WPŁYW SYTUACJI W DOMU RODZINNYM UCZNIA NA JEGO
WYNIKI W NAUCE
Rodzina ma największy wpływ na rozwój dziecka, gdyż jako pierwsza kształtuje jego osobowość i w dużej mierze decyduje o jego przyszłym życiu. Od początku swojego istnienia, właśnie dzięki rodzinie dziecko poznaje zasady i normy postępowania, uczy się podporządkowania zwyczajom i obyczajom panującym w społeczeństwie, a także poczucia obowiązku i domagania się swoich praw. Do zadań rodziców należą także: zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa, zaspokojenie jego potrzeby więzi uczuciowej oraz zorganizowanie mu czasu wolnego. Spełniając te wymagania, rodzice mają ogromną szansę na wychowanie młodego człowieka, który będzie prawidłowo nawiązywał kontakty z innymi ludźmi, pamiętał o swoim prawie wyboru, starał się podejmować właściwe decyzje, potrafił ponosić konsekwencje błędnych zachowań i wyciągał z nich wnioski, a także osiągał dobre wyniki w nauce i sukcesy w innych dziedzinach życia. Właściwe funkcjonowanie rodziny ma więc znaczny wpływ na prawidłowy rozwój emocjonalny, psychiczny i fizyczny dziecka.
Atmosfera domu rodzinnego odbija się na wynikach w nauce ucznia. Dziecko ma bardzo silną potrzebę miłości, a w tych rodzinach, gdzie uczucia wobec dzieci są zaniedbywane, występują kłopoty w osiąganiu sukcesów w szkole. Zatem zaniedbywanie uczuciowe i rzadkie rozmowy z dzieckiem, spowodowane często brakiem czasu ze względu na pracę zawodową, powodują u niego niedostatek uczuć.
Zła sytuacja materialna rodziców jest także przyczyną niepowodzeń w szkole. Bardzo często pogarsza atmosferę życia rodzinnego, doprowadza do napięć, konfliktów, kłótni i w skrajnych przypadkach przemocy fizycznej pomiędzy członkami rodziny, co z kolei odbija się na pracy szkolnej dziecka. Do podniesienia wyników w nauce przyczyniają się: dbanie o zdrowie dziecka - odpowiednie wyżywienie i opieka medyczna, własny pokój, dostęp do pomocy naukowych i możliwość rozwijania zainteresowań i zdolności. Należy jednak pamiętać, aby nie spełniać każdej zachcianki dziecka, gdyż to działanie odniesie całkowicie odwrotny skutek - zniechęci dziecko do jakichkolwiek wysiłków związanych z nauką. Należy tutaj zwrócić uwagę na jeszcze jedną ważną sprawę, gdyż często zdarza się, że rodzic rekompensuje swoją nieobecność w domu i brak kontaktu z dzieckiem, spełniając wszelkie jego życzenia i mówi ze zdziwieniem: „Przecież naszemu dziecku nic nie brakuje, kupujemy mu wszystko, czego tylko zapragnie, dlaczego ma więc złe oceny?”. Nic nie zastąpi ciepłego, opartego na wzajemnym szacunku i szczerości kontaktu z dzieckiem. Dlatego nie należy zapominać o spacerach, ruchu na świeżym powietrzu, wspólnym podejmowaniu decyzji czy organizowaniu wakacji, dni świątecznych.
Ważnym czynnikiem wpływającym na postępy w nauce jest struktura rodziny. Ostatnio bardzo często spotyka się w szkołach dzieci pochodzące z rodzin niepełnych, tj. takich, w których dziecko wychowuje jeden rodzic. Spowodowane jest to rozwodami, decyzją jednego z rodziców o samotnym wychowywaniu dziecka, śmiercią jednego z rodziców i bardzo często ostatnio spotykanym zjawiskiem, jakim są wyjazdy rodziców za granicę w celach zarobkowych. Brak rodzica to sytuacja wymagająca kompensacji, dlatego należy w szkole stwarzać tym uczniom odpowiednie warunki, aby nie czuły się inaczej niż ich rówieśnicy.
Poziom wykształcenia rodziców także determinuje pracę dziecka. Rodzice o wyższym i średnim wykształceniu bardziej interesują się wynikami w nauce dziecka i mają częstszy kontakt z wychowawcą i nauczycielami. Dzięki takim rodzicom dzieci mają łatwy dostęp do książek, prasą, kina, teatru, wystaw i sportu. Rodzina, która nie potrzebuje bodźców intelektualnych, nie jest w stanie zapewnić dziecku właściwego rozwoju umysłowego, który jest czynnikiem mobilizującym ucznia do pracy. Rodzice z niskim wykształceniem bardzo często nie są w stanie pomóc dziecku w nauce, nie rozumieją sensowności działań podejmowanych przez szkołę, nie zauważają potrzeby pomocy dziecku przez inne instytucje, np. poradnie, a kiedy uświadamia się im taką potrzebę, odrzucają pomoc, twierdząc:„Moje dziecko nie jest głupie i nie musi być badane”. Nauczyciele powinni mobilizować te dzieci do dodatkowej pracy, np. na rzecz klasy lub szkoły - wyjaśniać sensowność tych działań i koniecznie nagradzać, co zachęci je do współpracy.
Kolejnym czynnikiem wpływającym niekorzystnie na pracę ucznia jest wielodzietność rodziny. Najbardziej optymalne warunki do rozwoju dziecka stwarzają rodziny z dwojgiem dzieci. Duża liczba rodzeństwa ma znaczny wpływ na problemy w nauce. W rodzinach wielodzietnych są gorsze warunki materialne, a rodzic nie jest w stanie poświęcić każdemu dziecku tyle samo uwagi. Często zdarza się, że starsze dzieci obciążane zostają opieką nad młodszym rodzeństwem, ciężką pracą w domu, co pochłania im dużo czasu i energii, których potrzebują do nauki.
Podobną sytuację można zauważyć, gdy jeden z rodziców ciężko choruje. Nierzadko rodzina zanim pogodzi się z nową sytuacją i zaakceptuje zmiany, przechodzi poważny kryzys. Ciężka choroba w rodzinie także wiąże się z gorszymi warunkami materialnymi, mniejszym poświęceniem uwagi dziecku, włączeniem go do opieki nad przewlekle chorą osobą. I tutaj znowu brakuje dziecku czasu i energii do nauki.
Dzieci żyjące w rodzinach, w których dochodzi do konfliktu z prawem bardzo często nie są w stanie osiągać takich wyników w nauce, które pozwoliłyby im być promowanym do następnej klasy. W domu, w którym nie ma żadnego wzorca postępowania, rodzina żyje w ciągłym stresie, a dziecko jest świadkiem kradzieży, prostytucji czy pobicia nie ma możliwości na stworzenie warunków sprzyjających nauce. Niestety, zdarza się tak, że i dzieci biorą udział w przestępstwach.
Następną szczególnie trudną sytuacją ucznia w jego rodzinie jest alkoholizm lub przyjmowanie narkotyków.
Alkoholizm czy narkomania rodziców jest dla dziecka źródłem wielu traumatycznych przeżyć, które działają z tym większą szkodą dla jego rozwoju, im jest ono młodsze. Atmosfera domu rodzinnego budzi w nim przerażenie i uniemożliwia prawidłowy rozwój. Dziecko, które jest pozbawione poczucia bezpieczeństwa i dojrzałej, odpowiedzialnej miłości rodziców, czuje się niechciane, niekochane, odrzucone. Często dzieci zaniedbywane przez rodziców przeżywają lęk przed odejściem lub śmiercią pijącego czy zażywającego narkotyki rodzica, są ofiarami ich werbalnej lub fizycznej agresji, świadkami ciągłych konfliktów, które nierzadko wiążą się z użyciem siły, wreszcie muszą przejść przez dramatyczne doświadczenie rozpadu rodziny. Sytuacja rodzinna często zmusza je do przejmowania obowiązków i zachowań właściwych osobom dorosłym, obciąża nadmiarem odpowiedzialności i poczuciem winy, a w efekcie bezpowrotnie odbiera im beztroskie dzieciństwo. Alkoholizm i narkomania są chorobami, które niszczą nie tylko życie osoby uzależnionej, ale również jej krewnych. Alkoholik czy narkoman nie są w stanie lub nie chcą uczestniczyć w życiu rodzinnym. Z kolei ich dzieci z obawy przed wyjściem prawdy na jaw, unikają wszelkich kontaktów towarzyskich, wspólnych spotkań, wyjazdów etc. Zachowanie alkoholika czy narkomana jest bowiem nieprzewidywalne i z reguły naraża członków rodziny na kłopoty oraz przykrości, a poza tym budzi w nich poczucie wstydu i zażenowania. Ponadto pojawiają się w rodzinie kłopoty finansowe z powodu dużych wydatków na alkohol i narkotyki, do tego dochodzi zwolnienie z pracy, gdyż choroby alkoholik czy narkoman tracą umiejętność efektywnej pracy. Dziecko narkomana czy alkoholika żyjące w ciągłym poczuciu strachu i niesprawiedliwości przyjmuje dogodną dla siebie postawę obronną. Przybiera ona formę rezygnacji lub agresji i złości. Obydwie powodują u dziecka kształtowanie niewłaściwych zachowań, które mają ogromny wpływ na sytuację szkolną. Kłopoty w nauce i niewłaściwe relacje z rówieśnikami pogłębiają niechęć i negatywną postawę wobec szkoły. Są świadome własnych ułomności, co powoduje, że zamykają się w sobie lub reagują agresywnie na zwrócenie im uwagi.
Szkoła powinna podejmować wszelkie działania, aby pomóc uczniom w ich trudnych sytuacjach rodzinnych. Nikt inny niż nauczyciele, wychowawcy i pedagog szkolny nie jest w stanie pomóc dziecku, jeśli jego rodzina funkcjonuje nieprawidłowo. Konieczne jest kształtowanie poprawnych stosunków interpersonalnych, poczucia własnej wartości oraz stwarzanie możliwości osiągania sukcesów w szkole. Każdego ucznia należy traktować indywidualnie, gdyż każdy z nich ma w swojej rodzinie odmienne problemy. Dzieci te trzeba szczególnie aktywizować do działań klasowych i szkolnych, eksponować ich zdolności i mocne strony na forum klasy i otaczać życzliwością tak, aby widziały w nauczycielu sprzymierzeńca, a nie wroga.
Podsumowując dotychczasowe rozważania można stwierdzić, że środowisko rodzinne ma bardzo duży wpływ na wyniki w nauce dziecka. Trudna sytuacja rodzinna, do której należą: brak miłości w rodzinie, zła sytuacja materialna, brak kontaktu rodzica z dzieckiem, niewłaściwa struktura rodziny, niski poziom wykształcenia rodziców, wielodzietność, ciężka choroba w rodzinie, konflikty z prawem czy nałogi, takie jak: alkoholizm i narkomania nie sprzyjają prawidłowemu rozwojowi dziecka, a co za tym idzie wysokim osiągnięciom w nauce. W trudnych sytuacjach rodzic powinien bardzo często kontaktować się ze szkołą, szczerze rozmawiać z wychowawcą i pedagogiem szkolnym, prosić o poradę, adres instytucji specjalistycznych, które zajmują się określonymi problemami. Regularny kontakt ze szkołą i systematyczne interesowanie się sprawami szkolnymi dziecka to obowiązek każdego rodzica.
Literatura:
Z. Kwieciński, Środowisko a wyniki pracy szkoły, PWN, Warszawa 1975
J. Nikitorowicz, Uczeń w sytuacjach szkolno-domowych, UW Filia w Białymstoku, Białystok, 1990
M.Herbert, Rozwój społeczny ucznia (poznanie potrzeb i problemów dzieci w okresie dorastania), Gdańsk, 2004
M.Claude Beliveau, Jak pomóc dzieciom w problemach szkolnych, KDC, Warszawa 2003