BUDOWA I FUNKCJE TKANKI KOSTNEJ
Przez szereg lat układ szkieletowy (kościec) stanowiący średnio 15 - 20% masy ciała traktowany był raczej drugorzędnie; jego rolę sprowadzano do mechanicznej podpory dla mięśni i ochrony narządów wewnętrznych. Stosunkowo niedawno zainteresowano się znaczeniem tkanki kostnej w procesach przemiany materii. Zwrócono również uwagę na duże zróżnicowanie kości pod względem budowy i czynności.
Z pewnym uproszczeniem można przyjąć, że istnieją dwa zasadnicze rodzaje kości, mianowicie kość zbita i gąbczasta.
Kość zbita jest kością twardą, tworzącą warstwę zewnętrzną kości czyli korę. W normalnych warunkach zbudowane z niej są trzony kości długich (udowa, piszczelowa, ramienna itd.) oraz powierzchnia niektórych innych kości np. czaszki. Struktura takiej kości stanowi o jej odporności mechanicznej przy stosunkowo niewielkim udziale w procesach przemiany materii.
Kość gąbczasta zwana również beleczkową różni się zasadniczo od poprzedniej. Ma znacznie mniejszy ciężar właściwy i regularnie ułożony system delikatnych, elastycznych połączeń przypominających sieć, nazwanych beleczkami. Sposób ich ułożenia pozwala na równomierny rozkład sił działających na kości i odciążenie części szkieletu. Kość gąbczasta jest bardzo aktywna metabolicznie co wiąże się m.in. z wbudowywaniem lub uwalnianiem dużych ilości wapnia. Proces osteoporozy dotyczy głównie tego typu kości.
W każdej kości niezależnie od jej rodzaju można wyróżnić trzy podstawowe elementy: szkielet nieorganiczny, włókna kolagenowe oraz komórki kostne.
Szkielet nieorganiczny stanowi średnio 70% całej kości a podstawowym budulcem są tu związki wapnia i fosforu. Występują one w postaci uwodnionych kryształów nazywanych hydroksy-apatytami. Niedobór wapnia w znacznym stopniu upośledza tworzenie się tych związków, zaburzając strukturę beleczek kostnych co prowadzi do osteoporozy.
Włókna kolagenowe stanowią prawie 30% kości a tworzy je specjalne białko o wydłużonej cząsteczce przypominające warkocz czyli kolagen. Nadaje on kości elastyczność i w większości przypadków osteoporozy nie jest uszkodzony.
Komórki kostne podobnie jak kolagen pochodzą z tkanki łącznej a stanowią 1 -2% całej kości. Wyróżniamy ich dwa typy: osteoklasty i osteoblasty.
Osteoklast to inaczej komórka kościogubna. Jej najważniejszą funkcją jest trawienie składników kości i tworzenie w niej jamek wypełnianych stopniowo nową tkanką.
Osteoblast to komórka kościotwórcza, która dzięki dużej własnej aktywności produkuje kolagen i osteoid czyli macierz kostną. Steruje czynnością osteoklasta i odpowiada na pobudzenie z zewnątrz przez szereg hormonów.
Po okresie dużej aktywności przechodzi zwykle w stadium "spoczynkowe" i wówczas określany jest mianem dojrzałej komórki kostnej czyli osteocytu.
Tkanka kostna ma tą ciekawą właściwość, że proces jej przebudowy tzn. tworzenie nowej kości i usuwanie starej są w dynamicznej równowadze. W normalnych warunkach zjawisku ubytku masy kostnej ( tworzenie jamki w kości trwa średnio 17 dni) towarzyszy jej wypełnianie, trwające jednak znacznie dłużej (około 170 dni). W przebiegu chorób kości, w tym w osteoporozie, tworzenie nowej kości znacznie się wydłuża co z upływem czasu prowadzi nieuchronnie do ujemnego bilansu kostnego.
Warto sobie uświadomić, że masa tkanki kostnej zmienia się wraz z wiekiem. Ilość jej zwiększa się stopniowo w ciągu pierwszych 20 lat życia osiągając maksimum około 30 - 35 roku życia. Mówimy wówczas o tzw. szczytowej masie kostnej. Stanowi ona ważny punkt odniesienia w badaniach gęstości kości (densytometria). Przez następne 10 - 15 lat życia gęstość tkanki kostnej niewiele się zmienia ale już po 45 roku życia zaczyna przeważać kościo-gubienie. Na szczęście ogólna struktura szkieletu i zdolność odbudowy kości po urazach są zachowane.