w samej Rosji, podczas gdy eserowcy i mienszewicy (bolszewicy też) musieli działać z zagranicy. Wyjaśnia to również dlaczego liberałowie zajęli kierownicze stanowiska zarówno w 1905r. jak i w 1917 na wiele tygodni przed ujawnieniem się ich politycznych konkurentów. Rosyjski ruch liberalny opierał się na ziemstwach i inteligencji.

Przywódcą partii - profesor historii Rosji na Uniwersytecie Moskiewskim Pawieł Miliukow. Iwan Pietrunkiewicz, Wasilij Makłakow, Piotr Struve, Fiodor Rodiczew.

W III Dumie byli najbardziej konsekwentni i najostrzejsi w krytyce polityki Stołypina (premier). Milukow stwierdził: „Dopóki istnieje w Rosji izba ustawodawcza kontrolująca budżet, opozycja rosyjska pozostanie opozycją Jego Cesarskiej Mości, a nie przeciw Jego Cesarskiej Mości”.

Gdy trwała wojna, burżuazja rosyjska uznała wojnę za jedyną drogę do zdobycia udziału we władzy. We wrześniu 1915r. Kadeci zostali wsparci przez mniejsze ugrupowania (październikowcy, postępowcy) i utworzyli tzw. Dumski Blok Postępowy, obejmujący mniej więcej 2/3 posłów. Wysuwano imperialistyczne cele wojny aby zdobyć sympatie nacjonalistów. Żądano amnestii dla przestępców politycznych ( - do kół lewicowych). Hasło wojny aż do zwycięstwa ( - utrzymać poparcie zachodnich sprzymierzeńców).

Gdy w Radzie Piotrogrodzkiej przewagę mieli eserowcy i mienszewicy, odrzucili oni pomysł rewolucji i współpracy z bolszewikami i porozumieli się z przedstawicielami burżuazji. Duma została odroczona z 12 marca do kwietnia. A w nocy z 12 na 13 marca wyłoniony został Tymczasowy Komitet Wykonawczy Dumski. W jego skład wchodzili przedstawiciele Dumskiego Bloku Postępowego oraz dwaj członkowie lewicy - mienszewik Czcheidze (przewodniczący Rady Delegatów Robotników i Żołnierzy) i jego zastępca (eserowiec) Aleksander Kiereński. Owocem tej współpracy był powstały 14 marca Rząd Tymczasowy, który 16 marca otrzymał pełnię władzy od cara. Ten Rząd zajął korzystne stanowisko w sprawie Polski.

5 maja 1917r. powstał nowy rząd w skład którego wchodzili mienszewicy i eserowcy a przewodniczył mu Lwow. Kiereński miał przeprowadzić ofensywę przeciwko państwom centralnym, która zakończyła się niepowodzeniem. Wzmogło to w narodzie rosyjskim dążenia rewolucyjne i antywojenne.

W tym momencie kadeci postulowali o przywrócenie w Rosji rządów silnej ręki. Żądali delegalizacji partii bolszewickiej, robotnikom miano odebrać broń a oddziały zrewolucjonizowane miały się wycofać z Piotrogrodu. Z powodu braku akceptacji na te żądania, Kadeci podali się 15 lipca 1917r. do dymisji. Sądzili, że groźba rozpadu koalicji rządowej skłoni eserowców i mienszewików do ustępstw. Niestety tak się nie stało i partia kadetów została zdelegalizowana w grudniu 1917r. Jej byli działacze walczyli po stronie białych przeciwko bolszewikom a po zakończeniu wojny domowej uciekli za granicę.

---